Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Tərcüman”
qəzetinin oxucuları çoxaldıqca cədidlərdə mətbuata həvəs güclənirdi, yəni cədidlər “Tərcüman”ı oxumaqla kifayətlənmədən, öz qarşılarına qoyulmuş mühüm vəzifələri yerinə yetirmək, xalqın əksəriyyətinin fikrini öz tərəflərinə cəlb etmək yolunda hərəkata başlayırdılar” [2, s. 25-33]. Türkçülük və turançılıq tarixində “Tərcüman” qəzetinin misilsiz rolu və əhəmiyyəti haqqında çoxsaylı etiraflar nə qədər diqqətəlayiqdirsə, onun naşiri və redaktoru, ümumtürk təfəkkürünün, milli məfkurə və mətbuat tarixinin nadir simalarından biri olan İsmayıl bəy Qaspıralının əvəzsiz xidmətləri barəsində deyilənlər bir o qədər qürurvericidir. Bu nöqteyi -nəzərdən tədqiqatımıza birbaşa dəxli olduğu 316 üçün Hüseyn Cavidin məşhur “İsmayıl bəy” (1914) şeiri üzərində ətraflı dayanmalı olacağıq. Təbiidir ki, istər sağlığında, istər ölümündən sonra türk dünyasında İsmayıl bəy Qaspıralının şəxsiyyəti və fəaliyyətinə saysız-hesabsız şeirlər və əsərlər ithaf olunmuşdur. Onların hamısını bir araya gətirmək və dəyərləndirmək, eləcə də onları bir- biri ilə müqayisə etmək və hər birinin bədii məziyyətlərini üzə çıxarmaq xüsusi və genişmiqyaslı tədqiqatın vəzifəsidir. Ancaq cəsarətlə və mübaliğəsiz olaraq söyləmək mümkündür ki, Cavidin “İsmayıl bəy” şeiri öz bədii təsir gücünə və ümumiləşdirmə bacarığına görə indiyə qədər Qaspıralıya həsr olunmuş ən gözəl şeirlərdən biridir. Şeir 1914-cü ildə İsmayıl bəy Qaspıralının vəfatı münasibətilə yazılmış və heç də təsadüfi deyildir ki, bu böyük itkini Turanın gələcəyi olan ən gənc nəsillərə çatdırmaq və onlarda türkçülük və vətənpərvərlik qayələrinə dərin məhəbbət oyatmaq üçün “Məktəb cocuqlarımıza” adlı xüsusi qeydlə müşayiət olunmuşdur . [3, s. 134-135]. Bu müşayiət, xüsusən, şeirin hər bəndindən sonra təkrar olunan və məktəb yaşındakı uşaqlar üçün tam anlaşıqlı olan nəqarətində açıq-aşkar hiss olunur: İsmayıl bəy, o bir böyük türk idi, Bir günəşdi, Krım üfüqlərindən. Parlayıb ətrafı nura qərq etdi, Yıldızlar yaratdı şəfəqlərindən. İsmayıl bəy türk yurduna şan verdi, Öksüz, ölgün millətinə can verdi. İsmayıl bəy açdı yumuq gözləri, Açdı sağır qulaqları, dinlətdi. Qan coşduran ruhlu, kəskin sözləri Dilsizlərə yürək verdi, söylətdi. İsmayıl bəy türk yurduna şan verdi, Öksüz, ölgün millətinə can verdi. Şair İsmayıl bəy Qaspıralının böyük xidmətlərini ən səciyyəvi poetik cizgilərlə vurğulayarkən, onun türk dünyası ilə bərabər, müsəlman aləminin də sevimli ustadı olduğunu diqqətdən qaçırmır: Ərəb, əcəm, xüsusən, türk evladı, Qəlbində bir yığın məhəbbət bəslər. Böyük tanrı o sevgili ustadı, O fazil mürşidə bin hörmət bəslər. İsmayıl bəy türk yurduna şan verdi, Öksüz, ölgün millətinə can verdi. “İsmayıl bəy” şeirinin bir çox bu qəbildən olan ithaf şeirlərindən bir ciddi fərqi də ondadır ki, sözügedən nümunədə Hüseyn Cavid bədiilik naminə kitabilikdən uzaq durmağa can ataraq, Qaspıralı fəaliyyətinə dair bəzi mühüm amilləri, məsələn, hətta, 317 “Tərcüman” qəzetinin adını hallandırmaqdan uzaq durmağa çalışmışdır. Amma Qaspıralı fəaliyyətinin əsas qayəsi hesablanan və bütövlükdə həmin dövrdəki türkçülüyün və turançılığın əsas şüarı sayılan “İşdə birlik, dildə birlik, fikirdə birlik” şüarından məharətlə istifadə edərək, şeir vəzninin tələbi ilə (heca vəzninin onbirlik ölçüsü) şüarda təkrar olunan sözlərdən birini, yəni ikinci “birlik” sözünü ixtisara salaraq, bədii məqsədinə ustalıqla nail ola bilmişdir: Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|