Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

II. Aşama - (1921-1937 yılları)
28 Nisan 1920 işgali ile on binlerce insan 
farklı yıllarda ve farklı saiklerle Azerbaycan'ı terk ederek yurt dışına çıktı. Sovyet 
yönetiminin ilk yılları, Azerbaycan tarihinin en gergin ve çalkantılı aşamalarından 
biri olarak kabul edilebilir.Bu dönemde milli değerlere ve geleneklere sıkı yasaklar 
getirildi. Azerbaycanlı aydınlar, önde gelen devlet adamları, politikacılar baskılara, 
sürgünlere ve zulme maruz kaldılar. Aslında, 1917 Ekim Devrimi'nden sonra 
başlayan ve ulusal cumhuriyetlerin 1919-1921'de Kızıl Ordu tarafından işgal 
edilmesinin neden olduğu büyük "beyaz göçün" nispeten küçük ikinci dalgasıydı. 
1920'lerden sonra Sovyet şovenist düşünce anlayışı çerçevesine uymayan Ali 
Bey Hüseyinzade, sosyal yapısı nedeniyle "gerici ideolog" ve "halk düşmanı" [8] 
olarak adlandırılan aydınlardan biridir. ve siyasi faaliyetlerde bulundu ve kendi 
ülkesinde siyasi edebi mirasını araştırmaktan ve yayınlamaktan men edildi. Ancak 
Ali Bey Hüseyinzade'nin çalışmaları hakkında farklı dönemlerde farklı 
araştırmacılar ciddi bilimsel görüşler ifade etmiş, çok sayıda makale ve rapor 
sunmuşlardır. 
Bu dönem Azerbaycan'da Ali Bey Hüseyinzade'ye yönelik ideolojik baskı ve 
tereddüt dolu etkilerle karakterizedir. Azerbaycan'da SSCB'nin kurulduğu ve 
Sovyet gücünün kurulduğu dönemde, yeni rejimin siyasi ilkelerine ilişkin bu tutum 
edebi ve bilimsel araştırmaları da etkilemektedir. Ali Bey Hüseynzade'nin eseri 
sosyolojik araştırma ölçütleriyle incelenmiş ve revize edilmiştir. O yıllarda Hanafi 
Zeynalli (1 yazı), Bekir Jobanzade (1 yazı), Avaz Sadiq (1 yazı), Mustafa Guliyev 
(1 yazı), Abdulla Shaig (1 yazı), Celil Memmedguluzade (4 yazı) olduğu doğrudur. 
ve diğerleri, geleneksel tarihsel ve karşılaştırmalı analiz yoluyla Ali Bey 
Hüseyinzade'nin ve genel olarak "Fyuuzat" edebiyat okulunun konumunu 
netleştirmeye çalıştılar. Ancak edebiyat ortamına giderek Bolşevik ruh ve 
komünist düşünce hakim olmuş, edebiyat sosyalistlerin Chekist mantığıyla 
değerlendirilmiştir. A. Hüseyinzade ve onun oluşturduğu Fyuuzat edebî ekolünün 
mensuplarına karşı mücadelenin şiddetlenmesine yol açan etkenler arasında onların 
Türkçülük ve İslamcı görüşleri yer almıştır[9]. Ali Bey Hüseyinzade kesinlikle 
pan-Türkist, pan-İslamcı, Kemalist, gerici, milliyetçi vb. sıfatlarla siyasi 
damgalama bu aşamaya aittir. Böylece bu dönemde Azerbaycan'da 5 makale Ali 
Bey Hüseyinzade'ye, Türkiye'de 12 makale (5 makale Yusif Akcura'ya, 3 makale 
İsmail Haqqi Baltacıoğlu'na, 2 makale Mirza Bala Mammadzadeh'e, 2 makale 
Samad Ağaoğlu'na) ayrılmıştır. 

---

378 
I Türkoloji Kongresi'nin düzenlenmesinin önemli bir olay olduğu kadar, 
üzücü ve hüzünlü bir tarih ve insanlık dramı olduğu konusunda bir nüansı 
belirtmekte fayda var [4]. Çoğunluğu seçilmiş bilim adamı ve düşünürlerden 
oluşan 100'den fazla katılımcının tutuklanması ve fiziki imhasıyla son bulan bu 
kongre, yakın tarihin en büyük aydın bilimci soykırımının belgesidir. A. 
Hüseyinzade kongrede edebiyat konusunda en ilginç raporlardan birini okudu 
(Kongrede Türkiye Cumhuriyeti'ni temsil etti). "Batı'nın İki Destanında Türk" 
konulu raporu hem Bakü'de (1926'da "Komünist" gazetesinin yayınevi tarafından) 
hem de Türkiye'de (1926'da) yayınlandı.