Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Фурқат. Муҳаббат йўлида. –Т., Янги аср авлоди, 2009. 
2.
Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати. Тўрт томлик.-Т.,Фан нашриёти, 
1983. 
3.
Олимжон Давлатов, Маънолар хазинаси. 3та китоб. -Т.,Тамаддун. 2021. 
4.
Бегали Қосимов, Нурбой Жабборов. Фурқат (1859-1909)/Ziyouz.uz / 
04.09.2016. 
5.
Нурбой Жабборов.Фурқат нега Фурқат? / илмий мақола / https://oyina.uz 
 
 
AMIRIY MAHORATINING BA’ZI QIRRALARIGA DOIR 
 
E’zozxon QOBILOVA,
Qo’qon DPI dosenti 
(O’zbekiston) 
Annotatsiya 
Mazkur maqolada Amiriy lirikasida qo’llangan badiiy san’atlarning 
g’oyaviy badiiy xususiyatlari misollar yordamida ochib berilgan. Tazod san’ati 
misolida ijodkorning so’z qo’llash mahoratini ko’rsatilgan. 
Kalit so’z va iboralar:
lirika, badiiy mahorat, tazod, g’oya, ma’shuqa 
Абстрактный 
В данной статье на примерах раскрываются идейно-художественные 
особенности художественных искусств, используемых в лирике Амири. 
Мастерство художника в использовании слова показано на примере 
тазадского искусства. 

---

519 
Ключевые слова и фразы:
лирика, художественное мастерство, 
контраст, идея, возлюбленный. 
Abstract 
In this article, the ideological artistic features of the artistic arts used in 
Amiri's lyrics are revealed with the help of examples. The artist's skill in using 
words is shown in the example of Tazad art. 
Key words and phrases:
lyrics, artistic skill, contrast, idea, lover 
Amiriy tazod san’atidan ham mahorat bilan foydalanib, uning go‘zal 
namunalarini yaratgan. Tazod – zid, qarama-qarshi degan ma’noni bildiradi. Shoir 
she’rda oq va qora, yaxshi va yomon, nur va zulmat, do‘st va dushman kabi o‘zaro 
zid ma’noli so‘zlarni qo‘llasa, tazod san’atini qo‘llagan bo‘ladi. Tazod san’ati 
Sharq she’riyatida eng ko‘p uchraydigan san’atlardan. Chunki hayotda hamma 
narsa o‘z ziddiga ega bo‘lgani kabi, she’riyatda ham o‘zaro bir-biriga qarama-
qarshi bo‘lgan fikrlar, tashbehlar, tushunchalar, timsollardan keng foydalaniladi: 
oshiq va raqib, so‘fiy va zohid, dono va nodon, gul va tikan, hijron va visol, vafo 
va jafo, yaxshilik va yomonlik, do‘stlik va dushmanlik, mardlik va nomardlik, 
halol va harom, iymon va kufr, yuz va soch, rost va yolg‘on, masjid va mayxona, 
shayx va soqiy, namoz va may, mastlik va hushyorlik, aql va ko‘ngil va hokazo. 
Shu tariqa, bu san’atda “tamomila bir-biriga zid, teskari, muxolif bo‘lgan 
hodisalarni va holatlarni yuzma-yuz keltirish, ularni ro‘baro‘ qamti qilish talab 
qilinadi”
46
. Chunonchi, quyidagi baytda, aytish mumkinki, uchta tazod san’ati 
mavjud: 
Men yutub xunobai hasrat firoqi shomida, 
Bodai gulgun ichar ag‘yor ila ul no‘shlab (1,52). 
Mazmuni: “Men firoq shomida hasratning qonli yoshini ichamanu, u 
shirinlab mahbuba raqiblar bilan qizil rangli may ichib xursandchilik qiladi”. 
Bu yerda men, ya’ni oshiq – raqiblarga, hasratning qonli yoshi – qizil rangli 
mayga, firoq shomi, baytda aks etmasa-da, matn mazmunidan anglashilib turgan 
visol bazmiga zid qo‘yilyapti. Bunday deyishimizning sababi ma’shuqaning 
raqiblar bilan may ichishining o‘zi ayni visol-da! 
Baytda, shuningdek, Amiriy ijodiga xos xususiyatlardan biri – bir necha 
san’atlarning yonma-yon kelishini ko‘ramiz. Chunonchi, no‘shlab so‘zi shirin labli 
ma’shuqa ma’nosida kelib, istiora san’atini hosil qilyapti. 
Shoirning tazod san’atining qo‘llashdan ko‘zda tutgan maqsadi fikr va 
tuyg‘ularining ta’sirchanligi, tasvirning yorqinligiga erishishdan iborat. Sharq 
she’riyatida ma’shuqa ko‘zining oshiqni es-hushdan ayirishi jihatidan qotil, jallod, 
46
Shayxzoda M. Asarlar. Olti jildlik. 4-jild. G‘azal mulkining sultoni (Alisher Navoiy haqidagi tadqiqot va 
maqolalar majmuasi). – T.: Adabiyot va san’at, 1972 . – B. 281.

---

520 
xunrez, unga jon bag‘ishlashiga ishora qilib, labini jonbaxsh, obi hayot, Masih 
sifatlari bilan ta’riflash bir an’ana tusini olgan. Mazkur an’anani davom ettirib, 
Amiriy yozadi: 
Xoh o‘ltursun ko‘zi-yu, xoh tirguzsin labi, 
Mehribon derlar buni, nomehribon derlar ani (S.-265
a
). 
Bu yerda aslida ko‘z va lab so‘zlari bir-biriga sira ham zid emas. Chunki 
ular inson tanasi – yuzidagi ikki a’zo. Ko‘z va lab faqat Sharq she’riyatida 
shakllangan an’anaga ko‘ra ma’no jihatidan bir-biriga zid, so‘z sifatida emas. 
Voqean, tazodning ikki xili farqlanadi – so‘z tazodi va ma’no tazodi. Sharq 
poetikasi bilimdonlarining guvohlik berilishlaricha “tazod so‘z ma’nosi bilan 
chegaralanmasdan, vasf qilinayotgan hodisa va narsalarni ham o‘z ichiga oladi”
47
. 
Bu erda ko‘z