Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Buni ko‘rgach bechora el yana ma’yusu mahzundir,
Sabab shul erdi, el ichra davomi mojaro bo‘ldi [1, 27]. G‘azalning kirish qismida shoira mustamlakachilik siyosatining maqtovini keltirayotganday tuyuladi. Rusiya istilochilarining o‘zlarini oddiy halq manfaatlarini himoya qilayotgandek ko‘rsatganlari, ularni qullikdan ozod qilish uchun kelganday harakat qilganlari manbalarda keltirilgan. Adabiyotshunos olim Begali Qosimov qaydlarida shunday ma’lumotga duch kelamiz: “Rusiya ma’murlari tomonidan erli savdogarlarni himoya qilish, ilm-ma’rifatni yoyish, o‘lkani dunyoga olib chiqish kabi kishilarni o‘ziga rom qiladigan va’dalar tez-tez tilga olinib turdi. Aksariyat rus amaldorlari xalqdan o‘zlarini baland tutsalar-da, Chernyaev, Ivanov, Kuropatkinlar o‘zlarini sharqliklarga moyil ko‘rsatib, mahalliy kishilarning suhbat va yig‘inlariga aralashib turganlari ma’lum. Lekin g‘ayrirus millatlarga nopisand munosabat chor hukumatining siyosati darajasiga ko‘tarilgan edi” [4, 16]. Anbar Otin shu haqiqatni teran nigoh bilan anglay olgan ijodkor edi. G‘azalning keyingi bandlarida shoiraning asl maqsadi aniq ifoda qilinadi. Xalq asli og‘ir ahvolda edi. Mahalliy hukmron tabaqa zulmidan bezgan aholi istilochilardan adolat kutdi. Poymol bo‘lgan haq-huquqlar tiklanishiga umid qildi. Temir yo‘l qurilishi, rus-tuzem maktablarining ochilishi va yana bir qancha fan- texnika yangiliklarining olib kirilishi, albatta, istilochilarning “o‘zbek elig‘a” cheksiz muruvvati bo‘lib ko‘rinadi, lekin endi ruslashtirish siyosatiga, din, til, milliy qadriyatlar kamsitilishiga ko‘nikib yashashdek xorlik boshlanadi. Bu eng og‘ir musibat edi. Anbar Otin “Noib to‘ra ayoli Yekoterina” she’rida rus 681 amaldorlarining olib borayotgan harakatlariga keskin e’tirozini bildirar ekan, bu yurt ulug‘ zotlar beshigi ekanligini uqtirmoqchi bo‘ladi: Singiljon hamsoya bo‘lding, sirni pinhon etmagil, O‘zbeku g‘ayriya bu deb, millat isyon etmagil. Pokiza ustolda o‘tirmoq ajab bergay shukuh, Bu faqat bizlarg‘a xos deb fikri nodon etmagil. O‘zbek ahlidin nechand olim chiqqandir bilsangiz, Shak kelturub ilmimizg‘a fe’li shayton etmagil [1, 54]. Anbar Otinning yoshligi qiyinchilik bilan o‘tdi. U Dilshodi Barno maktabida tahsil oldi va 14 yoshida majburan turmushga berildi. Maktabdagi tahsil esa o‘z- o‘zidan to‘xtatildi. Lekin Anbar Otin o‘qish jarayonida ustozlari e’tiboriga tushib, adabiyot sirlaridan to‘liq boxabar bo‘lishga ulgurgan edi. Dilshodi Barno unga shunday ta’rif beradi: “Navoiy, Fuzuliy, Hofiz, Bedil nazmig‘a oshufta bo‘lg‘onlardin Anbar oy sakkiz yoshidin o‘n to‘rt yoshig‘acha ta’limi adab mashg‘uli erdi. O‘z yozg‘on nazmlarni ko‘rsatur erdi. Ani saliqasig‘a tan berur erduk. Ul qiz ulug‘ shoira bo‘lub yetushur, deb umidim bor” [3, 16]. Darhaqiqat, Anbar Otin yetuk shoira edi. Undagi qat’iyat, millat taqdiri uchun kuyinish hislari shu davrda ijod qilgan shoirlarning ko‘pchiligida uchramaydi. Anbar Otin shoirlikni, eng avvalo, xalq dardini tushunish va haq so‘zni ayta olishda, deb bildi. U o‘z safdoshlariga ham shunday talab qo‘ydi. Oddiy xalq zo‘rg‘a kun ko‘rayotgan davrda ulug‘ insonlarni madh qilib she’r yozish uning uchun qabul qilib bo‘lmas holat edi: She’r yozsangiz, xaloyiq holidin mavzu eting, Ko‘p ulug‘larni madh etmoq erur bu isrof. Avvalo, o‘ylang el ichra zindagi qay xildadur, Ikki yoqlik zulmni, siz aylang hamesha e’tirof [1, 48]. Turkiston tariqat peshvolari, ulug‘ avliyolar, mutafakkir allomalar, arslonkelbat bahodirlar yurti bo‘lgan. Undagi jasur o‘g‘lonlar jur’ati butun olamga ibrat qilib ko‘rsatsa arzigulik. Bu buyuk zotlarning eng asosiy xislati, shubhasiz, ilmu ma’rifat sohibi ekanligidir. Xalq rahnamolari, mard himoyachilarning keng tafakkur sohibi bo‘lganlari xalq dostonlarida, ayniqsa, yaqqol ifoda qilinadi. Shu o‘rinda “Alpomish” dostonidagi bir voqeani esga olsak. Hakimbek etti yoshida Alpinbiy bobosidan qolgan o‘n to‘rt botmonli yoyni ko‘tarib, Alpomish nomini olganidan so‘ng otasi bilan suhbat qiladi. Boybo‘ri o‘g‘lidan kishi nimadan baxilu, nimadan saxiy bo‘lishi haqida so‘raydi. Alpomishning javobi esa hayratomuz edi: “Vaqt-bevaqt birovnikiga mehmon kelsa, otini ushlab, joyi bor bo‘lsa, ko‘nglini hushlab jo‘natsa, bul ham saxiy; agar joyi bor turib, joy yo‘q deb qo‘ndirmay jo‘natsa, bul odam baxil. Vaqt-bevaqt kishi bir mozorotning qabatidan o‘tsa, chap oyog‘ini uzangidan chiqarib, mozordagi odamlarning haqiga duo qilib o‘tsa, bul 682 ham saxiy, agar bunday qilmasa, baxil” [3,12]. Anbar Otin zamon farzandlarining bobolaridek jasorat va ma’rifat egasi bo‘lishlariga juda orzumand: Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|