Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

7.2.2-súwret. Pakettiń minimal uzınlıǵın esaplaw. 
Tarmaq adapteri kolliziya jaǵdayın, yaǵnıy paketler ushrasıwı jaǵdayınıń 
anıqlanıwı haqqında toqtap ótiw orınlı boladı, ápiwayı salıstırıw, yaǵnıy ob’ekt 
uzatıp atırǵan maǵlıwmat penen tarmaqtaǵı anıq maǵlıwmattı salıstırıw imkanı tek 
ápiwayı NRZ kodi isletilgende múmkin, biraq NRZ bir qansha kem isletiledi. 
Manchester II kodınıń isletilgeninde (ol ádette CSMA/CD maǵlıwmat almasıwın 
basqarıw usılında qollanıladı dep bilinedi) ulıwma basqasha qaraw talap etiledi. 
Aytıp ótilgenindey Manchester II kodıda hár dayım ózgermes turaqlı bólegi bar 
boladı, onıń úlkenligi signaldıń ulıwma bálentliginiń yarmına teń boladı (egerde 
signaldıń eki jaǵdaydan birewi nól bolsa). Biraq eki yaki onnan kóp paketler 

---

153 
ushrasqan jaǵdayda (kolliziya) bul qaǵıyda orınlanbaydı (7.2.3-súwret). 
7.2.3-súwret. Manchester II kodı isletilgende kolliziya jaǵdayın anıqlaw. 
Paketler har dayım bir-birinen parıq qıladı hám waqıt boyınsha sorılǵan 
boladı. Sonday ózgermes turaqlı bólektiń shıǵıw úlkenligi ornatılǵan mánisinen 
parıq etiwine qarap hár bir tarmaq adapteri tarmaqta kolliziya jaǵdayınıń barlıǵın 
anıqlaydı.
 
7.6. Qalqa topologiyalı tarmaqda maǵlıwmat almasıwın basqarıw 
 
Maǵlıwmat almasıwın basqarıw usılın kal’co topologiyasına tańlawdıń óz 
qásiyetleri bar boladı. Bul jaǵdayda áhmiyetlisi sol, kal’coǵa uzatılǵan hár qanday 
paket izbe-iz hár bir abonentten ótip málim waqıttan soń jáne usı waqıtqa qaytıp 
keledi, yaǵnıy paket uzatqan abonentke (sebebi topologiya jabıq). Sebebi «Shina» 
topologiyası sıyaqlı signal eki tárepke tarqalmaydı. Aytıp ótiw kerek «Qalqa» 
topologiyası tarmaq da bir hám eki baǵdarǵa maǵlıwmat uzatıwı múmkin. Biz bul 
jerde baǵdarlı tarmaqtı kórip ótemiz, sebebi bul túrdegi tarmaq kóp tarqalatuǵın 
boladı.
«Qalqa» topologiyalı tarmaqqa túrli oraylastırılǵan basqarıw usılın (juldız 
sıyaqlı) qollaw múmkin, sonday-aq, tarmaqqa tosınnanlı baylanısıw usılın (shina 
sıyaqlı) qollaw múmkin, biraq kóbinshe qalqa qásiyetine sonday sáykes keliwshi 

---

154 
basqarıwdıń arnawlı usılın tańlaydı. Bul jaǵday ushın eń kóp tanılǵan basqarıwdı 
marker (estafeta) usılı, yaǵnıy arnawlı kórinistegi úlken bolmaǵan basqarıw 
paketinen paydalanıladı. Sonday qalqa boylap yestafeta túrinde uzatıw tarmaqqa 
baylanısıw huquqın bir abonentten keyingi abonentke beredi. Marker usılları 
oraydan sırtqa hám determinatsiyalanǵan tarmaqta maǵlıwmat almasıwınıń 
basqarıw usıllarına kiredi. Olarda anıq ajratılǵan oray joq, biraq anıq ornatılǵan 
tártip sisteması bar hám sonıń ushın konflikt jaǵjay júzege kelmeydi.
Qalqa topologiyalı tarmaqta markerli basqarıw usılınıń islewin kórip 
shıǵamız. Kal’co boylap úzliksiz arnawlı paket marker júredi, ol abonentlerge óz 
paketleriniń uzatıw huquqın beredi. Abonentlerdi háreket etiw algoritmi 
tómendegilerdi óz ishine aladı: 
1. Óz paketin uzatıwdı qálegen 1 – abonent bos markerdi ózine keliwin kútiwi 
kerek. Sonnan soń markerge óz paketin qosadı, markerdi bánt dep belgileydi hám 
onı kal’coda ózinen keyin de jaylasqan abonentke jónetedi.
2. Barlıq abonentlar (2,3,4) paket jalǵanǵan markerdi qabıl etip, paket olarǵa 
adreslentirilgenligi tekseriledi Eger peket olarǵa adreslengen bolmasa, ol jaǵdayda 
alınǵan marker paketti kal’co boylap uzatıp jiberedi. 
3. Egerde qaysı bir abonent (biziń jaǵdayımızda 3 – abonent bolsın) pakettiń 
ózine adreslengenin tanısa, ol bul paketti qabıl etip aladı, markerde Maǵlıwmat 
qabıl etilgeni haqqında tastıyıq betin ornatadı hám marker paketti kal’co boylap 
uzatıp jiberedi.
4. Maǵlıwmat uzatqan 1-abonent pútin kal’co bolıp aylanıp shıqqan óz 
paketin aladı hám markerdi bos dep belgilep, tarmaqtan óz paketin shıǵarıp 
taslaydı hám bos markerdi kal’co boylap uzatıp jiberedi. Maǵlıwmat uzatıwdı 
qálegen abonent bul bos markerdi kútedi hám jáne hámmasi qaytadan bayan 

---

155 
etilgen izbe-izlikte dawam etedi.