To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Kulrang cho‘yan 
temir-kremniy-uglerod qotishmasi boMib, tarkibida 
marganes, fosfor va oltingugurt aralashmasi boMadi. Kulrang cho‘yanning 
tarkibi: C -3,2-3,4 foiz; S i-1,4-2,2 foiz; Mn-0,7-1,0 foiz va fosfor, 
oltingugurt miqdori 0,15-0,2 foizdan kam boMadi. Kulrang cho‘yanC-seriy 
va CH - chugun harflari bilan С holda markalanadi: СЧ-10; СЧ-18; СЧ- 
21; СЧ-24; СЧ-25; СЧ-30; СЧ-40. Markadagi raqamlar cho‘zilishdagi 
mustahkamlik chegarasini kgs/mm2 ifodalaydi.
M od ifik atsiyalan gan c h o ‘yan 
СЧ30-СЧ35 markalarda boMib, 
tarkibiga grafit, ferrosilitsiy, silikokalsiy kabi moddalar 0,3-0,8 foiz 
miqdordaqo‘shiladi. Bunday cho‘yanning plastikligi, zarbiy mustahkamligi 
va chidamliligi yuqori boMadi. Kulrang cho‘yan tarkibiga 0,03-0,07 foiz 
magniy kiritilsa, kristallanish jarayonida grafit plastinasimon shakldan 
sharsimon shaklga o‘tadi. Uning mustahkamligi yuqori, quyish xossalari 
yaxshi, yaxshi ishlanuvchan va yedirilishga bardoshli. Suyuqlangan 
kulrang cho‘yan yaxshi oquvchan, unga mexanik usulda ishlov berish 
oson.
Kulrang cho‘yandan kolonnalar, tayanch yostiqlari, kanalizatsiya 
quvurlari, qoplama tyubinglar tayyorlanadi. Qurilishda legirlangan va
146

---

\iu|oii mustahkamlikdagi modifikatsiyalangan cho‘yanlar faqat maxsus 
loyhirila ishlatiladi. Cho‘yandan isitish radiatorlari, vannalar, yuvish 
i|iinlm alari, asbob-uskunalar, panjaralar, eshiklar, arxitektura-san’at 
liny uni lari va sh.k. tayyorlanadi.
10.6-rasm. Tunnel uchun tyubinglar. 10.7-rasm. Kanalizatsiya
uchun cho‘yan quvurlar.
10.3.3. PoMat ishlab chiqarish usullari
Cho‘yan tarkibidagi uglerod, kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor 
va shu kabi turli usullar bilan kamaytirib po‘lat olinadi. Bu jarayonda 
aralashmalar shlakka aylanadi yoki butunlay yonib ketadi. Po‘lat eritishda 
asosiy xomashyo cho‘yan bo‘lib, po‘lat boMaklari, ferro-qotishmalar, 
temir rudasi va flyuslar ham ishlatiladi. Quyida po‘lat eritishning asosiy 
usullarini qisqacha izohlab o ‘tamiz.