To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

maxsus sovitish moslamalari yordamida
tezlik bilan sovutiladi. 
Bundan tashqari, A120 3, MgO, Fe20 3, Cr20 3 oksidlar (1-3 foiz) p - C2S 
strukturasining stabillashishiga va v-Ca2S ga aylanishiga yordam beradi. 
Klinker tarkibida alit va belit 75-80 foizni tashkil etgani uchun ularning 
gidratatsiya mahsuloti portland sementning asosiy xossalarini belgilaydi.
Uch kalsiyli aluminat
З С а0 А 1 г0 3(С3А) klinker tarkibida 4—12 foiz 
boMib, 10-15 mkin oMchamdagi kristallarni tashkil qiladi. U suv bilan 
reaksiyaga kirishib juda katta tezlik bilan gidromineral hosil qiladi, lekin 
yuqori mustahkamlikka ega boMmaydi. Uning zichligi 3,04 g/sm3, sulfatli 
muhitda korroziyaga sabab boMadi va shu tufayli C3A klinker tarkibida 5 
foizdan oshmasligi kerak.
To‘rt kalsiyli alumoferrit
4CaO-Al20 3-Fe20 3(C4AF) klinker tarkibida 
10-12 foiz. Uning zichligi 3,77 g/sm’. C4AF gidratatsiyalanish tezligi 
o ‘rtacha, sementning gidratatsiyalanish tezligiga ta ’sir ko‘rsatmaydi. 
Klinker shishasi oraliq m odda sifatida 5-15 foiz. Uning tarkibini 
A l 20 3,M g0, Fe20 3, K20 , Na20 tashkil etadi.
Magniy oksidi alumoferrit fazasi va klinker shishasi tarkibiga kiradi 
yoki erkin holda boMadi. MgO ju d a sekinlik bilan gidratatsiyalanishi
61

---

(M g(O H )J, sement toshi tarkibida MgO ning 5 foizdan ko‘p boMishi 
sementning hajmini notekis o‘zgarishiga materiallarning buzilishiga olib 
keladi.
Klinker tarkibida CaO erkin holatda bo‘Iadi. Uning miqdori 1 foizdan 
ortsa, gidratatsiya natijasida (Ca(OH)2) sement hajmining notekis kengayi- 
shiga olib keladi. Natriy va kaliy ishqorlari klinkeming alumoferrit fazasi 
bo‘lib, sement tarkibida sulfatlar ko‘rinishida boMadi.
K lin k er ishlab ch iq arish . 
Klinker xomashyo tarkibini 75-78 foiz 
ohaktosh va 22-25 foiz giltuproq tashkil etadi. Xomashyo tarkibini 
boyitish uchun tarkibiy oksidlaming birini tashkil etuvchi komponentlar 
kiritiladi. Kremniy oksidning miqdorini oshirish uchun kremniy tarkibli 
chiqindilarga yoki rudasi qo‘shiladi. Bundan tashqari, shlak, toshko‘mir 
kuli va shu kabilar ishlatiladi. Ularning tarkibida 50-60 foiz CaO; 25 - 
30 foiz S i0 2; 2-5 foiz A120 3; 3 - 8 foiz boshqa oksidlar bo‘ladi. Bu 
komponentlarning sement tarkibiga kiritilishi yoqilg‘i sarfini 20 - 25 foiz 
kamaytiradi.
a 
b 
v