To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

5.8-rasm . a) ohaktosh, b) giltuproq, v) klinker.
Klinkemi kuydirishda tabiiy gaz, toshko‘mir kukuni, mazut va aralash 
yoqilg‘ilar ishlatiladi. Gaz yoqilganda klinker toza kuydiriladi, ko‘mir 
va mazut yoqilganda klinkerda 10-20 foiz nokerak aralashmalar hosil 
boMadi. Sement ishlab chiqarish quyidagi jarayonlardan iborat: ohaktosh 
va giltuproqni zavodga keltirish; xomashyoni tayyorlash; xomashyoni 
kuydirib klinker olish; gips va 15 foizgacha gidravlik qo‘shimchalar 
qo‘shib klinkemi tuyish; sementni omborxonaga joylashtirish. Xomashyo 
3 usulda tayyorlanadi: quruq, ho‘l va kombinatsiyalashgan usullar.
62

---

H o‘l usulda
- xomashyo komponentlari turli usullarda maydalanib 
aralashtiriladi va suv (35-45 foiz) ishtirokida tuyiladi. Uning tarkibidagi 
oson eruvchan ohaktosh va giltuproq mayin shlam majmuani hosil 
qiladi. Ho‘l usulda yoqilg‘i sarfi quruq usulga nisbatan 1,5-2 marta ko‘p 
sarflanadi. Bu usulda ohaktosh karyerdan keltiriladi, ja g ‘li va to'qmoqli 
maydalagichlarda 5 mm. kattalikgacha maydalanadi. Giltuproq loy 
aralashtirgich ezg‘ilan'adi. Maydalangan ohaktosh va giltuproq birgalikda 
sharli tegirmonlarda si^penziya holatigacha tuyiladi. Sharli tegirmon 
uzunligi 15 m., diametri 3.2 m. bo'lgan, po‘latdan ishlangan silindr bo‘lib, 
ichi 3 bo‘lakka bo‘lingan. Xomashyo ichi bo‘sh vallar orqali bosim ostida 
bir tomondan beriladi, ikkinchi tomondan esa olinadi. Tegirmon ichida 
1 va 2 boMmalar polat yoki cho‘yan sharlar bilan, 3 bo‘lma silindrchalar 
bilan toldiriladi. Quvursimon tegirmonlar to‘xtovsiz ravishda soatiga 
30-50 tonna xomashyoni shlam massasiga aylantiradi. Shlam nasoslar 
shlambasseynlarga yuboriladi va 5-7 kunlik zaxira miqdorida saqlanadi. 
Basseyndan shlam oMchovli ta’minlovchi orqali aylanma xumdonlarga 
uzatiladi.