Тофиг щаъыйев
Yüklə 4,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
isti, mülayim iqlim məzmunu bildirir ki, bu da Arran dövlətinin coğrafi mövqeyi ilə üst-üstə düşür - Araz çayından İberiyaya qədər (söz antroponim də sayılır) 3 . Azərbaycan ərazisində eradan 70 min il əvvəl məskun olmuş 4 Azıx (Aduğ- Ayı) və Tağlar (Dağlar) toponimləri (Füzuli rayonu) ən qədim türk, oğuz-qıpçaq tələffüzü ilə yaşayır (M. Kaşğarinin oğuz və qıpçaq təsviri ilə müqayisə edin). Eramızın əvvəllərində Azərbaycanın Gürcüstan sərhədinə yaxın hunlar tərəfindən Albaniya çarının qış iqamətgahı yerləşən Xalxal adlı şəhər salınır
5 . Bu gün Azərbaycanın qərb dialektlərində, yəni Xalxal şəhərinin salındığı coğrafiyada mal-qara saxlanan daldalanacaq, koma, xırda yaşayış yeri mənalarında xalxal sözü işlənir. Monqolustan ərazisindəki qədim Bişbalık şəhəri 6
və Azərbaycanda Balıqyurd, Balıqyeri, Xarababalıq toponimlərindəki balıq (şəhər), Talas çayı üstündəki qədim Kəncək şəhəri 7 və bizdəki Gəncə, Altayda türkütün ilk təşəkkül yeri sayılan Qobi 8 və bizim Qobustan toponimləri, (həmçinin Azərbaycan şivələrində: qobu-dərə, çökək yer) türk- oğuz leksikasına daxildir.
2 Мамедов Т. Албания и Атропатена. Б., 1977, с.47. 1 Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий. Т. I, ч. I, с. 492. 2 Дьяконов И. М. Языки древней Передней Азии. М., 1967, с. 108. 3 Azərbaycan tarixi. Bakı, 1994, s. 176. 4 Hüseynov M. Uzaq daş dövrü. Bakı, 1973, s. 40. 5 Мамедов Т. Албания и Атропатена. Б., 1977, с. 23. 6 Бартольд В. В. Сочинения, II (I), М., 1963, с. 557. 7 Yenə orada, s. 151. 8 Гумилев А. Н. Древние тюрки. М., 1967, с.70. 85
Vətənimizin və dilimizin tarixini yaşadan bir sıra etnotoponimlər e.ə.-dən başlayaraq ilk orta əsrlərin ilk dövrlərinə qədər gəlir ki, bunların əksəriyyəti oğuz adı ilə bağlıdır: Bayat, Afşar, Kəngərli, Qıpçaq, Quzğun, Xəzər, Hun dağı, Hunlar kəndi, Qarqar çayı, Çollu, Çərəkən, Çiroğuz, Xalac, Biləsuvar, Qazax, Vənəd, Biçənək (peçeneq)... Bu toponimlər Azərbaycan xalqının təşəkkülündə iştirak etmiş qədim türk tayfalarının adlarını daşıyır. Toponimlərdə həmin ərazidə müxtəlif etnosların yaşamış olması öz əksini tapır - bu toponimlər tarixən mürəkkəb sözlər olmuşdur: Quzğun (Xəzərin adlarından biri.) C. Cabbarlıda Quzğunun sahilində pək qocaman Bir yapı [Qız qalası nəzərdə tutulur], əski sirrlər yuvası = Quz (quz/oğuz tayfası)+ğun (hun adının tarixən dəyişmiş şəkli); Məkəz (Naxçıvanda kənd adı) = Mək/mak (etnosun adı, Midiyada aparıcı olan maklar) + əz/az (azların, az/türk etnosunun adı);
adının mürəkkəb söz tərkibində ixtisarı) + oğuz. Etnonimi tərkib hissələrinə belə də ayırmaq olar: Ş/Çırağ + uz (uz/quz/oğuz tayfası). Yazıyaqədərki dövr Azərbaycan türkcəsinin lüğətini, ümu- miyyətlə, qavramaq mümkündür: müasir dilimizdəki təkhecalı feillərin təxminən hamısı müəyyən fonetik fərqlə mövcud olmuşdur: gəl, get, gir, çıx, uy (u)..; bədən üzvlərini bildirən isimlər: əl//qol, göz, ağız, baş saç, ayaq/(adaq-azaq)..; qo- humluq bildirən sözlər: ata, ana, dədə, nənə, oğul, qardaş//qarıntaş..; təqvim: gün//kün, dün//tün (gecə), ay, il(yıl), qış, yaz, güz (payız)..; təbiət hadisələri: qar, yağmur, su, çay//ırmaq, yel..., rəng bildirən sözlər: ağ, qara (nqu), al, qızıl (qırmızı), gög, boz..; sayların əksəriyyəti: bir, ik(k)i, üç, beş, min, tümən (on min və minlərlə)... Buraya bu gün də işlənən, bilinən, tanınan yemək, geyim adları, ―Dədə Qorqud kitabı‖ndakı tipdə antroponimlər, mərasim, oyun adları, toy, yas adətləri ilə bağlı yüzlərlə sözlər də daxildir. Müxtəlif xalqların b.e.ə. və ya b.e.-nın ilk əsrlərinə aid tarixi mənbələrində rast gəlinən, fonetika və semantikası ilə türkcəliyi dəqiqləşdirilmiş və yazıyaqədərki dövr Azərbaycan türkcəsinin nümunəsi saydığımız bir qrup sözün siyahısı:
86
ağ - uca, yüksək ala - böyük aran - isti yer, qışlağın sinonimi, yaylağın antonimi arsak - xəzli samur adur/atur - yüksəklik azıq/x - ayı azuqa – ehtiyat, ərzaq balıq - şəhər bi - bəy//xanım budunq/budun/buduq - xalq, kütlə (bütün və bütöv sözlərində qalır) bulğar- təkəbbürlü, lovğa bun - yoğun, qalın qara - böyük qarım – kiçik arx qobu - böyük yarğan, dərə qıpçaq - qoçaq, cəngavər kün/gün - el, oba max/maq - ilan öğ - ana, doğma tağ - dağ türk - gözəl xalxal - tövlə uz - uzun, çox barış – 1. barışmaq, küsüşməyin antonimi; 2. Barış, sülh, əmin-amanlıq
Bu son söz hələ çox qədimlərdən heyrətləndirici dərəcədə bu gün anladığımız mənadadır. Ancaq onu quruluşca təhlil etmək olmur, çünki onun fonetika və morfologiyası ilk oğuz qatının faktıdır. Sözün bar hissəsi dil tariximizdə işlənmiş və bu gün də dialektlərimizdə qalan var+maq (getmək) felinin köküdür.
bir-birinə gedib-gəlmək mənasını ifadə etmişdir (bu gün gedişmək, gəlişmək feilləri işlənmir, ancaq bunların qədim şəkli gediş-gəliş mürəkkəb sözündə donuq halda qalmışdır). Barış(maq) feili bir- 87
birinə gedib-gəlmək mənasında tarixi yazılı abidələrdə özünü göstərir: Olar bir-birka barışdı 1 (onlar bir-birinə getdi – gediş-gəliş etdilər); Sanğa teng tuĢung birlə iltiĢ, barış, Qatılqıl, qırılqıl, alıĢ, həm beriĢ 1 (Sən öz yaxınlarınla əlaqə saxla, get-gəl elə, qatıl, onlarla münasibətini kəsmə – alış-veriş elə). Burada barış- (get-gəl elə, yaxınlarınızla bir-birinizə gedişin, gəlişin) feili ilə yanaşı, iltiş- (ilətiş-mək – bir-birinə qovuşmaq), alış-, biriş- (alışmaq-verişmək) feilləri də qarşılıq-müştərək mənasında işlənmişdir. Barmaq//varmaq paralellərində olduğu kimi, biriş – feilində də b-v keçidi var: veriş – deməkdir; alış, həm biriş alış və veriş deməkdir. Deməli, hələ XI əsrə qədər Şərq türkcəsində barış- feili ancaq bir- biri ilə gediş-gəliş etmək mənasında işlənmişdir. Bu söz Şərq- Türküstan türkcəsində XIII əsrdən sonra əmin-amanlıq, sülh, barış mənası bildirmişdir 2 . Halbuki ―Dədə Qorqud kitabı‖nın dilində VII əsrdən barış- sözü bugünkü ―əmin-amanlıq etmək‖ mənasını ifadə etmişdir: ilərü gəlüb Selcan xatunını qucaqlayub
soruĢmuĢlar 3 .
diyimiz feilin daha qədim fonetik formasıdır. Bugünkü barışmaq feili və sonra həmin formadan törəmiş barış ismi arxaikləşmiş fonetikanın cildində daşlaşaraq qalmışdır. Bu həm də feil formasının əlaməti kimi və feildən isim düzəldən –ış şəkilçisinin həmin bar-(var-) fonetikası qədər qədim olduğunu göstərir və bütün bunlar ―Dədə Qorqud kitabı‖ndakı qrammatik quruluşun tarixin çox dərinliyinə getməsinə dəlalət edir. Bu dərinlik Şərq və Qərb türkcələrinin differensiallaşmasından əvvəl gəlir. Eyni zamanda bu differensiallaşmanın başlandığı da təsdiqlənir. Qədim tarix əsərlərində işlənib türkcə-azərbaycanca etimo- lojiləşən onomastik nümunələrdən kiçik bir siyahı:
Antroponimlər.
1 Kaşğari M. Divanü lüğat-it-türk (Besim Atalay tərcüməsi), II c, Ankara – 1981, s. 94(16). 1 Qutadğu bilig (Raşit Rahmeti Arat mətni), I c., Ankara, 1991, b. 1305, s. 432. 2 Mustafa Öner. Barış-//barış sözü hakkında // Türk dili ve edebiyatı; Sayı: VIII; İzmir, 1994, s. 57-65. 3 Kitabi-Dədə Qoqud. ―Öndər nəşriyyatı‖, Bakı, 2004, s. 116-117. 88
Oroys//Orouz//Oris (e.ə. I əsr alban hökmdarı) -(Qırğızıs- tanın məşhur dilçisinin soyadı Oruzbayevadır); Varaz (VII əsr alban hökmdarı, Cavanşirin atası) - Araz//Aruz; Vaçaqan (V əsr alban hökmdarı) - Uçağan (cəngavər, çevik, yüksək mənalarında); Tomris (əfsanəvi Midiya hökmdarı) - mifə görə yaranma, məhsul ilahəsi; Aruz//Uruz//Oruz – DQK-nın obrazları. Arsak (Azərbaycanda 4 yüz il hakimiyyətdə olmuş parfiyalı arsakilərin ilk hökmdarı) - Ər (igid) + sak (etnosun adı); xəzli samur - güclü heyvan (vaxtilə türklərdə güclü, cəmiyyətə faydalı heyvanların adını hökmdar və sərkərdələrə vermək adəti olmuşdur: Aslan, Buğac, Köpək, Qapağan);
atminən); Zaberqan (V əsr hun-kotriqur sərkərdəsi. Kotriqur ―otuz oğuz‖ kimi etimolojiləşir. Bu, otuz oğuz tayfasının birliyi, Böyük Oğuz Eli deməkdir) - Çapar Xan.
adı, ―böyük‖, ―ucalıq‖ bildirir. 2. Toponimlər. Alataye (e.ə. III minillikdə Urmiya ətrafında Azərbaycan dövləti) - Ala (böyük) + tau (tağ/dağ). Aratta (qədim Azərbaycan dövlətinin adı. Şumerin qəhrəmanlıq dastanlarından biri ―Luqalbanda və Aratta hökmdarları‖ adlanır) - Ara//uru (uca, yüksəklik) + ta (tau- tağ-dağ). Ögbatan - Midiyanın paytaxtı (öğ - ana, doğma; Öğbatan - doğma yurd). Digər adı: Ekbatan, indiki Həmədan. Makta (Midiyanın adı) - Mak (tayfanın totemi - ilan) + ta (məkan anlayışı bildirən şəkilçi). Şakaşen/Sakasen (indiki Şəki ərazisində Albaniyanın qədim yaşayış məntəqəsi) - indiki Şəki, Saatlı (Sakatlı), Zaqatala toponimlərinin adında yaşayır. Sak (etnosun adı.
sözü
= Sak+at
[qədim türk-monqol cəm
89
şəkilçisi])+sin/sen (sin qədim türkcədə şəhər, yaşayış məntəqəsi deməkdir. Həştərxan şəhərinin qədim adı Sakasen olub. Sarı Aşıqda: Aşıq, tər sinə qoyun, Yuyun, tər sinə qoyun, Yaxşını qibləsinə, Məni tərsinə qoyun - birinci misrada tər, təzə sin (―qəbir‖ mənasındadır; əslində qəbir [sin] ruhun ədədi yaşayış məntəqəsidir. Bütün bunlar fonetikası, lüğəti (əsas lüğət fondu), qrammatikası təşəkkül tapmış xalq dilinin varlığından xəbər verir. Bilindiyi kimi, frazeoloji material 50-100 ilin və hətta bir neçə yüz ilin məhsulu deyil. Deyək ki, ―Dədə Qorqud kitabı‖nda (DQK), Həsənoğluda və onun müasiri "Əhməd Hərami dastanı"nda, Nəsimi və Füzulidə işlənən frazeologiya bir sistem təşkil edir və bunlar müasir dildə də yaşayır. Yəni frazeologiya, atalar sözü, sabit ifadə-deyimlər əsas lüğət fondu kimi uzunömürlü və ya həmişəyaşar faktlardır. Əgər DQK- dan bəri 1300 il, ya Nəsimidən bəri altı əsrdə eynən qalan frazeologiyanı, atalar sözünü görürüksə, bunlar həmin şəkildə 1300 il də tarixin dərinliyinə gedir. Məsələn, deyək ki, Həsənoğluda ―Əsli yuca, könlüalcağum bənüm‖ deyilirsə, əsli yuca ifadəsində nəslən ucalıq, nəcabətlilik, ―könlüalçaq‖ sabit birləşməsində (artıq mürəkkəb sözə çevrilib) sadəlik, təvazökarlıq mənası ifadə olunur. Ərəbcənin Azərbaycanda dövlət dili olduğu dövrdə nə ―sadə‖, nə ―təvazökar‖ sözü ―könlüalçaq‖ın yerini tuta bilmir – bu mürəkkəb sözün bünövrəsi frazeoloji nümunədir; və beləliklə də, ―sadə‖ və ―təvazökar‖ sözləri adi, quru semantikaları ilə bədii-frazeoloji yüklü ―könlüalçaq‖ın mövqeyini işğal edə bilmir. Yəni bədii nitqdə frazemin yaşıl işığını heç bir ―rəsmi‖ nümunə söndürə bilməz. Halbuki ―sadə‖ və ―təvazökar‖ Həsənoğludan bəri bütün dövrlərdə və bu gün işlənir, onların Həsənoğludakı milli qarşılığı isə bu gün dialektlərimizdə alçaqkönül şəklində qalır. Burada biz frazeoloji nümunənin milli fakt kimi əcnəbiyə, gəlməyə müqavimət əzmini görürük. Məhz bu yolla ən qədim frazeoloji ifadələr və atalar sözləri gəlib günümüzə çıxmışlar. Deməli, bunlarda yazıyaqədərki dövrün də payı var. Frazeologiya həm şeiri bədiiləşdirən material, həm də ilk bədii yaradıcılıq faktıdır. Atalar sözləri şeir nümunələridir. Və atalar sözlərində ən qədim şeir texnologiyası əks olunur. Şeir
90
dili isə dəyişməyə qarşı olduqca mühafizəkar olur. Deməli, bugünkü, xüsusilə Nəsimidən o yankı və DQK-dakı frazeologiya və atalar sözlərində ən qədim dövrlərin, eləcə də yazıyaqədərki dövrün dil nümunələri müəyyən, bəzən son dərəcə az tarixi dəyişikliklərlə saxlanır. Beləliklə, bu şeirlər, bir tərəfdən, ən qədim dövrlərin dil nümunələrini saxlayır, digər tərəfdən, həmin dövrün ədəbi-bədii dilinin varlığına və keyfiyyətinə şahidlik göstərir. Şeir hörgüdür - söz-kərpiclər misra-sıraları düzəldir, onlardan da tikinti-abidələr yaranır. Bu abidələr eynən memarlıq abidələri kimi min illərin sınağından keçir. Şeir daşa qazılmış yazı kimidir - bəngü daş (əbədi daş - Orxon dastanlarından gələn ifadədir) timsalında tarix yaşantısıdır. Hər yağış onu poza bilmir, hər dolu onu vura bilmir. Ona görə də şeir dilin tarixini əlaqələndirə bilir. Şeirin poetikası şeirin dilini, birinci növbədə, lüğətini toxunulmazlaşdırır. Burdakı dəyişmələr və onların bərpası eynən tarixi memarlıq abidələrindəki kimi gedir. Daşı, kərpici düşmüş, naxışı pozulmuş bir abidəni necə gəldi düzəltmək, nə material gəldi istifadə etmək olmaz, abidənin tarixi quruluşu saxlanmalı, əslində olmuş materialdan istifadə olunmalıdır. Məsələn, şeirdə bir sözün mənası arxaikləşibsə, ona hecası, ahəngi uyğun sinonimi tapılmalıdır. Yazıyaqədərki dövrün dil faktları müxtəlif qəliblərdə daşlaşmış şəkildə nəsildən-nəslə keçir. Folklorda ağız vasitəsilə gələn bir qəlibin lüğətinə diqqət verək: Az getdi, üz
göz qabağında: az-üz-düz. Üç misrası (1, 2, 4) üçhecalı, biri (3-cü) dörd hecalıdır - qədim şeirdə misraların heca bərabərliyinin pozulması yayılmış haldır. Bütün sözlərin lüğəti mənası var, ―üz‖ sözündən başqa. İndi həmin qəlib belə də söylənir: Az getdi, çox
həmqafıyə olmalıdır. İndiki uzun, uzaq sözlərinin kökü olan uz seçilir. Bu sözün – ―uz‖un müxtəlif morfoloji törəmələri var: uzun,
Sabirdə: Gözdən uzaşdı, qoymayın. Ancaq indiki halında bu törəmələrdən hər biri sadə söz kökü kimi qəbul olunur, çünki ―uz‖ müstəqil lüğəti məna vermir. Yaxud ―Dədə Qorqud kitabı‖nda qılıncın təyinləri: qara, polad, uz qılıc. XIII əsrdən bəri ―uz‖ müstəqil leksik vahid kimi işlənmir. Hətta Orxon-Yeniseydə də 91
ayrıca lüğət vahidi deyil, derivasiyalar şəklində mövcuddur. Əgər XIII əsrdən bu yana 8 əsr müddətində (Orxon-Yeniseyi də nəzərə alsaq, 14 əsr) həmin sözün derivatları morfoloji baxımdan sabitləşməyibsə, deməli, ―uz‖un müstəqil lüğət vahidi kimi işlənməsi daha qədimlərə gedir. Beləliklə, həmin şeir nümunəsi çox qədim dövrün faktıdır. Onun qədimliyinə dəlalət edən başqa bir cəhət: qədim türk şeirində heca ilə alliterasiya yanaşı çıxış edir. Tarixi fonetikamız təsdiqləyir ki, təpə sözü dəpə şəklində işlənib: Dəpə kibi ət yığdı, göl kibi qımız sağdırdı (―Dədə Qorqud‖). Deməli, həmin şeirdə bu sözlərin ilki belə olub: dərə-dəpə-düz. Beləliklə, şeir bütün əlamətləri ilə - misraların az hecalılığı, hecaların qeyri-bərabərliyi, alliterasiyanın iştirakı və lüğət vahidinin leksik- morfoloji təzahürünün tarixəqədərkiliyi ilə bizi tarixin çox dərinliyinə aparır. Şeir yazıyaqədərki Azərbaycan türkcəsində belə təsəvvür olunur:
Bünövrəsindən atalar sözü və məsəllərin yaradılmasında alliterasiya fəal iştirak etmişdir və həmin poetexnik xüsusiyyət həmin janrı bu gün də müşayiət edir. Ən müasir yaradıcılıq məhsulu olan atalar sözü və məsəllərdə qafiyə ilə birlikdə alliterasiya da qədim, hətta ilkin yaradıcılıq qəlibi, möhkəm ənənə kimi yaşadılır. Alliterasiya prinsipinə görə, atalar sözü və məsəlləri ucdantutma milliyəqədərki dövrün faktı kimi qəbul edə bilmərik. Ancaq bu alliterasiyada yaş fərqini görmək olar: son əsrlərin (görünür, bu dövrü milli dil başlanğıcından götürmək lazımdır) alliterasiyası müasir tələffüzə əsaslanır və alliterasiya edən səslər göz qabağındadır. Ancaq bəzi nümunələrdə alliterasiya üzdə deyil, duyulur, hiss olunur (bu o demək deyil ki, alliterasiya donu-geyimi pozulmamış bütün atalar sözü və məsəllər cavandır, yox, qədim səslərimizdən və səs qanunlarımızdan çoxları bugünkünə uyğun gəlir. Əksinə, alliterasiyası pozulan nümunələr azdır). Bu ―hiss olunan‖ alliterasiyaları tarixi fonetikanın köməyi ilə ―restavrasiya‖
92
etmək olar. İki nümunə. 1. Daldan atılan daş topuğa dəyər. Bu qədim şeirdə sözönü samitlər d, t səslərindən ibarətdir. Ritmik sistemdə güclü partlayışı ilə seçilən t (―atılan‖ və ―topuq‖) ilkin poetexnik modelin bərpasına açar verir – bunlar kar başlanğıc prinsipinə görə əsasdır və ―daş‖ sözü yazılı abidələrimizdə t ilə yazılıb, demək, məhz qədim deyilişin qalıq təzahürüdür. Həm də o halda bütün sözlərdə t iştirak etmiş olur; tam alliterasiya üçün hamısını t-ya çevirmək olur, d-ya yox. Beləliklə, qədim və ilkin alliterasiya belə bərpa olunur: Taldan atılan taş topuğa təyər. 2.
fonetik dəyişmələridir. ―Dədə Qorqud‖da ―qadınım ana‖ ifadəsi göstərir ki, ―qadın‖ qədimdə titul və möhtərəmlik bildirib. Eyni zamanda, yüksəklik məqamında qadın üçün ―xanım-xatın‖ təyini işlənir ki, burada da ―xatın‖ xanım mənasındadır. Ancaq ―Dədə Qorqud‖dakı varianta görə ―qadın‖ı sonrakı mərhələnin məhsulu kimi qəbul etməliyik (təsadüfi deyil ki, milli Azərbaycan dilində həmin deyiliş sabitləşdi). ―Qız‖ın ilk səsinə uyğun olaraq məsəlin birinci ritmik hissəsini ―qadın qız‖ götürməliyik (daha qədim dövrlər üçün buradakı qadını ―k‖ kimi də ala bilərik: kadın kız). Məsəlin ikinci hissəsində də ritm olmalıdır – ―oxşamaq‖ felini öz sinonimi ilə əvəz etsək, belə alınır: bibisinə bənzər. Beləliklə, ilk və ya qədim şəkli: Qadın qız bibisinə bənzər. Bu cəhətə də diqqət vermək vacibdir ki, örnək-şeirlərin bütün sözləri türk mənşəlidir, ərəb-fars dillərinin təsirindən kənardır. Qılınc qının kəsməz, Qarın
yüzlərlə atalar sözü və məsəllərlə yanaşı, Azərbaycan dilində çoxlu ritmik kəsiklər – ifadələr, idiomlar, birləşmələr var: baĢı bağlı, qara qıĢ, qara qar, daĢ daĢımaq, daĢ daĢı yeyir, göz gözü görmür, göz görəti, göy göz kosa, yumurtadan yun qırxmaq, yaxa yırtmaq və s. Sabitləşmiş, təşbehə çevrilmiş, idiomlaşmış yüzlərlə, minlərlə belə canlı məişət ifadələri qədim şifahi ədəbi dilimizin tikə-tikə qalıqlarıdır. Bunlar qədim alliterasiya şeiri üçün hazır tikinti materialı kimi biçilib-kəsilmiş nitq hissəcikləridir. Belə faktlar da yazıyaqədərki dilin göstəricilərindəndir. Şeir texnikası, qafiyə hörgüsü misradakı, xüsusilə, qafiyə yerindəki qədim sözü ilk yaradılış şəklində qoruyur. Şeirin qəlibi,
93
poetexnik qədimliyi göstərir ki, bir söz hətta türkcənin xalq dili mərhələsindən də qədim dövrün yadigarıdır. Bilindiyi kimi, qədim türk sözləri birhecalı olmuşdur. Ona görə də misranı yadda saxlamaq, qavramaq üçün qədim, ilkin türk şeiri iki, üç, dördhecalı misralarla inşa edilmişdir. ―Az getdi, uz getdi‖ şeiri də həmin qədim yaradıcılığın məhsuludur. Nağıllarda rast gəldiyimiz şeir, deməli, janr kimi nağılın meydana gəlməsilə yaşıddır. Folklorun nağıl yaşının folklorun özü qədər qədimliyi isə şübhəsizdir. Göründüyü kimi, qafiyə sözlərin (az-uz-düz) hamısı təkhecalıdır. Eyni zamanda burada o da görünür ki, ilkin qafiyə yaradıcılığında samit aparıcı olmuşdur: a-u-ü, göründüyü kimi, qafiyə ahəngi vermir, qafiyə melodiyası z samiti ilə təmin olunur. Bu atalar sözləri də xalqımızın və dilimizin ən qədim müdrikliyinin məhsullarıdır: Yüklə 4,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|