Tofiq quliyev
İngilis və Azərbaycan dillərində idiomatik
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. İngilis və Azərbaycan dillərində idiomatik
ifadələrin tematik qrupları İdiomların semantik xüsusiyyətləri diqqəti cəlb edən mürəkkəb dilçilik məsələlərindən biridir. Mürəkkəblik idiomun mənasının onun komponentlərinin leksik mənalarından fərqlənməsi və fərqlənmə səbəblərindən doğur. İdiomu təşkil edən komponentlər bir-biri ilə müxtəlif semantik münasibətlərdə olur. Komponentlərin sayı artdıqca semantik münasibətlərin dairəsi genişlənir. “Frazeologizmləşmə prosesinin nəticəsində sərbəst söz birləşmələrinin komponentləri öz mənalarını itirir və birləşərək bütöv bir mənanın meydana çıxmasına xidmət edir. Bununla da, yeni keyfiyyətli bir dil vahidi yaranmış olur” [33, 92]. Frazeologizmlərin, o cümlədən də idiomların komponentlərinin öz mənalarını itirməsi, yaranmış dil vahidinin bütün komponentlərinin semantik əlaqə və münasibətlər zəminində tam təşkil edərək yeni məna kəsb etməsi mürəkkəb səciyyə daşıyır. Burada komponentlərin 122 ayrı-ayrılıqdakı mənaları, onların bir-biri ilə semantik bağlılığı da, şübhəsiz, yeni mənanın yaranmasında müəyyən rol oynayır. Əks təqdirdə, dilin hər bir leksik vahidi əsasında idiomlar yaratmaq mümkün olardı. İdiomlar əsasında aparılmış tədqiqatlar isə göstərir ki, idiomatik birləşmələrdə işlənən leksik vahidlər müəyyən qruplar şəklində birləşə bilir. Müxtəlifsistemli dillərdə həmin xüsusiyyət özünü, demək olar ki, eyni şəkildə göstərir və ondan irəli gəlir ki, idiomatik vahidin yaranması müxtəlif dil kollektivlərində eyni prosesə məruz qalır. Bu, dil vahidinin hazır şəkildə nitqdə sabitləşməsi və möhkəmlənməsi prosesidir [137, 14]. İdiomatik vahidlərin semantikası komponentlərin semantikası ilə müəyyən şəkildə bağlı olur. Lakin bu semantik bağlılıq üzdə olmur, dərində gizlənir. Bütövün hissələri, yəni komponentləri öz aralarında müəyyən şəkildə bağlanır və bu bağlılıq o dərəcədə mühkəm olur ki, hətta komponentlərin sabit mövqedə durmasına imkan yaradır. Komponentlərin sayının artması bütövün mənasına çox az hallarda təsir göstərir. Əslində, idiomun 123 ifadə etdiyi məna onun komponentlərinin sayından asılı olmur. Lakin eyni vahidin genişləndirilməsi, ona yeni komponentin əlavə edilməsi mənanın əlavə çalarının yaranmasına səbəb olur. Məsələn, ingilis dilində tərkibində dog (“it”) sözü olan idiomlar çoxluq təşkil edir. Bu idiomlar arasında semantikasına görə Azərbaycan dilindəki it kimi tutmaq, it kimi qapmaq birləşmələrinin semantikası ilə eyni olanları vardır. Məsələn, a dog in the manger (“başqasına imkan verməyən”, “hamını qapan”, “hamını acılayan”). We have got to celebrate. This is a big night for us. Don’t be a dog in the manger. We’ll have fun together (A.J.Cronin) “Bu hadisəni bayram etməliyik. Bu gün bizim üçün böyük gündür. Quduz itə dönmə. Bir yerdə şənlənək” (A.C.Kronin); Sick as a dog when I realized what I had missed “Mən nəyi əldən buraxdığımı başa düşəndən sonra çox qəzəbləndim”; dog smb’s steps “it kimi kimi isə izləmək” ; a surely dog “kobud, hirsli, qəzəbli, hamını təhqir edən adam”. Sonuncu ingilis idiomu Azərbaycan dilindəki it kimi Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|