Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Achilles’ heel – azərb. Axilles dabanı – rus. ахиллесова
пята, ing. one’s own flesh and blood – azərb. qanı və 200 canı – rus. плоть и кровь, ing. all skin and bones – azərb. bir dəri, bir sümük – rus. кожа да кости, ing. an eye for an eye, a tooth for a tooth – azərb. gözə-göz, dişə-diş – rus. око за око, зуб за зуб. Müxtəlifsistemli dillərdə idiomların struktur- semantik ekvivalentliyinin aşağı olması dillərin leksik- semantik sistemində yuxarıda sadaladığımız komponentlərin ya tamam olmaması, ya da çox az işlənməsi ilə əlaqədardır. Tərkibində head – baş, eye – göz, hand –əl, heart – ürək, mouth – ağız, tongue – dil kimi sözlər olan idiomların struktur-semantik ekvivalentlik dərəcəsi yüksəkdir. Müq. et: ing. to cry one’s eyes out – azərb. gözünün qarasını tökmək – rus. выплакать все глаза, ing. to hold / carry one’s head high – azərb. başını dik tutmaq – rus. высоко держать голову, ing. to turn someone’s head – azərb. başını piyləmək – rus. вскружить голову кому-либо, ing. to throw dust in someone’s eye – azərb. gözünə kül üfürmək – rus. пускать пыль в глаза, ing. with all one’s heart – azərb. bütün qəlbi ilə / canla-başla – rus. от всего 201 сердца / всем сердцем, ing. lay hand on – azərb. əl qoymaq / ələ keçirmək – rus. прибрать что-либо к рукам, ing. to be with one foot in the grave – azərb. bir ayağı gorda olmaq – rus. стоять одной нагой в могиле, ing. to twist someone round one’s little finger – azərb. kimi isə barmağına dolamaq – rus. обвести вокруг пальца кого-либо. Tərkibində bədən üzvlərini bildirən komponent (somatizm) olan idiomlar arasında ekvivalentlərin sayı çoxdur. Bu, somatizmlərin frazeoloji vahidlər əmələ gətirməkdə məhsuldarlığı ilə bağlıdır. İdiomların sintaktik strukturunda ekvivalentlik onların tərkibinə daxil olan sözlər arasındakı əlaqənin eyniliyinə də əsaslanır. İdiomların struktur-semantik ekvivalentliyinin az olması onları təşkil edən komponentlərin məhsuldarlığının aşağı olması ilə şərtlənir. Fikrin obrazlı ifadəsi müxtəlif dillərdə müxtəlif cəhətlərə malik olur. Ona görə də obrazlı ifadələrin işləndiyi idiomların ekvivalentlik dərəcəsi aşağı olur. Belə idiomları tərcümə etmək daha çətindir [134, 124]. Bəzən 202 aşağıdakı nümunələrdə göstərilən şəkildə ekvivalentlik də müşahidə olunur: ing. to gnash one’s teeth – azərb. dişlərini qıcamaq – rus. скрежетать зубы, ing. two heads are better than one – azərb. ağıl ağıldan üstündür – rus. одна голова хорошо, а две лучще, ing. to keep an eye / one’s eyes on somebody – azərb. kimsədən gözünü çəkməmək – rus. не спускать глаз с кого-либо, ing. to listen open-mouthed – azərb. ağzını açıq qoymaq / ağzı açıq qalmaq – rus. разинуть рот. “İdiomatik sistemin mənfi mənaya doğru meyli, ümumi semantik assimetriyası insanların mənfi hadisələrə emosional və nitq reaksiyasının nəticəsində baş verir. Kəskin mənfi emosional vəziyyətdə hadisəyə münasibət bildirərkən hazır sabit söz kompleksindən daha çox istifadə edilir” [132 6]. Obrazlı idiomatik ifadələrin işlənməsi də emosional vəziyyətlə bağlı olur. Lakin emosional vəziyyətdən asılı olaraq çox zaman istifadə olunan idiomatik ifadələrin ekvivalentliyi psevdoekvivalentliyə uyğun gəlir. 203 İdiomların semantik və leksik quruluş amillərinin qarşılıqlı təsirinin araşdırılması müxtəlif ekvivalentlik növlərini müəyyən etməyə imkan verir: 1) struktur-semantik ekvivalentlik; 2) semantik ekvivalentlik; 3) struktur-psevdoekvivalentlik. Ekvivalentliyin müəyyələşdirilməsinə belə yanaşmada semantik, leksik və struktur amillər əsas götürülür. Bu, ingilis və Azərbaycan dillərində ekvivalentliyin aşağıdakı növlərini ayırmağa əsas verir: 1) tam ekvivalent idiomlar – semantik, konnotativ və leksik cəhətdən eyni olan idiomlar; 2) qismən, natamam ekvivalentlər – bu qrupdan olan idiomları bir neçə yarımqrupa bölmək olar: a) leksik cəhətdən eynilik təşkil edən, semantikasına görə fərqlənən idiomlar, b) semantik və konnotativ cəhətdən eynilik təşkil edən, lakin leksik cəhətdən cüzi fərqlənən idiomlar; 3) idiom-analoqlar. Qeyd olunanlara aid kifayət qədər nümunələr göstərmək olar. Müq. et: ing. to be at hand to – azərb. |