Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
throat, azərb. ağzında dili qurudu, rus. язык присох к
гортани. Belə birləşmələrin felləri, bir qayda olaraq, keçmiş zamanda işlənir. İdiomatik ifadələrin müxtəlif dillərdə bir-birinə uyğun gəlməsi müxtəlif səbəblərlə bağlıdır. Başlıca səbəb kimi fəal dillərarası əlaqəni göstərmək olar. Bu uyğunluğun digər səbəbini passiv dil əlaqələrində 193 axtarmaq lazımdır. Bir çox hallarda idiomlar bir dildən digərinə hərfi tərcümə olunur və o şəkildə də işlədilərək həmin dilin malına çevrilir. Bu zaman dil qohumluğu, mənşə ümumiliyi, ərazi yaxınlığı, iqtisadi və mədəni əlaqələr də mühüm rol oynayır. Əlbəttə, idiomların tərcümə yolu başqa dilə keçməsi və həmin dildə möhkəmlənməsi üçün müəyyən zaman tələb olunur. İdiomun başqa dildə yer almasına onların struktur modelləri və komponentlərinin oxşarlığı da təsir göstərir. Bir çox xalqlarda insanın ağlı onda beynin (başın) olması ilə alleqorik şəkildə əlaqələndirilir. Bu isə həmin xalqların dilində oxşar idiomların yaranmasına səbəb olur: Müq. et: ing. empty head, azərb. başıboş, ing. a wooden head, azərb. taxtabaş, kütbeyin. İdiomatik ifadələrin transformasiyası zamanı onların tərkibində olan müəyyən komponentin müxtəlifsistemli dillərin daşıyıcıları üçün tanış məzmunlu hadisələrlə bağlılığı da nəzərə alınmalıdır. Belə hallarda müxtəlifsistemli dillərdə bir-biri ilə uyğun gələn idiomları 194 tapmaq daha asan olur. Transformasiyanın düzgün aparılması idiomlar lüğətində idiomların sözlər üzrə qruplaşdırılmasına imkan yaradır. Məlumdur ki, qorxu hiss edərkən, güclü həyacan keçirərkən insan müxtəlif emosional-psixi vəziyyətlərə düşür. Bu hal bütün xalqlara xas olduğundan belə vəziyyətlərlə bağlı idiomlar müxtəlif sistemlərə malik olan dillərdə oxşar ola bilər. Müq. et: azərb. canına üşütmə düşdü, ing. have cold feet. Bu qəbildən olan idiomlarda əsas element kimi daha çox “ürək” mənalı söz çıxış edir: azərb. ürəyi düşmək, ürəyi parçalanmaq, ing. one’s heart leaped into one’s mouth, one’s heart sank into boots, rus. сердце падает, сердце рвется на части və s. Belə idiomların oxşarlığını, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hisslərin ümumbəşəri xarakter daşıması təmin edir. Bu baxımdan idiomun mənasının leksik məna ilə qarşılaşdırılması idiomların semantik xüsusiyyətlərini öyrənməkdə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Transformasiya zamanı bir-birinə yaxın mənalara malik 195 müxtəlif idiomların semantikasının müqayisəsi də vacibdir. İdiomların müxtəlifsistemli dillərin birindən digərinə tərcüməsi zamanı onların ekvivalentlik dərəcəsinə müxtəlif amillər təsir göstərir. Ekvivalentlik idiomların strukturunun dillərarası eyniliyi kimi nəzərdə tutulur. Bu zaman idiomun strukturunun leksik dolğunluğu və üslubi xüsusiyyətləri nəzərə alınır. İdiomatik ekvivalentlik kateqoriyasının öyrənilməsinə həsr olunmuş və qarşılaşdırıla bilən dillərin idiomlarının struktur-qrammatik təşkilinin nəzərə alındığı tədqiqatlardan fərqli olaraq bu məsələ ekvivalentlik (vahidlərin məzmun cəhətdən tam və ya qismən eyniliyi) və konqruentlik (forma cəhətdən tam və ya qismən eynilik) arasında da müəyyənləşdirilə bilər. Burada ingilis və Azərbaycan dillərindəki idiomların sintaktik təşkilində ola bilən fərqlərin müəyyənləşdirilməsinə kömək məqsədi ilə üçüncü bir dilin – rus dilinin materialından da istifadə edirik. 196 Araşdırmalar göstərir ki, idiomlar arasında qismən və ya tam ekvivalentlik müşahidə edildiyi kimi, ekvivalentliyin olmadığı hallara da təsadüf edilir. Ekvivalentliyin məzmun, struktur-semantik baxımdan əsas meyarı idiomların hər iki dildə semantik oxşarlığı, onların konnotativ mənasının qismən və ya tam üst-üstə düşməsidir. Bu halda başlıca rolu əsas mənaya görə ekvivalentlik oynayır. Müq. et: azərb. əlindən sürüşüb Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|