Топлу Азярбайъан Республикасы Президенти йанында



Yüklə 3,76 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə40/45
tarix06.05.2017
ölçüsü3,76 Mb.
#16982
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   45

 

ЛИТЕРАТУРА 

1.  Auerbach E., Gesammelte Aufsätze zur romanischen Philologie, Bern/München, 

1967 

2.  Blumenberg H. „Einschließen - Historisieren – Aufgreifen“ Ein Arbeitsgespräch in 



Poetik und Hermeneutik III, Konstanz, 2008 

3.  Buck G. Lernen und Erfahrung, Stuttgart, 1967  

4.  Erlichs V., Russischen Fornealismus“, München 1964  

5.  Escarpit R. Das Buch und der Leser: Entwurf einer Literatursoziologe, 

Köln/Opladen 1961 

6.  Flaubert G. Madame Bovary, Paris 1951 

7.  Flaubert G. „Education Sentimentale“ in Heidelberger Jahrbücher 2, 1958 

8.  Gadamer H.G. Wahrheit und Methode, Tübingen, 1960 

9.  Jauß H. R. Untersuchungen zur mittelalterlichen Tierdichtung, Tübingen, Bd. IV A 

und D, 1959 

10.  Tomasevskij B. „Theorie de la litterature. Textes des formalistes russes reunis, 

presentes et traduits par T. Todorov, Paris, 1965, S.306 

11.  Vodicka F. „Struktura vivoje“ in Zur Problematik der Rezeption von Nerudas 

Werk, Prag, 1969 

12.  Wellek R. “The Literary Theory and Aesthetics of the Prague School” in Zeitschrift  

“Slovo a slovesnost” Prag, 1969 

 

S.T.RZAYEVA 

BƏDİİ ƏSƏRLƏRİN RESEPTİV-ESTETİK BƏDİİ XARAKTERİ 

 

XÜLASƏ 

Məqalədə Hans Robert Yaussun reseptiv estetika nəzəriyyəsinin  ədəbi  ənənənin 

ingişafinda və  təşkilində  əsas prinsip kimi götürülməsinə münasibət bildirilir. Bədii 

əsərlərin dinamikasının ədəbi-bədii ənənənələrin yarnmasındakı rolu bədii mətnlə onun 

resipienti arasında kommunikativ qarşılıqlı  əlaqənin olması ilə  səciyyələndirilir. Eyni 

zamanda estetik məsafə anlayişina aydınlıq gətirilir və onun oxucu kütləsi uçün 

oynadığı rola münasibət də bildirilir. 

 

S.T.RZAYEVA 



THE RESEPTIVE-AESTHETIC LITERARY CHARACTER  

OF THE WORKS OF ART 

SUMMARY 

The article deals with the reseptiv aesthetic theory by Hans Robert Yauss and its 

role in development of literary tradition and its constitute. The author tries to throw a 

light on the dynamics of literary works in the formation of literary and works of arts, 

and mutual relations of the recipient and the literary work. The notion of aethetic 

distance is also touched uopn in this article. 



 

Rəyçi: prof. M.Q.Qocayev 

Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

357



  

         YÜCEL  KARAUZ 

                                                                                Azarbaycan2013@gmail.com  

 

MÜHARİBƏ ƏSİRLƏRİ  İLƏ ƏLAQƏDAR 1918-Cİ İLDƏ EDİLƏN 

RAZILAŞMALAR 

 

Açar sözlər: brest sülhü,, Əsir Dəyişmə Sazişi,  zaqafqaziya hökuməti 

Ключевые словы: брестский мир, соглашение обмен пленными , правительство 

закавказского 

Keywords:  the treaty of  brest-litovsk, prısoner exchange agreement, the government 

of the caucasus 

 

Osmanlı dövləti, donamasının 29 Oktyabr 1914-cü ildə Rus liman şəhərlərini 



bombalaması və  arxasından Rusiyanın 2 noyabr 1914-cü ildə Osmanlı Dövlətinə rəsmi 

olaraq müharibə elan etməsiylə özünü həqiqətən 1-ci dünya müharibəsinin içində 

tapmışdır. 

Osmanlı dövləti Ruslar ilə Qafqaz, Galiçya və Rumıniya cəbhələrində 

qarşılaşmış, bu döyüşlərdə böyük torpaq itkiləri yaşamışdır. 

Savaş 15 dekabr 1917-ci ildə  həqiqətən sona çatmışdır. Bu keçən 3 ildən çox 

müddətdə Rusların da itkin və əsirləri olmaqla birlikdə Türk ordusu çox sayda itkin və 

əsir vermişdir. 

Döyüşün sona çatmasından etibarən Osmanlı hökuməti Rusiyadakı Türk 

əsirlərinin vəziyyəti və bunların Anadoluya getirilmeleriyle əlaqədar ilk əlaqədar 

müxtəlif işlər içində olmuşlardır. Əsirlərin mübadiləsi ilə təşəbbüs 1918-ci il martın 3-

də Brest-Litovskda imzalanmıştır.bu imzalanan  Brest-Litovsk Atəşkəs andlaşmasından 

yer almışdır. 

Taraflar , bu atəşkəs andlaşmasından Petrograd'da bir "Karma Komissiya" un 

toplanması qərarına gəlmişlər. 

Osmanlı hökuməti, bir Türk heyətini 12 Yanvar 1918-ci ildə Petrograd'a 

göndərmiş, danışıqlarda təmin edici nəticə alına, bir neçə yüz malul Türk döyüş əsiri və 

vətəndaşın yurda dönüşü qərarına varılabilmiştir. 



Brest sülh müqaviləsi;  1918-ci il martın 3-də Brest-Litovskda imzalanmış, 

martın 15-də 4-cü Ümumrusiya fövqəladə sovetlər qurultayı, Almaniya reyxstaqının 

razılıq verməsindən (22 mart) sonra, martın 26-da Almaniya imperatoru II Vilhelm 

tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Brest sülh müqaviləsi aşağıdakı  sənədlərdən ibarətdir: 

Rusiyanın Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Bolqarıstan və Osmanlı dövləti ilə sülh 

müqavilələri; ayrı-ayrı malların tarifləri və gömrük rüsumları barədə müqaviləyə əlavə 

olaraq imzalanmış yekun protokolları; sülh müqaviləsinə əlavə olaraq Rusiya-Almaniya 

müqaviləsi; Rusiya-Avstriya-Macarıstan  əlavə müqaviləsi; Rusiya-Bolqarıstan  əlavə 

müqaviləsi; Rusiya-Türkiyə əlavə müqaviləsi. 14 maddədən ibarət əsas müqavilənin 4-

cü maddəsi Qafqaza aid idi. Dördlər ittifaqı ilə Rusiya arasındakı müqaviləyə 

görə,  Litva,  Kurlandiya,  Latviya,  Estoniya və Belorusiyanın bir hissəsi Rusiyadan 

alınır, Ukrayna və Finlandiya müstəqil dövlət olur, sovet qoşunları bu ərazilərdən 

çıxarılır, Qars, Batum, Ərdəhan Türkiyəyə verilirdi.  


Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

358



Rusiya öz ordusunu tərxis etməli idi. 1918 il fevralın 16-da Bakı Sovetinin sülh 

məsələsinin müzakirəsinə  həsr edilmiş iclası oldu. Menşevik, eser və daşnakların 

bəyanatı  rədd edildi, bolşeviklərin təklif etdiyi qətnamə  qəbul olundu. Qətnamədə 

RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin sülh danışıqlarında mövqeyi bəyənildi. 

Zaqafqaziya seymi Brest sülh müqaviləsinin  Ərdəhan, Qars və Batumun 

Türkiyəyə verilməsi  şərtini qəbul etmədi və Petroqrada – Xalq Komissarları Soveti 

adına teleqram göndərərək, Brest sülhünü tanımadığını bildirdi. Seym öz etirazını 

bununla  əsaslandırdı ki, "Zaqafqaziya heç vaxt bolşeviklərin və Xalq Komissarları 

Sovetinin hakimiyyətini qəbul etməmişdir". Zaqafqaziya seymi Brest-Litovsk sülhü ilə 

bağlı etirazlarını dünyanın bir sıra  əsas siyasi mərkəzlərinə bildirdi: "Zaqafqaziya 

hökuməti Zaqafqaziya və onun sərhədləri haqqında ondan xəbərsiz və özünün iştirakı 

olmadan imzalanmış hər hansı müqaviləni özü üçün qüvvədən düşmüş hesab edir". 

 Türkiyə Brest sülhünün qərarlarına  əsaslanaraq, Qars, Batum və  Ərdəhanı 

dərhal boşaltması haqqında Zaqafqaziya seyminə ultimatum verdi. Brest müqaviləsinə 

görə, Rusiya nəinki Qars,Ərdəhan və Batumun Türkiyəyə keçdiyini təsdiq edirdi, həm 

də Rusiya ilə Türkiyə arasında imzalanmış  əlavə müqaviləyə görə, rus qoşunlarının 

müharibə zamanı tutduğu türk torpaqlarında və Rusiya hüdudlarında yaradılmış erməni-

daşnak silahlı dəstələrini tamamilə tərksilah edib buraxmağı öhdəsinə götürürdü.  

Əlavə müqavilənin 11-ci maddəsi Rusiya vətəndaşları olan müsəlmanlara, 

əmlaklarını da aparmaq şərti ilə, Türkiyəyə azad mühacirət etmək hüququ verirdi. 

 Hələ 1918 ilin yanvarında Türkiyə Zaqafqaziya  Komissarlığı ilə sülh 

danışıqlarına başlamağa təşəbbüs etmişdi. Türkiyə özünün dövlət maraqları səbəbindən 

təkcə Zaqafqaziya Komissarlığını tanımaqla kifayətlənmir, həmçinin onu Brest-Litovsk 

danışıqlarına cəlb etməklə, Dördlər ittifaqı  və Rusiya tərəfindən də tanınmasına nail 

olmaq istəyirdi. Türkiyənin ciddi təkidinə  və yardım göstərmək barədə  vədinə 

baxmayaraq, Zaqafqaziya hökuməti Brest-Litovsk danışıqlarında iştirakdan, 

müstəqilliyinin elan olunmasından imtina etdi. 

Zaqafqaziya hökuməti 1918 il 23 yanvar tarixli teleqramında Brest sülhündə 

iştirakdan imtina etməklə yanaşı, özünün Rusiyanın tərkib hissəsi olduğunu da bildirdi. 

Brest sülhü  

3 Mart 1918 tarihinde  Rusya  ile Alman  İmparatorluğu,Avusturya-Macaristan 

İmparatorluğu, Osmanlı Devleti ve Bulgaristan  Krallığı arasında imzalanmış, İttifak 

Devletleri'nin yenilmesi üzerine geçersiz kalmış bir barış antlaşmasıdır. Osmanlı 

Devleti'nin toprak kazandığı en son antlaşmadır. 

 Brest-Litovsk antlaşmasında esirlerin mübadelesiyle ilgili maddeler yer almıştır.  

Trabzon Konferansı öncesi hazırlıklar ; Türk tarafı Zaqafqaziya hökuməti ile 

müzakerelerin yapılacak olmasından dolayı, konuyla ilgili olarak hazırlıklar yapmış ve 

türk heyeti için bir talimatname hazırlamıştır. ‘’ Zaqafqaziya hökuməti müzakeratı 

sulhiye icrasına memur heyet-i murahhasa-i osmanyiye’ye verilecek talimatname ‘’ 

adını taşıyan belge ile görüşmeler esnansında uygulanacak esaslar belirtilmiştir. 

Bu talimatnamenin 6’ncı maddesine göre’’ Malül veya askeri hizmette 



bulunmaya elverişli olmayan harp esirleri vatanlarına iade olunacak, diğer esirlerle  

askeri ve inzibati tedbirler ile  nedeniyle tevkif edilmiş bütün şahıslar, iki tarafca  

tayin edilecek ‘’hususi komiserler  vasıtasıyla mübadele edilecektir. Bunların nakil 

masrafları  esir eden devlete ait olacak, sivil esirler derhal serbest  bırakılarak, 

Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

359



bunların son ikametgahlarına kadar olan masrafları esir  veya tevkif eden devlet 

tarafından ödenecektir.’’ 

 

Trabzon Konfransı  (14 Mart -14 Nisan 1918); Türkiyə nümayəndə heyəti 

Cənubi Qafqaz nümayəndəliyinin Trabzon konfransında (1918) Brest-Litovsk 

müqaviləsinin Qafqaza aid maddələrinə etirazını  rədd etdi. Nümayəndə heyətinin 

fikrincə, Zaqafqaziya hökuməti ya Rusiyanın tərkib hissəsi kimi onun imzaladığı 

müqavilə ilə razılaşmalı, ya da Rusiyadan ayrılıb, müstəqilliyini elan etməli idi.  

 

Batum Konferansı ve Antlaşmaları, 11 Mayıs – 4 Haziran 1918 tarihleri 

arasında Batum'da yapılan konferans toplanmış ve sonucunda 4 Haziran 

1918'de Osmanlı 

İmparatorluğu ile 

Kasım 1917'deki 

Bolşevik 

ihtilalinden sonra Kafkasya'da kurulan devletlerle, yani 

Ermenistan Demokratik 

Cumhuriyeti, Gürcistan  Cumhuriyeti ve Azerbaycan  Milli  Şurası arasında anlaşmalar 

imzalanmıştır.  

Üç Kafkas devleti, Osmanlı Devleti ile görüşmelere Maverâ-yı Kafkasya adı 

altında birlikte katılmış ancak konferans sırasındaki gelişmeler sonucunda ayrı ayrı 

antlaşmalar imzalanmıştır. Ayrıca 11 Mayıs 1918 tarihinde şimali Kafkasya Rusya’dan 

ayrılarak bağımsız cumhuriyet olmuştur. Batum görüşmelerine temsilci 

göndermişlerdir. 

Əsir Dəyişmə Sazişi (15 May 1918) ; 15 May 1918 'də  hər iki tərəf hərbi 

nümayəndələri Vehip Paşa və General Odişelidze arasında əsir mübadiləsi razılaşması 

imzalanmışdır. Bu anlaşmaya görə; 

1. Əsirlər Batumdakı danışıqların vəziyyətinə asılı olmayaraq ən qısa müddətdə 

değiştirilecektir.Türk əsirlərini gətirən ilk qatar 4-7 gün içərisində Batuma gələcək və 4 

həftə içərisində sona çatacaq. 

2. Osmanlı ordusu maveray-ı kafkasyaya aid bütün əsirləri, Mavera Qafqaz 

bütün hərbi  əsirləri təslim edecektir.maverayı Qafqaz heyəti hələ tam idarəsini 

ssğlayamadığı bakü və havalisi kimi yerlərdəki bütün əsirləri azad etməyi öhdələrinə 

etmektedir.osmanlılar isə bütün rus əsirləri bütün Qafqaz və rus əsirləri geri edəcək. 

3. Tərəflər elerlindeki Əsir miqdarlarını 3 gün içərisində bildireceklerdir.esirler 

qarşılıqlı olaraq gələn vasitələrlə göndəriləcək şəkildə azad ediləcək. 

4. Bu razılaşmadan əvvəlki əsir edilən bütün əsirlər təslim ediləcək. 

5. Osmanlı bütün Qafqaz əsirlərinin istəyən ölkəsinə dönəcək istəməyən isə 

Osmanlı tarfaında kalabilecektir.kafkaslarda KALAMA istəyən əsirlər isə bulunuklarda 

kalabilecektir.Fakat qarşı tərəfə fərarilik etmiş əsirlər mütləq təslim ediləcək. 

6. Batum əsir dəyişməsi üçün kullanılacaktır.Esirlerin dəyişməsi üçün bir 

komissiya qurulacaq. 

7. Əsirlərin təsliminə Batuma qədər xərcləri Mavera Qafqaz tərəfindən, Osmanlı 

imperatorluğu isə Tiflis e qədər xərcləri qarşılayacaq. 

8. Əsirlər dezinfeksiya edildikdən sonra təslim ediləcək. 

9. Əsirlərin şəxsiyyətləri olacaq olmayanlar keçiriləcək siyahılara görə yaradılan 

komissiya tərəfindən təsdiqlənərək devredilecektir. 

10. Vəfat edən əsirlər ilə əlaqədar sənədlər qarşı tərəfə veriləcəkdir. 

11. Nəql qatarlarında kifayət qədər səhiyyə heyəti olacaq. 

12. Osmanlı müttəfiqləri istədikləri təqdirdə bu anlaşmaya katılabileceklerdir. 


Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

360



13. Razılaşmanın imzalanma ardınca tətbiq edilir. 

14. Batum danışıqları bir razılaşma ilə nəticələnməsə belə bu razılaşma etibarlı 

olacaq. 

Batum danışıqları 

nəticəsində razılaşmalar imzalanmıştır.Anlaşmalar 

Azərbaycan və Şimali Qafqaz Hökuməti ilə dostluq müqaviləsi şəklində, Gürcüstan və 

Ermənistan ilə isə Barış və Dostluk Sazişi şəklində, imzalanmışdır. 

 

Azərbaycan ilə; dostluq müqaviləsi, iki əlavə razılaşma və müvəqqəti  əlavə 

razılaşma imzalanmışdır. Razılaşma Türkiyə adına Xəlil bəy və Vehip Paşa Azərbaycan 

adına isə Mehmet Emin Resulzade ilə Mehmet Həsən Hacinsksi imzalamıştır.Esirler ilə 

əlaqədar xüsuslar 04 İyun tarixində imzalanan Müvəqqəti  Əlavə Razılaşmanın ilə 

düzenlenmiştir.Buna görə 15 may tarixində imzalanan Əsir Dəyişmə Razılaşmasına 

istinad edilmişdir. 



Gürcüstan ilə; Barış  və Dostluk razılaşması, birinci əlavə, ikinci əlavə, 3-cü 

əlavə müvəqqəti  əlavə razılaşma edilmişdir.  Əsir dəyişməsinə aid xüsuslar Müvəqqəti 

Əlavə Razılaşmanın içərisində 5-ci maddədə  təşkil və 15 May tarixində OSMANLI 

İMPARATORLUĞU VE Zaqafqaziya hökuməti arasında imzalanan Əsir Dəyişmə 

Razılaşmasına istinad edilmişdir. 

Ermənistan ilə; sülh və dostluq müqaviləsi, əlavə razılaşma, birinci əlavə, ikinci 

əlavə üçüncü əlavə müvəqqəti əlavə razılaşmalar imzalanmışdır. Əsir dəyişməsinə aid 

xüsuslar Vehip Paşa və general Odişelidze arasında 04 İYUN tarixində imzalanmışdır. 

Müvəqqəti  əlavə anlaşmaya görə 15 may tarixində OSMANLI İMPARATORLUĞU 

VE Zaqafqaziya hökuməti arasında imzalanan Əsir Dəyişmə Razılaşmasına istinad 

edilmişdir. 



Şimali Qafqaz hökuməti ilə; 08 iyun 1918 tarixində dostluq razılaşması ilə 

müvəqqəti əlavə andlaşma imzalanmışdır. Əsir dəyişməsi ilə əlaqədar bir xüsus yoxdur. 



 

ƏDƏBİYYAT 

1. 


Qasımov M., Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan 

siyasəti, 3 hissədə, h.2 (1917-ci il noyabr – 1918-ci il noyabr), B„ 2001. 

2. 

Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918—1920-ci 



illər), B., 1993; 

3. 


Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c. 5, B., 2001; 

4. 


Cemalettin Taşkıran. 1 nci Dünya Savaşı’nda Türk Esirleri.2011, s. 6, s. 310. 

5. 


Akdes Nimet Kurat.Türkiye ve Rusya XVIII.Yüzyıl sonundan Kurtuluş Savaşına 

Kadar Türk Rus İlşkileri.2011,s. 339. s. 464. s. 467. 

6. 

Enis Şahin.Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918).  2002,      



s. 186. s. 305. s. 446. s. 733. 

 

РЕЗЮМЕ 

В  зависимости  от  окончания  войны  регулируется  вопросы,  касающиеся 

заключенных  с  соглашения  в 1918. Во-первых,  процесс  продолжается  в  начале 

конференции  Трабзон  Брест-Литовского  договора,  продолжил  в mütekib Батуми 

конференции. В Батуми по обмену пленными договора с Османской империей в 

правительстве  Кавказе  подпись.  Это  соглашение,  прежде  всего,  в  Батуми 


Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

361



конференции  в  конце  этого  заключенного  договора  был  подписан  по 

согласованию с государством в качестве отдельного приложения. Несмотря на эти 

сделаны  по  обмену  пленными  договор  не  может  быть  достигнуто  за  счет 

различных разработок, очень здорово. 

 

SUMMARY 

Depending on the end of the war is regulated matters relating to prisoners with 

the agreement in 1918. Firstly, the process has continued in the beginning of Trabzon 

conference Brest-Litovsk treaty, continued in Batumi conference. In Batumi prisoner 

exchange treaty with the Ottoman Empire in the Caucasus Government has signature. 

This agreement primarily for Batumi Conference at the end of this prisoner treaty was 

signed in agreement with the state as a separate attachment. Despite these made prisoner 

exchange treaty could not be achieved due to various developments as very healthy. 



 

Rəyçi: Nəsiman Yaqublu 

            Tarix elmləri namizədi, 



            Bakı Dövlət Universitetinin dosenti 

 

 



Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

362



                                                                                   ANAR  ABUZƏRLİ 

                                                                              “Naxçıvan” Universiteti 

anar_abuzerov@mail.ru 

 

PROF. YAVUZ AXUNDLUNUN YARADICILIĞINDA  

ƏDƏBİ-TƏNQİDİ MƏSƏLƏLƏR 

 

Açar sözlər: Ədəbi tənqid, Naxçıvan ədəbi mühiti, ədəbiyyatşünaslıq 

Key words: literary critisism, literary environment of Nakhchivan, literature study. 

Ключевые  слова:  литературная  критика,  литературная  среда  Нахчывана, 

литературоведение. 

 

Tanınmış ədəbiyyatşünas, akademik İsa Həbibbəyli “Ədəbiyyatşünaslıq elminin 



Naxçıvan məktəbi” məqaləsində yazır: “ Son yüzillikdə  qədim elm və  sənət 

mərkəzlərindən olan Naxçıvan Muxtar Respublikası da Azərbaycan  ədəbiyyatşünaslıq 

elminin inkişafına mühüm töhfələr vermişdir...Artıq XX əsrin otuzuncu illərindən 

etibarən, daha doğrusu, repressiya dalğaları ötüb keçdikdən sonra... ölkəmizdə 

paytaxtdan  kənarlarda da ümumən ədəbiyyat, o cümlədən ədəbiyyatşünaslıq da yenidən 

cücərməyə başlamışdır”  (9,s.523).  Görkəmli alim fikrini davam etdirərkən vurğulayır: 

“Müşahidələr göstərir ki, muxtar respublikada ədəbiyyatşünaslıq elminin ədəbiyyat 

tarixi, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbi tənqid, ədəbi əlaqələr və folklorşünaslıq sahələrində 

ardıcıl olaraq inkişaf prosesləri davam edir” (9,s.525). 

Naxçıvan filoloji mühitində uzunmüddətli tarixə malik olan ədəbiyyatşünaslıq 

sahələrindən biri ədəbi tənqiddir. Təqdim olunan məqalədə biz Naxçıvanda  ədəbi 

tənqidin 1950-60-cı illərdəki və sonrakı illərdə də ən fəal nümayəndlərindən olan Yavuz 

Axundovun (Axundlu) yaradıcılıq xüsusiyyətlərindən danışacağıq. 

İlk  ədəbi-tənqidi məqaləsi 1952-ci ildə  mətbuatda işıq üzü görən Y.Axundov 

illərdən bəridir ki, tükənməz enerji ilə yazıb-yaradır, çoxsaylı kitabların və elmi 

məqalələrin müəllifidir. Xüsusən ustad ədibimiz M.S.Ordubadinin yaradıcılığı, 

Azərbaycan tarixi romanının zəngin və çoxşaxəli inkişaf yolu məhz professor 

Y.Axundlu tərəfindən fundamental şəkildə araşdırılmışdır. Filologiya üzrə elmlər 

doktoru, professor, Prezident təqaüdçüsü Yavuz Axundlu hazırda da elmi-ədəbi 

fəaliyyətini davam etdirir.  

Y.Axundov 1950-60-cı illərdə mətbuatda Azərbaycan, rus, Ukrayna, qazax və s. 

xalqların  ədəbiyyatının bir sıra görkəmli klassikləri haqqında məqalələr dərc 

etdirmişdir. Onun bir çox məqaləsi isə bilavasitə  həmin dövrün ədəbi prosesinin 

müxtəlif aspektlərini işıqlandırır. Tənqidçinin məqalə  və resenziyalarının  bir çoxu 

1950-60-cı illər Naxçıvan  ədəbi mühitinə  həsr olunmuşdur. “Naxçıvan baharı” adlı 

almanaxa (1961) həsr etdiyi eyniadlı resenziyada həmin toplunun ədəbi əhatəsi müfəssəl 

şəkildə dəyərləndirilmişdir (1). 1965-ci ilin iyun ayında Bakıda  Naxçıvan Muxtar Res-

publikası ədəbiyyat və incəsənət həftəsi keçirilmişdir. Həmin vaxt naxçıvanlı müəlliflər 

muxtar respublikadakı yazarların sənət axtarışlarının müxtəlif aspektləri ilə bağlı bir sıra 

ədəbi-tənqidi məqalələr də  dərc etdirmişdilər ki, bu cəhətdən Y.Axundovun fəaliyyəti 

ilk növbədə diqqəti çəkir. O, 1965-ci ilin iyun ayında “Bakı” qəzetində “Ədəbi qüvvələr 

(Naxçıvan yazıçıları haqqında)”  (2),  “Şərq qapısı”nda “Naxçıvan yazıçılarının 

yaradıcılığı haqqında bəzi qeydlər”  (3),  “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin 


Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

363



səhifələrində isə “Bizim günlərin tərənnümü (Naxçıvan yazıçılarının yaradıcılığı 

haqqında)” adlı  (4)  məqalələrlə  çıxış etmişdir. Həmin məqalələrdə Naxçıvan  ədəbi 

mühitinin müxtəlif nəsillərə  mənsub nümayəndələrindən M.Nəsirli, H.İbrahimov, 

H.Razi,  Ə.Yusifli, K.Ağayeva və digərlərinin yaradıcılığına nəzər salınmış, onların 

səciyyəvi əsərlərinin başlıca ideya-bədii məziyyətləri önə çəkilmişdi. O da təqdirəlayiq 

haldır ki, Y.Axundov ədəbi həyatın ən müxtəlif asdpektlərinə diqqət yetirmiş, poeziya, 

nəsr və dramturgiyanın inkişafı barədə elmi ümumiləşdirmələr aparmışdır. Bununla 

yanaşı, ayrı-ayrı istedadlı sənətkarların yaradıcılığı barədə müvafiq dəyərləndirmələr də 

diqqəti çəkir. Məsələn,  tənqidçi “Bakı” qəzetində  çıxmış  “Ədəbi qüvvələr (Naxçıvan 

yazıçıları haqqında)”  adlı  məqaləsində tanınmış  şair Hüseyn Razinin lirikasında 

tarixilik və müasirlik, vətənpərvərlik, təbiət gözəlliklərinin tərənnümü barədə yazırdı: 

“Bu  şeirlərdə oxucu zamanın min bir tufanına vüqarla sinə  gərən  əzəmətli memarlıq 

abidələrinin pozulmaz rəngini görür, Ordubad bağlarının xoş  ətrini duyur, ”Qızlar 

bulağı”nın misilsiz gözəlliyinə heyran olur” (2). “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetindəki 

məqaləsində isə alim naxçıvanlı müəlliflərin müasir həyatdan bəhs edən bədii əsərlərinə 

daha çox diqqət yetirmişdir. 

 Yavuz Axundovun 1969-cu ildə “Azərbaycan gəncləri” qəzetində dərc etdirdiyi 

“İstedadlı nasir” məqaləsində  (6) tanınmış yazıçı Hüseyn İbrahimovun Azərbaycan 

ədəbi mühitində diqqəti çəkən yaradıcılığına nəzər salınmışdır. Əvvəlcə onun hekayələri 

mövzuca qruplaşdırılaraq müfəssəl  şəkildə  dəyərləndirilmişdir. Yazıçının müxtəlif 

vaxtlarda yazdığı “Baharın hekayəsi”, “Göyərçinin məhəbbəti”, “”Ürək səhv edəndə”, 

“Qumralın məktubları” kimi məişət mövzulu heklayələrindən danışarkən Y.Axundov 

vurğulayır ki, “saf məhəbbət, yüksək mənəvi keyfiyyətlər bu hekayələrdə qabarıq 

şəkildə  qələmə alınan  əsas məsələlərdəndir”. Yazıçının “Qəhrəman Qüdrətov”, 

“Müdirin məzuniyyəti”, “Eyvazovun salamı”, “Xəcalət” və s. hekayələri “yalançı, 

yaltaq, riyakar adamların tənqid olunduğu” satirik nümunələr kimi qiymətləndirilmişdir. 

Ədəbiyyatşünas Y.Axundov həmin məqalədə H.İbrahimovun yaradıcılığında yeni 

mövzulara müraciətin getdikcə qabarıqlaşdığını  də yaxşı hal saymış,  ədibin “Şərq 

ölkələrində genişlənən milli azadlıq hərəkatı, beynəlxalq imperialzimə qarşı mübarizə” 

məsələlərindən bəhs edən “Qanlı dəftər”, “Çətin yollarda”, hind qızı Kəmalənin iztirablı 

həyatını  təsirli bədii boyalarla canlandıran “Kəmalə”, Danimarka səfərindən sonra 

yazdığı “Madam Heruta” hekayələrini də müfəssəl  şəkildə  nəzərdən keçirmişdir. 

H.İbrahimovun müasir mövzulu “Sabahın sorağında”, Naxçıvanda 1918-19-cu illərdə 

baş verən hadisələri canlandran  “Günəş doğan yerdə” romanlarına da tənqidçi diqqət 

yetirmişdir. “Sabahın sorağında” romanında müasirlərimizi düşündürən sosial-mənəvi 

problemlərin ustalıqla bədii təcəssümünə diqqət çəkən Y.Axundov yazıçının sənətkarlıq 

cəhətdən inkişaf etdiyini,qələminin püxtələşdiyini  bildirmiş, işıqlı idealın təntənəsini, 

mənfi qütbü təmsil edən qüvvələrin yaramaz əməllərinin ifşasını  məharətlə  bədii 

müstəviyə  gətirdiyini vurğulamışdır. Tənqidçinin gəldiyi yekun qənaət də maraq 

doğurur: “H.İbrahimov həyata yaxşı  bələd olan, qələmə aldığı mövzunu yaxşı bilən 

yazıçıdır. Onun rəvan,  səlis  bədii dili, rəngarəng ifadə və təsvir vasitələri, gözəl nəql 

etmək tərzi vardır”.  

Ədəbiyyatşünas Y. Axundovun həmin məqalədə yazıçı H.İbrahimovun “Sabahın 

sorağında” romanını yüksək qiymətləndirməsi, nasirin yaradıcılığında yeni hadisə 

sayması təsadüfi deyildi. Belə ki, həmin roman 1964-cü ildə “Azərbaycan” jurnalında, 

iki il sonra isə kitab halında çap edilmiş,  ədəbi ictimaiyyətin böyük marağına  səbəb 



Filologiya  məsələləri – №02, 2016 

 

364



olmuşdu. Məşhur  ədəbiyyatşünas alim Məmməd Arif  Dadaşzadə    “Qəhrəmanın 

sorağında”  adlı  məqaləsində  romana yüksək qiymət verərək yazmışdı: “Müəllifin 

müsbət qəhrəman uğrundakı axtarışları, mənəvi-intellektual keyfiyyətlərə malik surət  

yaratmaq təşəbbüsləri qiymətləndirilməlidir.  Yazıçının səmimiyyətlə təsvir etdiyi təmiz 

vicdanlı qəhrəmanları oxucuya çatdıra bilməsi bizi inandırır ki, o, gələcəkdə də bu yolda 

daha müvəffəqiyyətli addımlar ata biləcəkdir” (bax:9, s.443). 

 Ədəbiyyatşünas Təhsin Mütəllimov isə 1964-cü ildə “Ədəbiyyat və incəsənət” 

qəzetində  dərc etdirdiyi eyniadlı  məqalədə H.İbrahimovun “Sabahın sorağında” 

romanındakı psixologizmə xüsusi əhəmiyyət verərək yazırdı: “Yazıçını  mənəvi-əxlaqi 

problemlər daha çox məşğul etdiyi üçün bədii obrazların psixoloji aləminin, daxili 

səciyyəsinin təsvir və  təhlilinə daha geniş yer verilmişdir....Süjet xəttindəki hər bir 

hadisə  əslində müsbət qəhrəmanların daxili səciyyəsinin, hamıya nümunə ola biləcək 

yüksək  əxlaqi sifətlərinin açılmasına, daha canlı, daha qabarıq ifadəsinə kömək edir. 

“Sabahın sorağında” romanını kolxoz həyatından bəhs edən bir sıra  əsərlərimizin 

“ənənəvi” süjetindən fərqləndirən əsas cəhət də məhz bu psixoloji problemin ön planda 

təsviridir”  (10).  Şair-publisist Cavad Cavadlı  və pedaqoq Məhyəddin  Əbdülov da bu 

romana yüksək qiymət vermiş,  onu “son vaxtlarda müasir mövzuda yazılmış yaxşı 

əsərlərdən biri kimi” təhlil etmişlər (8). Bir sıra digər tənqidçi və ədəbiyyatşünaslar da 

romanı  uğurlu nümunə kimi dəyərləndirmişlər. Y.Axundovun haqqında söz açdığımız 

qənaətləri də onlarla həmahəng səsləşir. 

Yavuz Axundov şair-dramaturq Müzəffər Nəsirlinin “Laləli dağlar” adlı kitabına 

(1965) həsr etdiyi eyniadlı resenziyada (5) müəllifin müharibə mövzusunda yazdığı 

“Qafqaz oğulları” poemasında Azərbaycan və gürcü xalqları arasındakı dostluğun 

tərənnümünün bədii boyalarla verildiyini müsbət qiymətləndirmişdir. Azərbaycanlı 

döyüşçü Kamalın fədakarlığının bədii təcəssümü tənqidçini razı salmışdır. Buhenvaldın 

əfsanəvi qəhrəmanı, həmyerlimiz  Əkbər Ağayevə  həsr olunmuş  “Əkbər haqqında 

ballada” poemasını da  dəyərləndirən ədəbiyyatşünas yazırdı ki, əsər çox maraqlıdır, bir 

sıra yaddaqalan hadisələr var. Poemanın dili axıcı və rəvandır. Bununla belə, tənqidçi 

şairə iradlarını da bildirərək nəzərə çatdırırdı ki, M.Nəsirli Əkbərin igidliyini, ümumən 

obrazını daha ətraflı və mükəmməl təsvir edə bilərdi. Tarixi sənədlərdə, xatirələrdə bu 

barədə bir sıra  materiallar var. Amma müəllif  Əkbərin dolğun surətini yaratmağa 

çalışmamışdır. 

1960-cı illərdə Yavuz Axundov ədəbiyyatşünaslıq və teatr məsələlərinə aid 

ədəbi-tənqidi məqalələr də yazmışdır. Onun  “Şərq qapısı” qəzetinin 18 aprel 1965-ci il 

tarixli 91-ci sayında  dərc olunmuş “Görkəmli alim, gözəl insan” məqaləsi tanınmış 

alim  Əziz  Şərifin 70 illiyi ilə  əlaqədar qələmə alınmışdır. Məqalədə  Ə.Şərifin ömür 

yolunun və elmi fəaliyyətinin əsas məqamlarına nəzər salınmışdır. Y.Axundov 1960-cı 

illərdə Naxçıvan teatrında tamaşaya qoyulmuş bir sıra  əsərlərin səhnə  təcəssümçü 

barədə  də resenziyalar yazmışdır ki, bunlar da o illərin tənqidinin maraqlı 

nümunələrindəndir. “Şərq qapısı” qəzetinin 27 iyun 1963-cü il tarixli 150-ci sayında 

verilmiş “Kəndçi qızı” resenziyası tanınmış ədib Mirzə İbrahimovun eyniadlı pyesinin 

Naxçıvan teatrında səhnə  təcəssümündən bəhs edir. Əsərin ideya-bədii mündəricəsi, 

tamaşadakı aktyor oyunu və s. barədə Y.Axundov müfəssəl fikirlər söyləmişdir. “İlan 

yuvasında fırtına” resenziyası isə naxçıvanlı    şair-dramaturq  Əliheydər Qənbərin 

eyniadlı pyesinin tamaşası ilə əlaqədar yazılmışdır (“Şərq qapısı”, 30 yanvar 1966, № 

25). Tanınmış yazıçı Hüseyn İbrahimovun “İtirilən sağlıq” pyesinin Naxçıvan 



Filologiya  məsələləri – №02, 2015 

 

365



səhnəsində oynanılması da tənqidçinin diqqətini çəkmiş və o, Bakı mətbuatında dolğun 

bir resenziya dərc etdirərək  əsərin səhnə  təcəssümünün  əsas aspektlərini 

dəyərləndirmişdir (7).  

Ümumiyyətlə, ədəbiyyatşünas Yavuz Axundovun 1950-60-cı illərdəki fəaliyyəti  

Naxçıvanda ədəbi tənqidin inkişafında xüsusi çəkiyə malikdir.  


Yüklə 3,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin