Toponimika va geografik terminshunoslik

2. Shevalar tili so'z zahirasi
. Shevalar tili so'z zahirasidan ilmiy 
adabiyotga ko'pgina terminlar kirib, o'zlashib ketgan. Masalan, qayir, adoq 
(odoq), gaza, cho'qalak va b. Xorazmda sug'orma dehqonchilik juda 
qadimdan rivojlangan. Shuning uchun u yerda sug'orma dehqonchilikka oid 
terminlar ko'p: yop, arna, ariq, zayk, xariq, solma, yorma. Bularni o'zbek tili 
muomalasiga asta - sekin kiritish mumkin.
3. Tarjima qilish yo'li bilan ham yangi terminlar paydo bo'ladi
. 
Chunonchi, qalashma muz, qirg'oq bo'yi, daryo boshi, quyar joyi, suv sarfi, 
oqim, qora sovuq kabi terminlar tarjima yo'li bilan muomalaga kiritilgan.

---

36
4. Har bir xalqning lug'at boyligi boshqa xalqlardan kirib kelgan 
terminlar
hisobiga boyib boradi. Shu jumladan, geografik terminar ham 
kirib keladi. Masalan: sunami, garmsel, chashma, sohil, erg, hamada, siklon, 
antisiklon va b. Chet ellar bilan, turli xalqlar bilan aloqalarning ko'payishi 
turli atama, termin va tushunchalarning kirib kelishiga sharoit yaratadi. 
Lekin bunda biz o'zimizda yo'q, tarjima qilib bo'lmaydigan terminlarni 
olishimiz kerak. O'zimizda bo'la turib yoki tarjima qilsa bo'ladigan 
terminlarni chetdan olmaslik zarur.
Ilm - fan, texnika, ishlab chiqarish o'sgan sari yangi atama va 
terminlar ham paydo bo'lib va eskirganlari til muomalasidan chiqib keta 
beradi. 
Geografik terminlarni shartli ravishda 
ilmiy
, 
xalq (mahalliy)
, 
baynalmilal, toponimik 
va 
tarjima 
terminlarga bo'lish mumkin. Milliy 
terminlar biror millatning adabiy tilida va ilmiy adabiyotlarida barqaror o'rin 
olgan hamda mazkur millat vakillarining ko'pchiligi tushunadigan 
terminlardir. Bularga tog', tekislik, dara, ko'l, soy, dara, vodiy, jar, cho'qqi, 
g'or, sel, bulut, yomg'ir, qor, ko'chki, dovon va boshqalar misol bo'la oladi. 
Mahalliy terminlar ma'lum hududda, biror shevada qo'llaniladigan terminlar 
bo'lib, ularni boshqa shevasidagilar, boshqa hududdagilar tushunmasligi 
mumkin. Masalan, Xorazm shevasidagi yop, arna, zayk, xariq, solma, yorma 
terminlari, Qashqadaryo va Surhondaryo viloyatlari tog'li yerlarda gaza, 
adoq, xovar kabi terminlar uchraydi. Baynalmilal terminlar boshqa xalqlar 
tilidan kirgan bo'lib, ko'pchilik xalqlarda bir xil qo'llaniladi. Bunga fan nomi 
geografiyani, lyoss, geyzer, karst, delta, artezian suv, siklon, antisiklon, 
fyon, kondensatsiya yadrosi, kristall va boshqalar misol bo'ladi. Tarjima 
terminlarga suv sarfi, daryo boshi, quyar joyi, qirg'oq bo'yi, suvayirg'ich, 
havza kabi terminlarni misol keltirish mumkin.