Toshk ent davlat pedagogika universiteti

I l.()‘()uv fanining maqsad va vazifalari
Fanning asosiy maqsadi - 
bo‘lajak o'qituvchilariga ona tilining fonetik 
xususiyatlari, talaffuz me’yorlari, lug‘at (leksik) boyligi, imlo qoidalari va grammatik 
qurilishi yuzasidan naziiriy bilim berish, talabalarning og ‘zaki va yozm a nutqini. 
o‘stirish va savodxonligini oshirish, takomillashtirish (bunda lotin yozuviga 
asoslangan imioni ham o ‘zlashtira borish) yuzasidan amaiiy malaka hosil qilishdir.
Fanning vazifasi - ona 
tilining barcha bo'lim lari yuzsasidan talabalarga 
nazariy bilimlar berish va amaliyotda qo'llashga o'rgatish. O na tilining davlat tili 
maqomini olishi ham da “T a’lim to ‘g ’risida” gi qonun materiallariga tayanish bilan 
bog‘liq bo‘lgan o ‘zgartishlar yetkazish.
Talabalar ona tili fanini o ‘zlashtirish jarayonida quyidagilami:
- tilning ijtimoiy mohiyati va uning tarkibiy qismlarini, dunyo tillarining 
tasnifini, o ‘zbek tilining qaysi til oilasiiga va turkumiga kirishini; 
nutq a’zolarini, 
o ‘zbek tiliga xos unli va undosh tovushlarni, bo‘ g ‘in va ur g ‘uni, tovush 
o‘zgarishlarini, o ‘zbek tili grafikasini, imlo va talaffuz qoidalarini; hozirgi o ‘zbek

---

adabiy tilining lu g ‘at tarkibini, m a’no k o'chish usullarini, so‘/,laming shakl va 
m a’no xususiyatga ko‘ra turlarini, 
faol va nofaol, o ‘z va o'z.lashgiui qatlamni, 
o ‘zbek tili frazeologiyasini, m illiy til tarkibiga kirgan guruhlarni (shcva, atama, 
eskirgan va yangi so'zlam i, jargon va argolam i, uyadosh va olinm a so'zlarni); 
o ‘zbek tilidagi so‘z yasalish usullarini, m orfem ik tarkibni, mustaqil va yordamchi 
so‘zlarni, modal, undov va taqlid so‘zlam i; o ‘zbek tilidagi 
so‘z birikmasi 
sintaksisini, gap sintaksisisini, main sintaksisini; o ‘zbek tili tinish belgilari tizimini, 
nutq uslublarini, uslubiyat turlarini hiUmj’a;
Mazkur kursni o ‘rganish jarayonida talaba quyidagi:
- unli v aundosh tovushlarni tasniflay bilish; so‘zlarni bo‘ g ‘inlarga ajrata 
bilish va ur g ‘ularini to ‘ g ‘ri q o ‘ya olish; o'zlashtirilgan qoidalarga asoslangan holda 
m a’nosi k o ‘zchgan so‘zlarning m a ’nolarini, onionim, sinoiiim, antonym va 
paronimlik xususiyatlariga ega boMgan so‘zlarning nia’noliirini, atama, shcva, 
eskirgan va yangi so‘zlam ing m a’nolarini izohlay bilish; gap ichidugi yasania 
so‘zlarni aniqlay bilish; so‘z turkum larining xususiyatlarini farqiay olish; gap 
tarkibidagi so‘z birikmalari va gap boMaklarini aniqlay bilish; tinish belgilarining 
qo ‘yilish sabablarini anglay olish; muayyan gaplam ing qaysi usiubga tcgishli 
ekanligini farqiay olish k o ‘nikma;
O natili fanini o'zlashtirgan talaba quyidagi:
- berilgan matndagi gaplam i fonetik, leksik, morfologik va sintaktik jihatdan 
toMiq tahlil qilish; mavjud tinish belgilarining q o ‘yilish o ‘rinlarini aniqlay olish va 
qo‘yilish sabablarini toMiq tushuntira olish; tildagi mavjud birliklardan to ‘ g ‘ri va 
o ‘rinli foydalana olish malakasiga ega b o ‘lishi kerak:
III. Asosiy n a z a riy qism (m a ’ru za m a sh g ‘ulotlari)
1-M oduI. K irish .T ilsh u n o slik d an um um iv m a ’Ium ot
1-m avzu 
Til ijtimoiy, doim o ‘zgarib, rivojlanib turuvchi hodisadir. 0 ‘zbek tili - 
0 ‘zbekiston Respublikasining D avlat tili ekanligi. Hozirgi o ‘zbck adabiy tilining 
tuzilish uzvlari (elementlari): tovushlar tizimi, leksikasi (yoki lu g ‘at tarkibi), 
grammatik qurilishi. Milliy va adabiy til. 0 ‘zbek adabiy tili va uning tayanch 
dialekti (lahjasi). Adabiy tilning о g ‘zaki va yozm a shakllari.
Tilning paydo b o ‘lishi, tillam ing taraqqiyoti, tillam ing tasnifi.
2-M odul. F onetika
2-m avzu . 
Fonetika haqida umumiy m a’Iumot, uning nutq tovushlarini 
o ‘rganadigan soha ekanligi. Hozirgi o ‘zbek tilining fonetik tizimi (sistemasi) 
haqida m a’Iumot. 0 ‘zbek tilining fonetik vositalari: nutq tovushlari, ur g ‘u, ohang 
(intonatsiya). Fonema, uning so‘z m a’nosini farqlashdagi roli. Hozirgi o ‘zbek 
tilining fonemalari. Nutq 
a ’zolari 
va 
ularning vazifasi. 
Nutq 
apparati. 
Artikulyatsiya. Artikulyatsiya o ‘rni va artikulyatsiya usuli. Fonetik akustika, tovush 
balandligi, kuchi, tembri, tempi va cho‘ziqligi.
3-m avzu.N utq tov u sh lari va u la rn in g tasnifi. Unli va undosh tovushlar. Unli 
tovushlar, 
tilning gorizontai, vertikal harakatiga ko‘ra ham da lablaming

---

isliliidki^'ii ко'га imli tovushlar tasnifi. Undosh tovushlar, ulam ing artikulyatsiya 
(lii)sil lio'lish) 
0 ‘rniga. iisiiliga ko‘ra hamda ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra 
(iisiiiri.
4 iiiiiv/ii. Nii((|iiiii(j jisosiy Tonctik birlik lari; fraza (jumla), takt (sintagma), 
loiu-dk 
ho' g ‘in, toviish. Ur g ‘u va uning turlari: so‘z ur g ‘usi (leksik ur g‘u), 
III f’.'iisi (iiiiinlit|iy ur g‘u); bo g ‘liq va erkin ur g ‘u. U r g ‘u olmaydigan birliklar. 
Ur f>'iiiiinn so*/ m a’nosini farqiashdagi roli.
5-innv/ii Nii((| jn n iy o n id a to v u sh larn in g o ‘zg arish xususiyatlari: kombinator 
(i‘/('.;ii isliliir (iissiinilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza), pozitsion o'zgarishlar.