Toshkent arxitektura qurilish instituti

Muhandislik tahlil indeksi = qiymat/sarf–harajatlar = foydalilik/sarf–
xarajatlar
Mavjud adabiyotlarda Muhandislik tahlil haqida keltirilgan maslahatlarda 
birinchi navbatda, qiymat omilining tahlil qilinishiga e’tibor qaratilishi zarurligi 
qayd qilinadi. 
Loyihalovchiga
sarf–harajatlarni kamaytirish uchun ko‘rsatma beriladi, 
jumladan: 

imkoniyat darajasida bino tuzilmasini soddalashtirish; 

beton konstruksiyalarni loyihalashda standart o‘lchamlar bilan 
cheklanishi, bunda iloji boricha opalubka shakllaridan takroriy holatda 
foydalanishda elementlar o‘lchamlarining bir xil hajmda bo‘lishiga intilish; 

konstruksiyalarga nisbatan asoslanmagan holatda, murakkab maxsus 
talablar qo‘yilishini rad etish; 

imkon darajasida mahalliy materiallardan foydalanish; 

qurilishda iqtisodiy tejamli bo‘lgan samarali usul va uslub hamda 
qurilmalardan foydalanish imkoniini hisobga olgan holatda loyihalash; 

ko‘pchilik pudratchilar va ta’minotchilar uchun tanish texnik talablar 
standartlaridan foydalanish; 

---

168 

loyihaga qo‘yilgan talablar aniq ifodalanishi uchun texnik shartlar 
matnlarini aniq va ravon ifodalash; 

tomonlarning ehtimoliy o‘zaro shubhalari, tushunmovchiliklar va 
ziddiyatli qarama–qarshiliklarini bartaraf etish maqsadida, qurilish 
boshlanguniga qadar manfaatdor tomonlar bilan uchrashuv va majlislar 
o‘tkazish. 
Ushbu maqsadlarda 
pudratchiga
quyidagi hollarga amal qilish 
ko‘rsatmasi beriladi: 

geografik omil va uchastkaning gidrogeologik tavsiflari, iqlimning 
qiymatga ta’sirini aniqlash, shuningdek materiallarni yetkazib berish va ishchi 
kuchlar ta’minoti manbalari, mahalliy xizmat ko‘rsatish tashkilotlarini maqsadga 
muvofiq aniqlash; 

ish bajarish vaqti emas, balki bajarilgan ishlar hajmi bo‘yicha 
ishchilarga haq to‘lashni afzal deb topish; 

og‘ir baxtsiz hodisalar va vaqt yo‘qotish hodisalarini kamaytirish 
vositasi sifatida texnika havfsizligini o‘rgatish. 
Konstruktivlik
(
Constructibility
). Bu atama orqali qator MDH (masalan, 
Belorussiya, Qirg’iziston, Qozog’iston, Rossiya, O‘zbekiston va b.lar),
davlatlari amaliyotida qurilishga oid loyiha yechimlarining texnologik jihatlari 
ifodalanadi. Amerika miqyosidagi qurilishlar amaliyotida esa – 
konstruktivlik
tushunchasi – bu loyihalash, ishlarni rejalashtirishda, shuningdek ta’minotda va 
ishlab chiqarishni tezkor tavsifda boshqarishda qurilish tajribasi va mavjud 
bilimlardan maksimal darajada foydalanishni o‘zida ifodalaydi.
Funksional nuqtai nazaridan 
konstruktivlik
, muhandislik tahlildan farqli 
ravishda loyihani ro‘yobga oshirishning barcha fazalarida amal qilinishi o‘rniga 
loyihaning qurilishga oid fazalarining maksimal samaradorligini ta’minlashga 
yo‘naltiriladi. Buyurtmani qabul qilib olgan pudratchi loyihaning maqsadga 

---

169 
muvofiq qiymatini ta’minlash uchun barcha mavjud bilimi va materiallarini 
ishga soladi. Uning tajribasi nisbatan materiallarni past narxlarda yoki qurilish 
hududiga yaqin joylashgan hududdan yetkazib beruvchi ta’minotchilarni tanlab 
olishga ko‘maklashib, bu esa transport vositalari sarf–harajatlarini kamaytirish 
imkonini beradi.
Konstruktivlikni tahlil qilish davomida quyidagi omillarni ko‘rib chiqish 
tavsiya qilinadi: 

ishlarning grafigi (
taqvimiy reja/tarmoqqa oid grafik
); 

qiymatlar bo‘yicha: boshlang‘ich qiymatlar, qadoqlash va yetkazib 
berish uslublari; raqobatning ta’siri; 

materiallar va mehnat resurslarining olinishi imkoniyatlari; 

ishlarning bajarilish ketma–ketligi o‘rtasida bog‘liqliklar; 

ob–havo sharoitlari. 
Muhandislik tahlili va konstruktivlik
bo‘yicha bajarilgan ishlarning 
samaradorligi ishtirokchilar o‘rtasida o‘zaro hamkorlik munosabatlari qaror 
topishini va Loyihaning barcha bosqichlarida muqobil yechimlarning 
muhokama qilinishini belgilab beradi.