Toshkent arxitektura qurilish instituti
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.15.
– rasm. An’anaviy (bosh pudratchilik asosidagi) qurilish uslubida axborotlarga oid o‘zaro munosabatlar sxemasi. Bu yerda oferta – shartnoma tuzish maqsadida buyurtmachiga taqdim etiladigan takliflarni ifodalaydi. Loyihaning amalga oshirilishi nazoratini qilishni mulk egasi shtatidagi tegishli vakil yoki maxsus yollangan agent olib borib, ommaviy bino va inshootlarini qurilishida esa – bu vazifani loyiha me’mori yuritsa, sanoat ob’yektlarining qurilishlarida esa bu vazifa muhandis (qanday muhandis? Quruvchi muhandismi yoki loyihani ishlab chiqgan muhandismi?) tomonidan amalga oshirilishi belgilangan. Bunda bajariluvchi ishlarning tarkibi, uni kim amalga oshirishidan qat’iy nazar, bajariladigan ishlarning hajmi va sifati bo‘yicha monitoring qilinishi, zarur o‘lchovlarni amalga oshirish (o‘zgartirishlar uchun ruxsatnoma ( order ) olish), bajaruvchilarga joriy to‘lovlarning to‘g‘ri amalga oshirilayotganligini tasdiqlash kabilarni qamrab oladi. Me’mor shartnoma bo‘yicha mulk egasi nomidan ish yuritadi, shu bilan bir vaqtda tijorat tartibida asosida ish olib boradigan pudratchi faqat shartnomada ko‘rsatilgan kelishuvlar asosida majburiyat va burchlarga ega hisoblanadi. Mulk egasining 110 agenti va me’mor yoki pudratchi o‘rtaida shartnoma asosida o‘rnatiladigan munosabatlar mavjud emas. Me’mor mulk egasining manfaatlarini ifodalab beradi va uning nomidan ish yuritadi. Uslubning afzal jihatlari . Ushbu uslubning afzal jihatlari bu uslub mulk egasi, loyihalashtiruvchi va quruvchilar uchun ham qulayligida. So‘nggi vaqtgacha ushbu uslub asosiy hisoblangan va alohida qismlari bo‘yicha batafsil ishlab chiqilib, ya’ni o‘zaro munosabatlarga yaqqol aniqlik kiritib berish tavsifida qayd qilinadi. Noaniqliklar darajasining kamaytirilishi va ushbu holga bog‘liq yuzaga keluvchi ihtimoliy havf–xatar kamaytirilishi ta’minlanganligi uchun aksariyat vaziyatlarda nisbatan afzal hisoblanadi. Mulk egasi bu uslub bo‘yicha pul qadrsizlanishi ( inflyatsiya ), subpudratchilar ishni yaxshi bajarmasligi, ishchi va xodimlarning malakasi pastligi, resurslar yetkazib berilishidagi va shu kabilardan xoli, javobgarlik to‘liq bosh pudratchi zimmasiga yuklatilib va mulk egasining vositalar me’yordan ortiq sarflanishdan xavotirga tushishga xojati qolmaydi. Agar shartnoma oshkora savdolashish (tender) asosida tuzilgan bo‘lsa, u holda mulk egasi raqobat asosida taqdim etiladigan (oferta) takliflar afzalliklaridan to‘liq foydalanish, u joriy iqtisodiy–sharoitlarida eng past narx taklif qilgan pudratchi bilan shartnoma imzolash imkoniga ega bo‘ladi. Shuningdek, qurilish davrida mulk egasining jalb qilinishi minimal qiymatga egaligi ham so‘zsiz, ushbu uslubning mulk egasi manfaatlari uchun afzalligini belgilab beradi. Haqiqatan ham, Loyiha hujjatlari tugallanishi va ular tasdiqlanishi va ma’qullanishi bilan, mulk egasining bevosita ishtiroki tugab majburiyatlari va huquqlari – uning vakili tomonidan amalga oshiriladi. Uslubning kamchiliklari . Loyiha tuzuvchilar va quruvchilarning ish faoliyati avtonom ko‘rinishga egaligi – bu ushbu uslubning asosiy kamchiligi hisoblanib, chunki har ikkala bosqich umumiy holda Loyihaning yakuniy iqtisodiy natijalarida ifodasini topadi va nomuvofiqlik hollari uning 111 samaradorligini pasaytirishi mumkin. Loyiha hujjatlari tayyor bo‘lgunicha quruvchilar ishga kirisha olmaydilar. Chunki ular loyihalash jarayonida ishtirok etmaydilar va loyihalashning tugallanish davridagina texnologik tavsifga ega bo‘lmagan kamchiliklar, jumladan nisbatan samarali materiallar, konstruksiyalar va qurilmalardan foydalanish, ishlarni amalga oshirish muddatlarining qisqartirilishi va shu kabilar imkoniyatlarda kamchiliklar aniqlanishi mumkin. Shuning uchun bu uslub Loyihaning umumiy davrini qisqartirish imkonini bermaydi. Ayrim loyiha firmalari bunday vaziyatdan chiqish maqsadida tarkibiga tegishli ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq mutaxassislarni yoki ekspert mutaxassislarni jalb etadilar. Biroq, ular bergan tavsiyalar ushbu ob’yektni qurayotgan mutaxassislar qaror echimlariga mos kelishi shart degani emas. Bu vaziyatga oid tarqoqlik yagona jamoani shakllantirish imkoniyatini bermaydi, har bir ishtirokchi o‘z manfaatlari doirasida qat’iy tartibda bog‘lanishga ega bo‘lib, ko‘pincha bu hol ziddiyatlarga olib kelishi mumkin. Biroq agar loyiha birinchi marta tuzib chiqilmayotgan bo‘lsa, uning hajmini ortib ketishi va boshqa sezilarli o‘zgartirishlar kiritish oqibatlarini kamaytirish (jumladan, kam qavatli uylar qurilishida, kichikroq omborlar qurilishi va shunga o‘xshash hollarda) imkoni bo‘ladi. Texnik jihatdan nisbatan murakkab ob’yektlarni qurishda, ayniqsa, ular siyosiy yoki boshqa ijtimoiy hollar bilan bog‘liq bo‘lsa, qurilishni tashkil qilish uslubini tashlashda sinchiklab ko‘rib chiqilishi talab etilgan. Katta ko‘lamdagi tijorat loyihalari, qayta qurish bo‘yicha yirik ishlar boshqacha tavsifdagi tashkiliy uslublardan foydalanishni talab qiladi. Bunda qayd qilingan uslubda to‘lovlarning quyidagi turlaridan foydalaniladi: jumladan, ob’yekt uchun qayd qilingan narxlar; ish birligi uchun to‘lovlar (ish haqi); ob’yektning kafolatlangan maksimal qiymati yoki ishlar uchun to‘lovlar va qo‘shimcha tarzda loyihalash ishlarining shartnoma asosidagi qiymati. |