Toshkent arxitektura qurilish instituti

3.14-rasm. «QBI – xolding» (SUI – xolding) YoAJ ning tashkiliy tuzilmasi. 

---

101 
«Lakistroy – injiniring» firmasi tashqi muhandislik tarmoqlari bo‘yicha 
butun ishlar majmuasini bajaradi. «Rus – Inv. M.» firmasi (AJ) xoldingga 
tegishli bo‘lgan barcha ko‘chmas mulklarni boshqarish uchun tashkil qilingan 
(rasmda ko‘rsatilmagan). 
Nisbatan kichik hajmli, tor doirada ixtisoslashtirilgan ishlar tashqi 
(sub)pudratchilar tomonidan bajariladi.
Zamonaviy qurilish firmalarida kompyuterlashtirishdan, ayniqsa 
loyihalash sohasida keng ko‘lamda foydalaniladi.
«QBI – xolding» turli xil birlashmalarni tashkil qilish yo‘li bilan 
rivojlanishda davom etmoqda, jumladan hamkorlikdagi sarmoyalar bilan 
kompaniyalar, yirik loyihalarda hamkorlikda ishtirok etish asosidagi 
assotsiatsiyalar tashkil qilinishi qayd qilinadi. O‘zining xususiy sarmoyasi 
to‘planib borishi bilan, xolding investor sifatida faoliyatga kirish 
imkoniyatlariga ega bo‘lib, bu uning oldida yangi imkoniyatlar ochib beradi.
Integratsiyaning zamonaviy shakllariga yana bir misol sifatida huquqiy 
jihatdan mustaqil, xususiy korxona – «AMMY – qurilish» («DONstroy») 
(AMMY – alohida maqsadlarga mo‘ljallangan uylar) YoAJ ni ko‘rsatib o‘tish 
mumkin.
«DONstroy» tashkiliy tuzilmasiga investitsion siklning barcha 
ishtirokchilari kiritilgan: 

Birlashmaning (YoAJ) barcha ishtirokchilari uchun moliyaviy va 
huquqiy xizmat ko‘rsatishni ta’minlovchi, buyurtmachi – quruvchi xizmati; 

Me’morchilik – loyihalash tashkiloti va konstruksiya byurosi (OAJ); 

O‘z tarkibida to‘qqizta umumiy qurilishga oid va ixtisoslashtirilgan 
boshqarmalarni birlashtiruvchi qurilish tresti (OAJ); trest tarkibi metalldan 
ishlangan konstruksiyalar, alyumindan ishlangan vitrajlar, plastik deraza romlari 
va boshqalarni ishlab chiqarish sexlari bilan birgalikdagi katta ko‘lamdagi ishlab 
chiqarish – jamlash bazasiga ega bo‘lib, baza tarkibida mexanizatsiya 

---

102 
boshqarmasi ko‘tarish qurilmalari (
kran
), yer qazish mashinalari, beton ishlari 
uchun mo‘ljallangan qurilmalar va boshqalar bilan ta’minlashni amalga oshiradi, 
cho‘qqi («
pik
») holatidagi davrda trestda 8 000 – 9 000 kishi ish bilan band 
bo‘lishi va bu tarkib kelib tushadigan buyurtmalarga muvofiq belgilanib, bu 
holat bozor munosabatlari sharoitlari uchun xos xususiyat hisoblanadi; 

Binolardan foydalanish xizmati (OAJ). 
Yuqorida keltirilgan ro‘yxat tarkibidan ko‘rish mumkinki, tashkilot 
tuzilmasi butun investitsion sikl majmuini o‘z ichiga qamrab oladi. Yuqoridagi 
misolda sanab o‘tilgan funksiyalarga qo‘shimcha ravishda, «DONstroy» 
saralangan (
elita
) tavsifdagi turar-joylar majmualarini qurishni tugallash 
ishlarini ta’minlab berishi qayd qilinadi (jumladan, Moskva hududida «Алые 
паруса» (Alvon yelkanlar), «Triumf – Palas» (G‘alaba – Maydoni) kabi turar 
joy majmualari qurib bitkazilgan), shuningdek Rossiya va xorijiy qurilish 
amaliyoti uchun xos bo‘lmagan, foydalanish va servis xizmatlari ko‘rsatishni 
tashkil qiladi.
«Sentr Polikvart» OAJ (xolding) innovatsion siklning barcha bosqichlarini 
o‘z ichiga qamrab oladi (3.15-rasm). Bu yerda alohida xizmat sifatida marketing 
ajratilib ko‘rsatilishi qiziqish uyg‘otib, shuningdek axborot texnologiyalarining 
loyihalash faoliyatida joriy qilinishi va rivojlantirilishi uchun alohida bo‘lim 
joriy qilingan. 
Keltirilgan misollardan ko‘rish mumkinki, boshqaruv tuzilmasi tarkibida 
mustaqillikdan avvalgi rejalashtirilishni markazlashtirish bilan bog‘liq 
bo‘linmalarning (rejalashtirish xizmatlari, mehnat va ish haqi to‘lash bo‘limi) 
tugatilishi va shuningdek, bunda sof bozor munosabatlari ta’sirida yuzaga 
kelgan yangi bo‘limlar (marketing, huquqiy xizmat) shakllanishi kuzatiladi. 
O‘zbekistonda qurilish amaliyoti uchun mutlaqo yangi tavsifdagi, shartnoma 
tuzilishi asosida qurilishda mavjud barcha masalalar yuzasidan, jumladan 
loyihalarning asoslab berilishidan tortib, boshlang‘ich tadqiqotlarni olib borish 

---

103 
va loyihalashning barcha sikllari bo‘yicha ishlarni amalga oshirish, ob’yektlarni 
qurish va qurib bitkazilgan ob’yektlarni foydalanishga topshirish va 
o‘zlashtirishgacha barcha masalalarni yuqori kasbiy mahorat (
professional
) 
darajada xizmat ko‘rsatuvchi firmalar tashkil qilinishi qayd qilinadi. Bu firmalar 
tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlar spektri tarkibiga maslahat berish 
(konsalting), shuningdek umumiy holda loyihaning alohida bosqichlarida yoki 
uning to‘lig‘icha ro‘yobga oshirilishida rahbarlikni o‘z zimmasiga olish ham 
kiritiladi.
Qurilish hajmi ortishi bilan uni tashkil qilish tavsiflarining geometrik 
progressiya asosida keskin murakkablashishi ham qayd etilib, shuningdek 
axborotning qayta ishlanishi ortib, ushbu holatga bog‘liq muhandis–texnik va 
boshqaruv faoliyati bilan shug‘ullanadigan ishchi–xodimlar (
personal
) soni 
ortishi kuzatiladi. Boshqaruv apparatining o‘sib borishiga qaramay, boshqaruv 
sifati talab darajasi ancha ortda qolishi kuzatiladi.
Bunday vaziyatning asosiy sabablaridan biri –boshqaruv sohasida mehnat 
unumdorligining ortda qolishi bilan bog‘liq. Loyihalash va boshqaruv 
texnologiyalarini kompyuterlashtirish boshqaruv mehnatining samaradorligini 
oshirishi e‘tirof etilgan.