Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

Xiyobonlar 
bog‘-parklarda,aholi hududlarida piyodalaT 
yuradigan, ikki tomoni manzarali daraxt va butalardan iborat 
bo‘lgan yashil hududlardir.Uning kengligi 18-50m va undan-da 
ko‘proq bo‘lishi mumkin. Xiyobonlar maydoni quyidagi 
o‘lchamlarda taqsimlanadi:
-yashil o‘simliklar hududi uchun - 65% yer maydoni; 
-gulzorlar barpo qilish uchun - 4-5%;
-tashrif buyuruvchilar sayr qilishlaridagi yo‘l va yo‘laklar 
uchun - 37%.
Xiyobonlar ochiq va yopiq ko‘rinishdan iborat bo‘ladi. 
Ochiq xiyobonlarda daraxtlar nafis ko‘rinishda, piramidasimon 
yoki sharsimon shoxlangan bo‘ladi. Yopiq xiyobonlarda daraxt 
shoxlari tarvaqaylab o‘sgan, qalin soyali (eman, kashtan, 
sadaqayrag‘och va boshqalar) bo‘ladi. Bog‘larda har xil turdagi 
doim yashil (samshit, biota va virgin archalaridan) o‘simlik- 
lardan jonli devorlar tashkil etiladi. Shuningdek, hozirgi zamo- 
naviy ko‘kalamzorlashtirishda ulardan har xil turdagi hay-
192

---

kalchalar, turli xil hayvonlar va qushlaming ramziy belgilari 
yasalib keng foydalanilmoqda.
Jonli devorlar 
daraxt yoki buta o‘simliklaridan hosil 
qilingan, balandligi 0,5 m dan 4 m gacha boradigan, qalinligi 1- 
1,3m gacha yetadigan yashil devorlardir.
14.4-rasm. Ko‘kalamzor hududlardagi yashil devorlar.
Bunda bir qatorli ekishda qatorda 0,67m - bu soya solib 
turuvchi daraxt turlari uchun. Yorug'sevar daraxt turlari uchun 
qatorda 1,0 metr.Ikki qatorli ekishda qatorda 1-1,25m, qator 
orasi esa 0,5-0,6m dan iborat sxemada joylashtiriladi.
Kolalar bog‘chalari va maktablarni ko‘kalamzor!ashtirish
Biror-bir hududni ko‘kalamzorlashtirishdan oldin uning 
qanday xususiyatlari borligi va qanday maqsadda amalga 
oshirilayotgani oldindan o‘ylab rejalashtiriladi.Bolalar bog‘cha­
in ri, dam olish oromgohlari va maktablar atrofini ko‘kalamzor- 
lashtirish bunday maskanlar hovlilarini tashqi shovqindan, 
chang-to‘zon zarralaridan himoyalaydi. Bog‘cha va maktab hov- 
lisida mikroiqlim yaratadi. Ushbu hududlarda har xil turdagi 
mnnzarali yaproq va nina bargli daraxt, buta va gul turlaridan
193

---

barpo etilgan kompozitsion ko‘rinishlar yoshlarni tabiatni, uning 
o‘simlik va fauna olamini sevishga, asrab-avaylashga undaydi.
14.5-rasm. Olquv maskanlari atrofidagi tog‘li kompozitsiyalar.
Chunki manzarali o‘simliklaming navbatma-navbat gullab 
turishi, turli xil barglarining tovlanishi, ularda sayroqi qush- 
laming in qo‘yishi va sayrab turishi bolalaming qiziqishini 
orttiradi.
Olib borilgan kuzatuvlar natijasida shu narsa ma’lum 
bo‘ldiki, bolalar ochiq havoda sayr qilgan, qiziqarli o‘yinlar 
o‘tkazganda yil fasllariga bog‘liq holda qatnashadi. Masalan: 
bolalar qishda 33%; bahor va kuz faslida 48%; yilning yoz 
faslida 90% ni ochiq havoda o‘tkazadi.
Bolalar bog‘chalari va maktablar hududida bugungi kunda 
quyidagi ko‘rinishdagi sport maydonchalari va inshootlar 
qurishga ruxsat beriladi: har xil o‘yinlar o‘tkazish uchun umu­
miy maydonlar, bog‘chalarda alohida bolalar guruhi uchun 
tashkil etilgan maydonchalar, har xil ko‘rinishga ega bo‘lgan 
manzarali besedkalar, maktablarda futbol va voleybol maydon­
chalari, tortilish tumiklari joyi, noyob hayvonchalar va qushlami 
saqlash joylari, suzish havzalari va yopiq ayvonlar quriladi.
194

---

14.6-rasm. Ko‘kalamzor hududlardagi tog‘li sharsharalar kompozitsiyasi.
Shuningdek, maktablarda botanika va biologiya fanlaridan 
amaliy mashg‘ulotlarini olib borishda har xil manzarali va 
movali daraxtlar, butalar turlaridan bog‘lar tashkil etiladi.
14.7-rasm. Bolalar va o‘simliklar dunyosi.
I. 
Bolalar bog‘chalari hududi quyidagi ko‘rinishda ko‘ka- 
Um/.orlashtiriladi:
195

---

-yashil daraxtzorlar, ya’ni o‘simlik dunyosi uchun-60%;
-har xil maydonchalar uchun - 20% ;
-kichik xiyobon va yo‘laklar uchun - 8%;
-imorat va inshootlar uchun - 12 % yer maydoni ajratiladi.
2. 
Maktablar hududi quyidagi tartibda ko‘kalamzor hudud- 
larga ajratiladi:
-yashil o‘simlik dunyosi uchun 53-55% yer maydoni;
-yo‘l, yo‘laklar va har xil maydonchalar uchun 35%;
-har xil inshootlar uchun 10-12% yer maydonlari ajratiladi. 
Yirik bolalar bog‘chalari,dam olish oromgohlari va mak- 
tablarda lga hisobidan 150-180 donagacha manzarali daraxt va 
2000-2500 donagacha manzarali butasimon o‘simliklar joylash- 
tiriladi. Bolalar bog‘chalari va maktablarning tashqi muhit bilan 
chegaralarida ikki qatorli himoya qatorlari: eman, Pensilvaniya 
shumtoli kabi yirik, uzoq yashovchi daraxt turlaridan ekib 
boriladi. Bolalar yoz faslining issiq kunlarida soya joylarda dam 
olib o‘ynashi uchun sersoya yaproq bargli daraxtlar joylashti- 
riladi. Masalan: kashtan, yapon saforasi, sadaqayrag‘och, arg‘u- 
von, jo ‘ka va kashtan bargli eman.
14.8-rasm. Yashil hududlarda ko‘p yillik gullardan foydalanish.
196

---

Bog‘cha va maktablarga kiraverishda har xil tikansiz gul 
turlaridan gulzorlar barpo etiladi, bolalar o‘simlik va gullami 
sevib ardoqlab ularga e’tibor qaratadi, ularga havo issiq bo‘lgan 
kunlarda suv quyadi, begona o‘tlardan tozalaydi va hokazo. 
Lekin bog‘cha va maktablaming, bolalar dam olish joylarining 
yaqinida tikanli va o‘zidan yoqimsiz hid tarqatadigan o‘simliklar 
ekib bo‘lmaydi. Chunki o‘ynab yurgan bolalar bexosdan tikanli 
yoki noqulay gaz tarqatuvchi o‘simliklardan jarohat olib qolishi 
mumkin.