Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali agrologistika va biznes fakulteti

Birinchi usul. Haroratni asta-sekin oshirib borish yo’li bilan urug’ni jonlantirish.

Ikkinchi usul. Haroratni o’zgartirmasdan, ya’ni doimiy (muayyan) darajada saqlash yo’li bilan urug’ni jonlantirish.

Qurt urug’ni jonlantirishning ikkinchi usuli qo’llanilganda inkubatsiya muddati birinchi usuldagiga nisbatan 3-5 kunga qisqaradi.

Haroratni asta-sekin oshirib borish usuli bahor sovuq kelgan yillarda, ob-havo bir xil bo’lmagan va bahorgi qattiq sovuqlar bo’lishi yoki ertalablari sovuq bo’lishi kutilgan hollarda qo’llaniladi Bu usul quyidagicha bajariladi: xonadagi havo harorati har kuni 1-2⁰S ga oshirib boriladi. Harorat 24⁰S ga etgach boshqa ko’tarilmaydi va urug’dan xabarchi qurtlar chiqqunga qadar saqlanadi. Urug’dan xabarchi qurtlar chiqa boshlagach, harorat va yana 1⁰S ga ko’tariladi (25⁰S ga etkaziladi) va qurtlarning hammasi chiqib bo’lguncha shunday saqlab turiladi.

Urug’ inkubatoriyaga keltirilgunga qadar zavodda qanday haroratda saqlanganligiga qarab birinchi usul bo’yicha xonadagi haroratni har kuni necha darajaga ko’tarib borilishi to’lrisidagi ma’lumot 10-jadvalda berilgan.

10-jadval

Inkubatsiya kunlari	Urug’ inkubatoriya qo’yilgunga qadar saqlangan harorat (gradus S0)
	80	100	120
	Urug’ inkubatsiya qilinayotgan harorat, S0
Birinchi	10	11	13
Ikkinchi	12	12	14
Uchinchi	13	13	15
To’rtinchi	14	14	16
Beshinchi	15	15	17
Oltinchi	16	16	18
Ettinchi	17	17	19
Sakkizinchi	18	18	20
To’qqizinchi	19	19	21
O’ninchi	21	21	23
O’n birinchi	23	23	24
O’n ikkinchi	24	24	24
O’n uchinchi	24	24	25
O’n to’rtinchi	25	25	25
O’n beshinchi	25	25	25
O’n oltinchi	25	25	25

Agar biror sababga ko’ra inkubatoriyadagi xona harorati pasayib ketgan bo’lsa, uni tezda ko’tarib oldingi inkubatsiya qilinayotgan haroratgacha (10 jadvaldagiga asosan) ko’tariladi. Mabodo xona harorati me’yoridan 1-2⁰ ga ko’tarilgan bo’lsa (masalan 17⁰ dan 19⁰ ga), u holda haroratni pasaytirmasdan shu ko’tarilgan darajada saqlab turiladi, so’ngra tartib bilan 10-jadvalda ko’rsatilganiga amal qilib asta-sekin ko’tarib borilaveradi. Favqulodda harorat 25 darajadan oshib ketsa, uni tezda 24-25⁰ ga tushirilishi kerak. CHunki haroratni me’yoridan ortib ketishi urug’dan ortiqcha namlikning bullanib ketishiga, embrion rivojlanishi izdan chiqishiga olib keladi, oqibatda urug’dan qutlar chiqishi kamayib ketadi, jonlangan qurtlarni tanasi esa quruqlashib, kasallikka tez chalinuvchan bo’lib qoladi.

Inkubatsiya davri mobaynida tut daraxtlarining kurtagi rivojlanishi ustida har kuni fenologik kuzatishlar olib borish zarur. Agar tut daraxtlarining kurtagi urug’ embrioniga qaraganda tezroq rivojlanayotgan bo’lsa, haroratni kuniga bir darajaga emas, balki ikki-uch darajaga oshirish hisobiga inkubatsiya muddatini qisqartirsa bo’ladi. Zarur bo’lib qolgan taqdirda, haroratni asta-sekin oshirib borish usulidan inkubatsiya qilishning doimiy harorat (24⁰S) usuliga o’tish ham mumkin.

Ko’pincha, inkubatsiya davrida tashqi xavo xarorati birdan pasayib ketadi va tut daraxtlari kurtagining rivojlanishi uzoq vaqt to’xtab qoladi. Bunday hollarda urug’ning ham bundan keyingi rivojlanishini to’xtatib turish zarur. Buning uchun tut daraxtlari kurtagi yana rivojlana boshlaguncha qadar xonadagi harorat oshirilmay turadi. Masalan, inkubatoriya harorati 18⁰C gacha ko’tarilgan bo’lsin. Bu vaqtda qattiq sovuqlar boshlanib qolgudek bo’lsa, inkubatoriya harorati bu muddat ichida bir me’yorda, ya’ni 18⁰C da tutib turiladi. Tashqarining havosi ilishi bilan harorat har kuni 1-2 daraja ko’tarila boradi. Agar kurtaklar sekin rivojlanayotgan bo’lsa, inkubatoriya haroratini kunaro 1⁰ga ko’tarish kerak va xokazo.

Haroratni turgan xolatidan pasaytirib yuborish, ayniqsa, urug’ning rivojlanishini sovuqxonada (xolodilnikda) saqlab to’xtatib qo’yish tavsiya etilmaydi, embrion o’zining keyingi har bir rivojlanish bosqichini uchun harorat tobora ko’tarila borishini talab qiladi. Inkubatsiya davrida haroratning juda tushib ketishi urug’ning va undan chiqadigan ipak qurtining hayot faoliyatini pasaytirib yuboradi.