Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali agrologistika va biznes fakulteti

10-jadval

Tut bargning sifatini daraxtning jinsiga bog’liqligi

Qurtlarni turli jinsli tut barglari bilan boqilganda	Olirligi % hisobida
	Xo’l pilla	Pilla qobili	Ipak miqdori	Tuxum to’plami
1. Barcha yoshlarida urg’ochi tut bargi bilan boqilganda	100	100	100	100
2. Kichik yoshlarida erkak barg, katta yoshlarida urg’ochi tut bargi bilan boqilganda	106,5	100,3	104,5	105,9
3. Kichik yoshlarida urg’ochi barg, katta yoshlarida erkak tut bargi bilan boqilganda	111,6	109,6	109,7	105
4. Barcha yoshlarida erkak tut bargi bilan boqilganda	115,5	109,8	114,5	115,5

11-jadval

Navdor tut barglari bilan oziqtirilgan qurtlarning hayotchanlik va mahsuldorlik belgilariga ta’siri.

№	Tut navlari nomi	Qurtlarning xayotchanligi %	Lichin kalik davri, sutka	Pil-la olir-ligi, gr	Nav li pillalar, %	Ipak qobilini o’rtacha vazni	Pillalarning ipak chanligi, %
1.	Tojikiston urug’siz	90,5	21,5	2,23	88,5	5,20	23,3
2.	Qatlama	91,0	21,5	2,21	89,0	530	24,0
3.	Payvand	89,5	21,6	2,19	87,0	510	23,4
4.	O’zbekiston	89,0	22,0	2,13	86,0	505	23,7
5.	Duragay tut bargi aralash masi /qiyoslovchi/	88,0	23,0	2,10	85,0	490	23,3

Navdor tut barglari bilan boqilgan qurtlar hayotchanligi 1,1-3,4 foizga, pilla olirligi 0,5gr, navli pillalarning miqdori 8,5 foizga ipak qobilining o’rtacha vaznini 30% ga ortib, qurtlik davri 1,5 kunga qisqargan.

Bargning eyilishi qurtning yoshi, barg xususiyati va miqdori, qurtxonaning harorati va namligiga bog’liq bo’ladi.

Oziqaning eyilish miqdori va eyilish koeffitsienti. Ipak qurti beshinchi yoshda 20g.gacha barg eydi. Yoshlarining birinchi oxirgi kunlarida kam barg eydi, asosan yoshining o’rtalarida bargni ko’p eydi. Qurtlarning barg eyish miqdorini aniqlash uchun bandsiz bargni tortib berish bilan boqiladi. Olingan barg namunalaridan quritib berilgan bargning olirligi aniqlanadi. Eyilmay qolgan barglarni ham quritish orqali aniqlanadi. Berilgan barg olirligidan eyilmay qolgan barg olirligini olib, eyilgan barg miqdori aniqlanadi. Tajriba uchun barg 20grammdan 3 marta takrorlashda olinib, barg namunalari va lanada eyilmay qolgan qoldiqlari olinib, quritgich shkafda quritiladi. Bunda lanadagi qurt axlatlari /nojasi/ olib tashlanadi.

Qurtga berilgan barg miqdori va uni eyilgan qismi bilan barg eyilish koeffitsienti, ya’ni berilgan barg miqdoriga nisbatan eyilish foizi aniqlanadi.

Hozirgi kunda respublikamizda ipak qurtining eski zotlari, yangi va yuqori mahsuldor zotlar bilan almshatirilmoqda. Bu yangi zotlar uchun 1 quti /19g/ qurtga sarf bo’ladigan barg miqdorini aniqlash maqsadida tajribalar olib borilmoqda. 100 ta qurtni barg eyish miqdori ustida olib borilgan tajriba natijalari quyidagicha bo’ladi. (12 jadval).

Agrotexnika qoidasiga asosan bir quti ipak qurtlari uchun jami 1000-1200 kg barg sarflanadi.

12-jadval

Ozuqani eylish koeffitsienti va 1-quti qurtga sarf bo’lgan barg miqdori. (E.Tojiev ma’lumotlari 2017 yil).

№ p	Yoshlari	Beril-gan barg /g/da	Eyilgan barg /g/ hisobida	Bargning eyilish koef-fitsienti %	1 quti qurtga sarf bo’lgan barg kg	1 g tu-xumga sarf bo’lgan barg kg
1.	1-yosh qurtlar	14,2	1,3	9,7	6,6	0,24
2.	2-yosh qurtlar	45,6	11,9	26,0	20,1	0,75
3.	3-yosh qurtlar	147,6	56,0	31,7	70,3	2,58
4.	4-yosh qurtlar	455,5	227,5	50,9	20,5	7,56
5.	5-yosh qurtlar	2288,3	1236,1	54,8	910	33,43
		2962,2	1532,8	52,1	1212	44,56

Ozuqa miqdorini ipak qurti mahsuldorligiga ta’siri.

Ma’lumki, qishloq xo’jalik hayvonlarning mahsuldorlik darajasi ularning ozuqa bilan ta’minlanishiga bog’liq. Mahsuldorligi yuqori bo’lgan hayvonlar ham ozuqa tanqisligida o’z mahsuldorligini pasaytirib yuboradi.

CHorvachilikda har bir qishloq xo’jalik hayvonlari uchun ratsionlar va ozuqa me’yorlari ishlab chiqilgan.

Ipakchilikda bir quti qurt uchun barg me’yorlari aniqlangan. Ammo ishlab chiqarish sharoitida, ya’ni qurtlarni qishloq aholisi xonadonlarida boqish sharoitida bu me’yorlarga e’tibor berilmaydi, ko’p xollarda barg tanqisligi ro’y berib, hosilga salbiy ta’sir etishi kuzatiladi. Ozuqani etishmasligi ro’y berganda sanoatbop duragay qurtlar mahsuldorligiga ta’sir etish darajasi N.Axmedov tomonidan 1997-1999 yillar o’rganilgan. Tajribalar Tetraduragay 3 qurtlarida ikki variantda olib borilib birinchi variandagi qurtlar to’laqonli ravishda, ya’ni 1 qutiga 1200 kg hisobdan barg bilan ta’minlanib, ikkinchi variantdagi qurtlarga me’yorning yarmi yoki 600 kg barg berilgan. Ozuqaning miqdori ipak qurtlarining qurt boqish davriga, hayotchanligiga, vazniga, mahsuldorligiga ta’siri 14-jadvalda berilgan.

Qurtlarni 50 foizli me’yorida oziqlantirganda, qurt boqish davrining davomati 3 kunga cho’zilgan, hayotchanligi 22,2 foizga, navdor pillalar miqdori –8,9 foizga, pillasining o’rtacha olirligi 0,55g, pilla qobili vazni 152 mg ga va pillalar ipakchanligi 1,6 foizga kamaygan.

Savollar

1. Birinchi yoshda 1 quti ipak qurti necha kg barg istimol qiladi

2. Ikkinchi yoshda 1 quti ipak qurti necha kg barg istimol qiladi

3. Uchinchi yoshda 1 quti ipak qurti necha kg barg istimol qiladi

4. To’rtinchi yoshda 1 quti ipak qurti necha kg barg istimol qiladi

5. Beshinchi yoshda 1 quti ipak qurti necha kg barg istimol qiladi