Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

usullari
quyidagilardan iborat:

---

182 
1.
Risklarni diversifikatsiyalash. 
2.
Risklarni sug’urtalash. 
3.
Risklarni loyiha qatnashchilari o’rtasida taqsimlash. 
4.
Risklar uchun moliyaviy zahiralar ajratish. 
5.
Qo’shimcha ma’lumotlar va axborotlarga ega bo’lish. 
Risklarni diversifikatsiyalash bir-biriga bog’liq bo’lmagan turli xil faoliyatlar 
o’rtasida risklarni taqsimlash hisoblanadi. Diversifikatsiya turli xil faoliyatlar 
o’rtasida investitsiyalarni taqsimlash asosida riskning bir qismidan qutulish imkonini 
beradi (investitsiya portfelini shakllantirish).
Investitsiya portfelini shakllantirishda risklarni taqsimlashning quyidagi 
shakllari mavjud: 
1.
Tovar va xizmatlar, faoliyat turlari bo’yicha diversifikatsiyalash; 
2.
Iste’molchilarni diversifikatsiyalash; 
3.
Mol yetkazib beruvchilarni diversifikatsiyalash; 
4.
Loyiha qatnashchilarni diversifikatsiyalash. 
Risklarni sug’urtalash bu risklardan og’ish hisoblanib, bunda mukofot evaziga 
risklarni sug’urta kompaniyalariga berish orqali risklarni pasaytirish hisoblanadi. 
Sug’urtalashda mulkni sug’urtalash hamda baxtsiz xodisalardan sug’urtalash amalga 
oshiriladi. Mulkiy sug’urtalashning quyidagi shakllari mavjud: 
1.
Moddiy yo’qotishlar va zararlardan himoya qilish maqsadida pudrat 
qurilishlarini sug’urta qilish; 
2.
Moddiy yo’qotishlar va zararlardan himoya qilish maqsadida dengiz yoki 
havo transportlari orqali tashilayotgan yuklarni sug’urta qilish; 
3.
Moddiy yo’qotishlar va zararlardan himoya qilish maqsadida pudrat va 
subpudrat tashkilotlariga tegishli bo’lgan asbob uskunalarni sug’urta qilish. 
Baxtsiz hodisalardan sug’urta qilishning quyidagi shakllari mavjud:
1.
Qurilish qatnashchilari tana jarohatlari, shaxsiy zarar yoki mulkiy zarar 
ko’rganlarida bosh pudrat tashkilotlari faoliyatini himoya qilish maqsadida umumiy 
fuqorolik javobgarligidan sug’urta qilish; 
2.
Loyihalashtirish jarayonida arxitektorlik va texnik nuqtai nazardan 

---

183 
xatolarga yo’l qo’yilganda loyihalarni boshqarishda kamchiliklar kelib chiqqanda 
bosh pudrat tashkilotini moddiy javobgarlikdan sug’urta qilish.
Risklarni loyiha qatnashchilari o’rtasida taqsimlash moliyaviy reja va 
shartnoma xujjatlarini ishlab chiqish davomida amalga oshiriladi. Risklarni sifat va 
miqdor jihatdan taqsimlash mumkin. Risklarni sifat jihatdan taqsimlashda loyiha 
qatnashchilari ularga tegishli bo’lgan u yoki bu risklarni ko’paytirib yoki 
kamaytirgan holda qaror qabul qiladilar. Lekin, bunda, masalan, investorlarga 
qanchalik yuqori risklar taqsimlanishi ko’zda tutilsa, shunchalik ularni loyihaga jalb 
qilish qiyinroq bo’ladi. 
Risklarni miqdor jihatdan taqsimlashda yuqorida ko’rib o’tilgan risklarni tahlil 
qilish usullari qo’llaniladi. Masalan, “Qarorlar daraxti” usulida har bir bosqichda 
hech bo’lmaganda ikki tomon ishtirok etadi: sotuvchi va sotib oluvchi, buyurtmachi 
va buyurtmani amalga oshiruvchi. Buyurtmachi shartnomada ko’rsatilgan ishlarni o’z 
vaqtida hamda sifatli qilib bajarilgan holda shartnoma qiymatini kamaytirishga 
harakat qiladi; buyurtmani bajaruvchi esa, maksimal foyda olishga harakat qiladi. 
Bunda risk darajasi ikki tomon uchun ham mos kelishi kerak. 
Riskni kompensatsiyalash moliyaviy zahiralarni tashkil etishni ko’zda tutadi. 
Ko’zda tutilmagan zararlarni qoplash uchun moliyaviy zahiralarni tashkil etish 
orqaligina loyihani amalga oshirishda vujudga keladigan uzilishlarni bartaraf etish 
mumkin. 
Moliyaviy zahiralarni tashkil etishda quyidagilarni aniqlash lozim: 
1.
ko’zda tutilmagan harajatlarni qoplash uchun kerakli bo’lgan mablag’ 
miqdori; 
2.
ko’zda tutilmagan harajatlarni qoplash uchun kerakli bo’lgan zahiraning 
tarkibi; 
3.
belgilangan zahiralardan foydalanish maqsadlari. 
Moddiy zahiralar maxsus zahiralar tashkil etishni, masalan, ma’lum bir davr 
mobaynida loyiha bo’yicha ishlab chiqarish uzulishlarsiz amalga oshirilishi uchun 
xom ashyo va materiallar zahiralarni tashkil etishni anglatadi. 

---

184