Toshkent davlat texnika universiteti

Davlatlararo standartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkillashtirish

Milliy idoralarning faoliyatini muvofiqlashtirish, savdoda texnik to‘siqlarni bartaraf etish uchun 1992 yilda MDH mamlakatlarining (Boltiq bo‘yi mamlakatlaridan tashqari) standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha Davlatlararo kengashi (DAK) tuzildi.

MDH mamlakatlari hukumatlarining boshliqlari 13 mart 1992 yilda standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasida kelishilgan siyosatni olib borish to‘g‘risida Bitimga imzo chekdi.

Bu Hamkorlik davlatlarining standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha milliy idoralarning imkoniyatlarini va boyliklarini birlashtirishga, ilgari to‘plangan tajribalar va me’yoriy hujjatlardan birgalikda foydalanish va ularni takomillashtirishga, shuningdek faoliyatning bu sohalarida yagona texnik siyosatni amalga oshirishga imkon berdi. DAK ning standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish masalalari bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi idora sifatida ishlari MDH da quyidagilarni ta’minlashga qaratilgan:

• 
  yagona me’yoriy baza – davlatlararo standartlar, tasniflagichlar va boshqa me’yoriy hujjatlarni qo‘llanish va rivojlantirish;
  
• 
  yagona etalon baza va o‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimlarini shu jumladan, vaqt va chastotalar, moddalar va materiallarning tarkibi va xossalariga oid standart ma’lumotnoma ma’lumotlari davlatlararo xizmatlarini shakllantirish;
  
• 
  mahsulot va xizmatlarni sinash va sertifikatlashtirish natijalarini o‘zaro tan olish.
  

DAK ning texnik siyosati a’zo-davlatlarning standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha milliy idoralari, ilmiy-texnikaviy komissiyalari (ishchi guruhlari) va standartlashtirish bo‘yicha davlatlararo TQ tomonidan shakllantiriladi.

DAK faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha ilmiy-texnikaviy komissiyalar yoki ishchi guruhlar, vaqt va chastotaning bir xil o‘lchanishini ta’minlash bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risida hukumatlararo Bitimni bajarish bo‘yicha vakolatli vakillarining Kengashi, shuningdek standartlashtirish bo‘yicha 230 dan ortiq davlatlararo TQ doimiy ishlamoqda. Xozirgi vaqtda Kengashning ishchi idorasi Minskda joylashgan standartlashtirish bo‘yicha Byurodan iborat. Kengashni rotatsiya asosida DAK a’zo-mamlakatlarining standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha milliy idoralarining rahbarlari boshqaradi.

Kengash davlatlararo standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasida qator hukumatlararo bitimlarni tayyorladi va bular MDH mamlakatlari hukumat boshliqlarining majlislarida qabul qilingan. Bunday bitimlar jumlasiga quyidagilar kiradi:

• 
  Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasida kelishilgan siyosatni o‘tkazish to‘g‘risida Bitim (13.06.1992, Moskva);
  
• 
  Vaqt va chastotani o‘lchash birxilligini ta’minlash bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risida Bitim (09.10.1992, Bishkek);
  
• 
  Qiyoslash va metrologik attestatlash maqsadida chegaradan olib o‘tiladigan me’yoriy hujjatlar, etalonlar, o‘lchash vositalari va standart namunalarni olib o‘tishga bojxona to‘lovlari, soliqlardan va maxsus ruxsatnomalarni berishdan ozod qilish to‘g‘risida Bitim (10.02.1995, Almati);
  
• 
  O‘zaro etkazib beriladigan mahsulotga mehnat muhofazasi bo‘yicha kelishilgan me’yorlar va talablarni ishlab chiqish va rioya qilish tartibi to‘g‘risida Bitim (12.04.1996, Moskva);
  
• 
  Erkin savdo hududida texnik to‘siqlar bo‘yicha Bitim (20.06.2000, Moskva);
  
• 
  MDH davlatlarida sayohat sohasida davlatlararo standartlarni va sertifikatlashtirish tizimlarini ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha Konsepsiya.
  

MDH mamlakatlarida amaldagi texnik qonunlarni uyg‘unlashtirish maqsadida DAK da model qonunlar ishlab chiqilgan:

• 
  “Standartlashtirish to‘g‘risida” (Parlamentlararo assambleyaning (PAA) 10-yalpi majlisida qabul qilingan);
  
• 
  “O‘lchashlar birliligini ta’minlash to‘g‘risida” (MDH PAA ning 11 –yalpi majlisida qabul qiligan).
  
• 
  DAK doirasida quyidagi bitimlar tuzilgan va bajarilmoqda:
  
• 
  Sertifikatlashtirish bo‘yicha ishlarni o‘tkazish va o‘zaro tan olish prinsiplari to‘g‘risida (04.06.1992, Krasnodar);
  
• 
  Davlat sinovlari va turini tasdiqlash, metrologik attestatlash, o‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash natijalarini, shuningdek sinovlarni, o‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash laboratoriyalarini akkreditlash natijalarini o‘zaro tan olish to‘g‘risida (06.10.1992, Toshkent);
  
• 
  Moddalar va materiallar tarkibi va xossalarining standart namunalarini yaratish va qo‘llanish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risida (06.10.1992, Toshkent);
  
• 
  Moddalar va materiallarning fizik konstantalari va xossalari to‘g‘risida ma’lumotlarni yaratish va ulardan foydalanish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risida (06.10.1992, Dushanbe);
  
• 
  DAK standartlashtirish bo‘yicha xalqaro tashkilotlar (ISO, IEC) va Evropa Ittifoqi (CEN) standartlashtirish bo‘yicha tashkiloti, standartlashtirish bo‘yicha hududiy tashkilot tomonidan tan olingan va unga ISO va IEC da qabul qilingan qoidalarga muvofiq “Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha Evro-Osiyo tashkiloti (EASC) nomi berilgan.
  

YUqoridagi nomi keltirilgan tashkilotlar bilan hamkorlik, axborot va me’yoriy hujjatlar bilan almashinish va o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etish to‘g‘risida uzoq muddatli kelishuvlar imzolangan.

EASC imzolangan kelishuv (bitimlar) ga asosan xalqaro va evropa standartlarini davlatlararo standartlar orqali, EASC ning alohida a’zo-mamlakatlari esa, milliy standartlar orqali qo‘llanish huquqiga ega. Bu davlatlararo va milliy standartlarni ham xalqaro, ham evropa standartlari bilan yuqori darajada uyg‘unlashtirishga yordam beradi. Bunday huquqdan EASC ning a’zo-davlatlari, bu tashkilotlarda a’zolik statusidan qat’iy nazar, foydalanadi.

Hozirgi vaqtda MDH davlatlararo standartlarining jamg‘armasida 19000 dan ortiq me’yoriy hujjatlar bor. 1992 yildan boshlab 3800 dan ortiq davlatlararo me’yoriy hujjatlar ishlab chiqilgan va qabul qilingan. Jamg‘arma DAK ning standartlashtirish bo‘yicha Byurosi tomonidan, DAK a’zo-davlatlarning milliy idoralari bilan hamkorlikda olib boriladi.

Davlatlararo me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqishda ularning talablari xalqaro, hududiy va ilg‘or milliy standartlar bilan uyg‘unlashtiriladi. Bu MDH mamlakatlarining savdo-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy hamkorlikda texnik to‘siqlarni bartaraf etishga yo‘naltirilgan yagona me’yoriy-texnik ta’minotni saqlash uchun sharoit yaratadi, shuningdek DAK a’zo-davlatlarda ishlab chiqariladigan mahsulotni xalqaro va evropa bozoriga chiqarishga ko‘maklashadi.

DAK ishtirokida davlatlararo standartlashtirish faoliyati amalga oshirilib, bunda GOST 1.0 standartiga muvofiq davlatlararo standartlashtirish deganda davlatlararo qiziqish o‘yg‘otuvchi ob’ektlarni standartlashtirish tushuniladi.

MDH mamlakatlari vakillari standartlashtirish sohasida siyosatni yuritish va Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatashtirish bo‘yicha davlatlararo kengash va qurilishda texnikaviy me’yorlash va sertifikatlashtirish tashkil etish bo‘yicha kelishuv imzolashgan.

Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatashtirish bo‘yicha milliy idoralari va Kelishuvning 12 davlat-qatnashchisi rahbarlari DAK ning a’zolari bo‘lib hisoblanadi (jadval).

jadval