2.Organizm nospetsifik ximoya omillari
Immun sistema - limfoid organ, tukima va xujayralar yigindisi bulib, organizmning genetik
jixatdan doimiyligini, gomeostazini ta‘minlaydi. Uning asosida struktura jixatidan doimiyligini
ta‘minlash asosida uzinikidan - begona ni ajrata olish prinsipi etadi. Uzinikidan begonani
ajratishda asosan asosiy gistosigishtirshi kompleksi va ularni ekspretsiya kilinuvchi maxsulotlari
katnashadi. Kupchilik xollarda uzining uzgargan xujayralarini aniklash immun sistema uchun
begona xisoblanadi va begona sifatida unga karshi kurashadi.
Xar bir sistema singari immun sistemani xam markaziy va periferik organlari, ishchi
xujayralari mavjuddir.
Immun sistemami markaziy organlari - Suyak kumigi, ayrisimon bez, ichakni limfoid
tukimalari. Markaziy , organlarni vazifasi. Immunkompetent xujayralarni 'xosil bulishi, etilishini
ta‘minlaydi. Ayrisimon bezda bu xujayralar etilib uzinikidan begonani ajrata olishi mumkin.
Periferii: organlar - Talok, limfa tugunlari, limfa yigilmalari, ichakdagi limfa yigilmalar,
organlardagi limfoid yigilmalar kiradi.
Periferik organlarni asosiy vazifasi adekvat immun javobni antigen stimulyasiyadan keyin
keltirib chikaradi. antigenni topish uni aniklash va limfotsitlarni klonar proliferativ kupayishi
okibatida gumaral va xujayra tipidagi immun javoblar shakllanadi. (AT -zavisim,
differensirovka). Immun sistemasini xujayralari uz navbatida bulinida asosiy va yordamchi
xujayralarga.
Immun sistemaning asosiy xujayralari - limfotsitlardir. Limfotsit xujayralari ok
tanachalariga kirib bir yadroli xujayradir. Konda umumiy leykotsitlarga nisbatan 28 -32% tashkil
kyladi, ya‘ni 2
1
10 1 litr konda uchraydi. Bu limfatsitlar organizmda asosiy vazifasi xamma
immun maxsus reaksiyalarni shu limfotsitlar keltirib chikaradi.
Immun sistemasini yordamchi xujayralariga kiradi - neytrofillar, makrofaglar,eozinafillar,
monotsitlar va b.x.
Antitela (AT) yoki immunoiobulinlar. (Ig) gumoral immunitetni asosini tashkil kiladi. AT
ta‘siri natijaisda sintez kilinadi. AT maxsus AG bilan birikish xususiyatiga ega, lekin shunday
AT borki kupchilik AG larni antigen determenanti 'bilan birikish mumkin. Bunday AT
geperomaxsus AT xam deb yuritiladi. AT ni millionlab turlari bulishi mumkin. Ularni aktiv
markazi aloxida Ag depermenantlar bilan maxsus birikadi.
AT ximiyaviy strukturasi.
At lar ximiyaviy jixatdan oddiy tuzilishga ega bulib, ikkita ogir zanjirdan va ikKita engil
zanjirdan tarkib topgandir. Xar bir ogir va engil anjirlar bir birlari bilan disulfit boglar bilan
boglangan. Ogir zanjir bilan engil zanjir birikkan joyda aktiv markaz mavjud bulib, u erda
antigenni biriktirib oluvchi maxsus markaz tutadi. Ogir va engil anjirlarni tutashgan joyi birikib
immunoglobulini sharnir kismini tashkil kiladi. Aktiv kismlari immunoglobulinni turiga karab 2,
4, 6 , 10 ta bulishi mumkin. At struktura birligi monomer deb yuritiladi. Ag briktiriyu oluvchi
markazi lgG 2 ta yoki Fab, Fab
2
yuritilsa, Ag biriktira olamydigan uchastkasini Fc fragment
konstanta deb yuritiladi. At ni Fc uchastkasi muxim biologik funksiyalari bajaradi.
Fc fragment At maxsus birikganini aniklab beradi. Effektor xujayralar bilan makrofaglar,
polimorf yadroldi leykotsitlar semiz xujayralar bilan ularni membranasida immunoglobulinni Fc
104
fragmentiga nisbatan retseptorlar mavjuddir. SHu retseptorlar yordamida Ag organizmdan
chikariщsa, tugatishda katnashadi.
At va Ag maxsus brikish okibatida komplementni aktivlashuvi kuzatiladi. At N- zanjirini
tuzilishiga karab At ni 5 -sinfi tavofut kilinadi. lgM, lgG, IgA, lgD, lgE.
Antigenlar. Kelib chikishi turlicha bulgan genetik begonalik belgisini tashib yuruvchi
organizmga kiritilganda immun reaksiyalarni keltirib chikara oladigan modsa va xujayralarga
aytiladi.
Antigenlarni xususiyatintigenligi,
ya‘ni organizm uchun begona bulishi va antitela
bilan, maxsus limfotsitlarni retseptorlari bilan birika olish xususiyatiga aytiladi.
1.Immunogenlik
xususiyati immun sistemaning maxsus reaksiyasini keltirib
chikarib xususiyati.
Z.Epitop (atigen determinant) Ag molekulasining fragmenta yoki bulakchasi (antigen
molekulasining ichida yoki tashkarisida joylashgan bulishi mumkin).
Immun javobni keltirib chikara oladigan uning maxsusligini ta‘minlovchi antigen
determinant antitela bilan yoki limfotsitlarni retseptorlari bilan maxsus birika olishlari mumkin.
Antigenni ko‗p qirrali xususiyatilari. Ashiteilщ) immunogenlik xususiyatlariga qarab to‗la
qimmatli, ya‘ni immun reaksiyasini keltirib chikara oladi, tula kimmatli emas antigenlarga
'bulinadi. Tula kimmatsiz Ag uzlari immun reaksiyani keltirib chikara olmaydi, ularni gaptenlar
deb ataladi.
Gaptenlar antigen xususiyatga ega lekin, immunogenlik xususiyati yuk. gaptenlar tashib
yuruvchi (shliper) moddalar bilan birikkanda tula kimmatli bulishlari mumkin. Immunogenlik
xususiyati tiklanadi. Gaptenlar bulishi mumkin, oddiy gaptenlar (disxaridlar, organik birikmalar
komplekslar -pretsipitatsiyalanuvchi) - polipeptidlar, polisaxaridlar, nuklein kislotalari.
Antigenlarni tabiati - Ag bulishi mumkin. Oksil, polisaxarid, nuklein kislotali yoki oksillar
va oksil bilan yoglar birikmasi (lipoprotein) yoki oksid bilan yoglar birikmasi (glikoprotein)
yoglar uglevodlar birikmasi glikolipidlar bulishi mumkin. Bundan tashkari bakteriyalar
toksinlari, virus fermentlari (neyrominidaza, gemagglyutinin) kon zardob oksillari va b.x. xam
antigen bulishi mumkin.
Ekzogen antigenlar- antigenni endotsitoz yuli bilan xazim kilib (fagotsitlar) ularni Ag -
deperminant kismini uzini membranasiga P -sinf MNS molekulalari bilan chikarib kuyadi. Bu
antigenlarni T-effektor oldi V-limfotsitlar aniklab o lishi mumkin, 'ya‘ni bu tipdagi Ag
organizmga tashkaridan tushadi.
Endogen antigenlar - uzi organizmni xujayralarini maxsuloti, kupchilik xollarda virus
oksillari xujayralar tomonidan sintez kilinadi, anamal oksillar, opuxol xujayralari ularni Ag -
deperminantlari SD8 T-limfotsitlar tomonidan tavsiya kilinadi, MNS T sinf molekulalari bilan
birgalikda.
Autoantigenlar - ba‘zi bir Ag ma‘lum bir sharoitda organizmda Ag xususiyatini namoyon
kilishi mumkin, kachonki bu xujayralar uzlariga immun sistemani tolerantligi yukolgan bulsa
(kuyganda, yukumli kasallanishdan so‗ng, nurlanish va x.). bundan tashqari organizmda tabiiy
autoantigenlar xam avjuddir. Bularga kiradi ko‗z gavxari, qalqonsimon bez, bosh miya
xujayralari, sperma va x.
Antigenlarni maxsusliklari.
l.Typ maxsusligi. Xar bir tur uz antigen xususiyati bilan boshka turlardan fark kiladi. M:
odam - maymundan, ot - eshakdan va x. Mana shu xususiyati turlarni bir-biridan farklashda sud
tibbiyotida kullaniladi.
.Gurux maxsusligi. Xar bir tur ichida antigen xususiyati bilan bir biridan farklanuvchi
guruxlar mavjud. M: odamda eritrotsitlar membranasidagi antigen buyich AVO guruxlarga
bulish mumkin. Fenotipda 4 guruxga bulib keladi. A, V, AV, O gruppalar.
Xujayra va tukima maxsusligi. Organizmdagi kuplab xujayralar, tukimalar, organlar Ag
jixatdan bir-birlaridan farklanadi. M: odamning yuragi antigen jixatdan buyrakdan, yugon ichak
ingichka ichakdan va x.
105
A.Boskichli maxsuslik. Organizmni xar bir rivojlanish boskichi uzini Ag xususiyati bilan
farklanadi, ya‘ni tugilmasdan xomila ag bilan tugilgandan keyingi Ag tugri kelmaydi.
5 .Tip maxsusligi. Kuprok mikroorganizmlarga kullaniladi. M: pnevmatok kapsula ag
buyicha bir necha tiplarga bulinadi.
v.Getrogen maxsuslik. Uxshash Ag ega bulgan organizmlar uchraydi, uzok avlodlar yoki
turlar urtasida ag deperminanti uxshash bulishi mumkin. M: Forsman antigeni AT kesishgan
reaksiya berishi mumkin. Mushuk, it, kuy, dengiz chuchkasy eritrotsitlarda uchraydi. At bilan
kesishgan reaksiya beradi.
1.Antigen mimrikriya. Oldingi xususiyatga uxshash, lekin bakteriyalar bilan odam
organizmi organlari urtasidagi antigen uxshashlik kushiniladi. M: ulat kuzgatuvchisi Ag O grux
eritrotsitlari Ag Bilan uxshashdir, vabo antigenlari ingichka ichak Ag bilan va x.
8. Ustma Ag. Rak kasalligi xolatida xosil bulishi mumkin.yu kupchilik xujayralar Ag
yigilmasi xavfli transformatsiya davrida uchrashi mumkin. Xujayra membranasiga anamal Ag
ekspress bulishi kuzatiladi. Bunday antigenlarni anamal Ag yoki onkogen antigen deb ataladi.
Mikroorgan izmlarn i antigenlari.
Nazorat savollari
1.
. Immunitet va uning turlari.
2.
Organizm nospetsifik ximoya omillari.
3.
Antigenlar va ularning xossalari.
4.
Antitelalar va ularning turlari.
5.
Organizmdagi T-va V- sistemaning xususiyatlari..
Adabiyotlar
1.
Muhamedov E.M., Eshboev E.X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. T.,.
Bakulina N.A., Kraeva E.L. Mikrobiologiya. T., ―Meditsina‖ nashriyoti. 1979.
2.
Vorobyov A.A., Bo`kov A.S. «Mikrobiologiya». M., izd-vo «Vo`sshaya shkola». 2003.
3.
Pyatkin N.D., Krivoshein Yu.S. Mikrobiologiya va immunologiya. M., izd-vo
«Meditsina» 1980.
4.
Sinyushina M.N., Samsonova M.N. Rukovodstvo k laboratorno`m zanyatiyam po
mikrobiologii. M., 1981.
5.
Timakov V.D., Livashev V.S., Borisov L.B. Mikrobiologiya. M., 1983.
6.
Kochemasova Z.N., Efremova S.A., Nabokov Yu.S. Mikrobiologiya. M., izd-vo
«Meditsina». 1984.
7.
Churbanova I.N. Mikrobiologiya. M., idz-vo «Vo`sshaya shkola». 1987.
Mavzu:Mikroorganizmlar genetikasi. Mikroorganizmdagi uzgaruvchanlik va ulardan
tibbiyotda foydalanish. Vaksinalar va zardoblar
Reja
1. Mikroorganizmlar genotipi va fenotipi
2. Genetik rekombinatsiyalar
Irsiyat haqida tushuncha
Oxirgi bir necha o‗n yilliklar ichida mikroorganizmlar genetikasini o‗rganishda nihoyatda
ko‗p va buyuk yangiliklar kashf qilindi. Mikroorganizmlar genetikasi ustida olib borilgan ishlar
shuni ko‗rsatdiki, mikroblarni hamma xossalarini ham o‗zgartirish mumkin ekan, ya‘ni
morfologiyasi, antigen xususiyati, bioximik, virulentlik xossalari va hokazo. Bu o‗zgarishni turli
xil faktorlar ta‘sirida chaqirish mumkin.
Irsiy belgilar asosan DNK da joylashgan bo‗ladi. Bitta oqsil yoki peptidni hosil bo‗lishini
kuzatib turuvchi DNK molekulasiga GENOM deyiladi. Genda hujayraga tegishli bo‗lgan butun
belgilar
(mujassamlashgan)
bo‗ladi.
Mikroorganizmlarda
genlarni
DNK
ning
makromolekulasida yoki xromosomalarida joylashganligi isbotlangan. Genetik material yana
xromasomadan tashqaridagi elementlarda – plazmidalarda ham saqlanishi mumkin. Ular
protoplazmada joylashgan bo‗ladi. Mikroblar yoki viruslar hujayrasi genlarningyig‗indisi
106
Genotipni tashkil qiladi. Gen yoki genotipni kichik xarf + belgilarini qo‗yib belgilaymiz. YAna
sezgir bo‗lsa S sezgir, chidamlilik bo‗lsa CH, masalan, streptomitsinga sezgir bo‗lsa kichik
xarflar bilan Str s. chidamli bo‗lsa Str. Bakteriyalar fenotipini ham xuddi shu tarzda, faqat katta
xarflar bilan belgilaymiz. Mikroorganizmlardagi avlodga fenotipik tarzda o‗tmaydigan bir yoki
bir necha belgilariga MODIFIKATSIYA deymiz. Bu holda mikrobni shakli, hajmi, bioximik
xususiyati, patogennnnnlik, antigenlik belgilari o‗zgarishi mumkin. Lekin bular FENOTIPIK
xarakterga ega bo‗lib, genlar ta‘sirida bo‗lsa ham ularni o‗zgartirmaydilar, ya‘ni genotipga ta‘sir
qilmaydi va bu o‗zgarish belgilari kelgusi avlodga o‗tmasdan yo‗qolib ketadi.
Modifikatsiya mikroorganizmlarni, o‗zgaruvchan bo‗lgan tashqi muhit sharoitiga
moslanish reaksiyasidir. Bu reaksiyalar mikroblar hayotini saqlanishiga yordam beradi va ta‘sir
qilib turuvchi faktorlarning yo‗qolishi bilan birgalikda yo‗qolib ketadi, ya‘ni kelgusi avlodga
o‗tmaydi. Masalan, nestabil formaning xossalari ham yaxshi sharoitga tushganida yo‗qolib
ketadi. Demak, modifikatsiya qisqa yoki uzoq muddatli bo‗ladi. Lekin bir necha avloddan keyin
u xossalari baribir yo‗qoladi. Lekin ayrim hollarda stabil formalar genotip o‗zgarish natijasida
ham hosil bo‗lgan bo‗lishi mumkin, bu holda u avlodga doimiy o‗tgan bo‗ladi.
Mutatsiya (o‗zgarish) ikki xil bo‗ladi: to‗satdan (spontan) hosil bo‗ladigan, bunda DNK
polimerazaning, DNK replikatsiyasi vaqtida xatoga yo‗l qo‗yganligi natijasida to‗satdan vujudga
keladi, ya‘ni ta‘sir qiluvchi kodrovannыy determinant bo‗lmaydi, o‗z-o‗zidan vujudga keldi.
INDUTSIRLASHGAN mutatsiyalarda, eksperiment sharoitda ma‘lum bir fizik yoki
ximiyaviy ta‘sir natijasida o‗zgargan gammalar olinadi. Genotipik yokixromosomalik
mutatsiyalar farqlanadi. Induktiv mutatsiyani chaqiruvchi ximiyaviy birikmalar yoki fizikaviy
faktorlarga MUTOGENLAR deyiladi. Ular DNK ga har xil ta‘sir qilishi mumkin, ya‘ni
mexanizmi har xil bo‗ladi.
GENETIK REKOMBINATSIYALAR
Yuqori turuvchi organizmlar singari, mikroorganizmlar uchun ham genetik rekombinatsiya
xosdir. Ma‘lumki eukariotlar uchun jinsiy ko‗payish xosdir. Prokariotlarda bu xol kuzatilmaydi.
Mikroblarda rekombinatsiya retsepient kletkaga, donor kletka xromasomasining bir qismini
kirishi natijasida to‗liq bo‗lmagan ZIGOTA-MEROZIGOTA hosil bo‗ladi. Bu rekombinat
genotipi, o‗ziga donor xromasomalarning (DNK) bir qisminigina olgan retsepient genotipidir.
SHuning uchun ham bu protsessni aniqlash bir muncha qiyindir. Genetik materialni bir mikrob
hujayrasidan
ikkinchisiga
o‗tishi
TRANSFORMATSIYA,
TRANSDUKSIYA
va
KONYUGATSIYA yo‗li bilan o‗tishi mumkin.
TRANSFORMATSIYA
Bu – genetik materialni (DNK) donordan retsepientga to‗g‗ridan-to‗g‗ri uzatilishidir.
Transformatsiya xodisasi 2 ta bakteriya qatnashadi, birinchisida DNK donor, ikkinchisida DNK
retsepient bo‗ladi. Lekin hamma hujayralar ham DNK ni qabul qilavermaydi. DNK qabul qilish
xususiyatiga ega bo‗lgan hujayrani kompetnent hujayralar deyiladi. Ulardagi kompetnentlik
holati qisqa muddatli bo‗lib, hujayraning o‗sish davridagi (ko‗payish) ma‘lum bir vaqtda bo‗ladi,
ko‗pincha u bakteriya ko‗payishining – fazasida bo‗ladi. YA‘ni bu vaqtda hujayra devorining
o‗tkazuvchanligi yuqori bo‗lib DNK molekulasini kirishiga qulay sharoit bo‗ladi. Hamma
bakteriyalar ham kompetentlik xususiyatiga ega bo‗lavermaydi. Transformatsiya holatini
chaqirish uchun ba‘zan bakteriya hujayralari ayrim moddalar ta‘sirida ishlanib, hujayra devorini
o‗tkazuvchanligi oshiriladi. Transformatsiya protsessi bir necha fazada o‗tadi.
1.
DNK donorni retsepietga adsorbsiyasi.
2.
Donor DNK sini retsepientga hujayrasi ichiga kirishi.
3.
Donor DNK sini retsepient xromasomasining o‗ziga o‗xshash qismi bilan birlashib
rekombinatsiya hosil qilishi. DNK lar qanchalik ko‗p o‗xshash bo‗lsa, rekombinatsiya
shunchalik tez va yaxshi bo‗ladi.
107
TRANSDUKSIYA
Genetik materialni bir akteriyadan ikkinchisiga fag orqali o‗tilishi TRANSDUKSIYA
deyiladi. Uch xil transduksiya bo‗ladi: nespetsefik, spetsefik va abort formasi.
NESPETSEFIK TRASNDUKSIYA. Bu holda fag vibrionlari hosil bo‗lish jarayonida
bakteriya donor DNK sining qandaydir bir qismi hosil bo‗layotgan fag DNK siga kirib qoladi va
qisman informatsiyani o‗tkazadi, ya‘ni transduksiya qiluvchi fag bir bakteriyadan ikkinchisiga
faqat genetik materialni o‗tkazuvchi bo‗libgina qoladi va kulturani lizis qilaolmaydi, ya‘ni donor
DNK si bakteriya xromasomasiga joylashadi.
SPETSIFIK TRANSDUKSIYA. Avvalgisidan farqli o‗laroq bu holda donor DNK si
retsipientga ma‘lum bir genni to‗liq o‗tkazadi va DNK retsipient xromasomasi bilan mustahkam
bo0lanadi.
ABORTIK TRANSDUKSIYA. Bu holda donor DNK si retsipient hujayrasiga kiradi, lekin
uning xromasomasi bilan bog‗lanmasdan erkin holda turaveradi. Hujayra bo‗linishi vaqtida bu
DNK faqat bitta yangi qiz hujayraga berilishi mumkin, natijada kelgusi avlodda yo‗q bo‗lib
ketadi.
KONYUGATSIYA
Genetik materialni donor hujayrasidan retsipient hujayrasiga birikishi chatishish yo‗li bilan
o‗tishidir. Bu holda bakteriyalar birga o‗stiriladi. Donordagi genetik material F faktorga ega
bo‗ladi, (fertihy - pushtililik) buni G+kletkasi F faktorga ega bo‗lmagan bakteriyalar hujayrasi
genotipi donor bo‗laolmaydi, ularning G-hujayra deb belgilaymiz. Jinsiy faktor konyugatsiya
xususiyatiga ega bo‗lgan PLAZMIDALAR guruhiga kiradi va ma‘lum massaga ega bo‗lgan (64.
106) DNK xalqasidan tashkil topgan bo‗ladi. F – plazmida jinsiy kiprikchalar (F) ni sintezini
nazoratqiladi, bu kirpikchalar donor va retsipient hujayrasini birlashishida, shu bilan birga DNK
dan tashqarida bo‗lgan genetik materialni o‗tkazishda qatnashadi.
PLAZMIDALAR
Demak, plazmidlar xromasomadan tashqaridagi genetik (irsiy) elementlardir: ya‘ni DNK
molekulasidagi xromasomaga bog‗liq emas: replikatsiya xususiyatiga ega replikatsiyada
qatnashadi. Plazmidalar bakteriya hujayrasi tarkibidagi doimiy elementlar tarkibiga kirmaydi.
Amma ular muhim protsesslarda qatnashishi mumkin – genetik ma‘lumotlarni konyugatsiya
orqali o‗tishida antibiotiklarga sezgirligi va hokazo. Plazmidalar konyugatsiyalanuvchi va
konyugsiya bo‗lmaydigan guruhga bo‗linadi. konyugativ plazmidalarga DNKni donordan
retsipientga konyugatsiya orqali o‗tkazuvchi F SO-plazmidalar kiradi. Ikkinchi kletkadan
kletkaga konyugatsiya usuli bilan gen belgini o‗tkazish xususiyatiga ega emas. Ona hujayraning
bo‗linishida yangi qiz hujayralarda bir tekisda taqsimlanadi. R-plazmidalar bakteriyadagi
antibiotiklarga chidamlikni belgilaydi.
GEN INJENERIYASI
Patogen bakteriya va viruslarni genetikasini o‗rganish immunoprofilaktika ishiga katta
ahamiyatga ega. Ayniqsa gen (irsiy) yoki genlik injeneriya – yangi irsiy elementlar ishlab
chiqishi bular orqali maxsus ma‘lumotni kletkalarga o‗tkazish, avlodga berish va h.k. gen
injeneriya asosida tashkil qilingan yangi genlik strukturasida DNKni yangi rekombinatlari yangi
2 takomponent. VEKTOR (tashuvchi) replikatsiyadagi hamma xususiyatlarni yangi rekombinat
molekulasiga o‗tkazadi. Vektor sifatida plazmidalar, faglar, hayvonlar viruslari, xullas DNKning
berk xalqasiga ega bo‗lgan elementlar kiradi. Ikkinchi begona DNKni hosil qiluvchi DNKni
klonlashtiruvchi – bu DNK-fermenti bo‗lib, kerakli genlarni tashiydi, kerak moddalarni
sintezlaydi va nazorat qiladi.
Gen injeneriya usuli bilan hozirgi vaqtda rekombinat molekalalar olingan bo‗lib, bular
kerakli moddalarni, sintez qiluvchi genlarni tashiydi.
Yuqumli kasalliklarni oldini olish va davolash uchun vaksina va zardoblar juda ahamiyatli
hisoblanadi. Vaksinalar – organizmga yuborilganida uni kasallikdan saqlab qoladigan
preparatlar. Vaksinalar tayorlanishiga qarab 1) o‗ldirilgan mikroblardan olingan vaksinalar-
mikrobga temperatura, ximiyaviy moddalar ta‘sir etirilib mikrob hujayrayrasini emirish orqali
antigen olinadi. Bularga qorin tifi, vabo, ko‗kyo‗tal kaaslliklari vaksinalari kiradi; 2) tirik, lekin
108
zaiflashtirilgan virulentligi pasaytirilgan tirk mikroblardan tayyorlangan vaksinalar kiradi.
Mikroblarni o‗sishi va ko‗payishi uchun nokulay sharoit, xayvonlarga qayta-qayta yuborish
natijasida olinadi. Hozirgi vaqtda Sil (BSJ), brutsellyoz, tuleremiya, gripp, poliomielit
profilaktikasi uchun ishlatiladigan vaksinalar shular jumlasidandir.
Nazorat savollari
1.
Bakteriyalarning genetikasi, uni o‗rganishni fanni o‗rganishdagi ahamiyati.
2.
Mikroorganizmlarning o‗zgaruvchanligi. O‗zgaruvchanlik tushunchasi.
3.
Bakteriyalardagi o‗zgaruvchanlikni yuqumli kasalliklarni profilaktikasini ishlab
chiqarishdagi ahamiyati.
4.
Bakteriyalardagi irsiy almashinuvi.
5.
Genetik rekombinatsiya.
6.
Plazmidalar, ularning xossalari. Gen injeneriyasi
Adabiyotlar
1.
Muhamedov E.M., Eshboev E.X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. T.,.
Bakulina N.A., Kraeva E.L. Mikrobiologiya. T., ―Meditsina‖ nashriyoti. 1979.
2.
Vorobyov A.A., Bo`kov A.S. «Mikrobiologiya». M., izd-vo «Vo`sshaya shkola». 2003.
3.
Pyatkin N.D., Krivoshein Yu.S. Mikrobiologiya va immunologiya. M., izd-vo
«Meditsina» 1980.
4.
Sinyushina M.N., Samsonova M.N. Rukovodstvo k laboratorno`m zanyatiyam po
mikrobiologii. M., 1981.
5.
Timakov V.D., Livashev V.S., Borisov L.B. Mikrobiologiya. M., 1983.
6.
Kochemasova Z.N., Efremova S.A., Nabokov Yu.S. Mikrobiologiya. M., izd-vo
«Meditsina». 1984.
7.
Churbanova I.N. Mikrobiologiya. M., idz-vo «Vo`sshaya shkola». 1987.
Mavzu: Vaksinalar va zardoblar
Ma‘ruzadan maqsad:. Vaksinalar va zardoblarning olinishi va ishlatilishi xaqida tushunsha
hosil qilisg.
Reja
1 Anatoksinlar. Zardoblar
2 Vaksinalar tayyorlash va talablar.
Anatoksinlar. Zardoblar
Anatoksinlar - ekzotoksinlarni zararsizlantirsh orqali olinadi. 0,1% formalin va
temperatura ta‘siri orkali tayyolanadi. Difteriya, qoqshol, botulizm anatoksinlari va ilon, o‗simlik
zaxarlariga qarshi anatoksinlar ishlatiladi.
Dostları ilə paylaş: |