Asosiy muhitlar. Bu muhitlar ko‘pgina bakteriyalarni o‘stirish uchun qo‘llaniladi. Bular
baliq mahsulotlarining triptik gidrolizatlari, gusht bulonlari yoki kazeinlar bo‘lib, ulardan suyuq
muhit — oziqli bulon va qattiq oziqli agar tayyorlanadi. Bunday muhitlar boshqa murakkab
muhitlarni tayyorlash uchun asos bo‘ladi. Ko‘rsatilgan muhitlar qandli, qonli, zardobli va
boshqa patogen bakteriyalarni oziqli muhitga talabini qondira oladigan aralash muhitlar
tayyorlashda ishlatiladi. Ayrim hollarda muhitning asosi sifatida ma‘lum mineral tuzlardan
tayyorlangan sun‘iy muhitlar ishlatilib, ularga aminokislotalar, vitaminlar, glyukoza, pepton,
jo‘xori yoki achitqi ekstrakti va boshda oziqli moddalar qo‘shiladi.
Elektiv muhitlar. Elektiv oziqli muhitlar turli xil, boshqa mikroflorali materialdan
ma‘lum turni ajratib olish va uni to‘plashga mo‘ljallangan. Ma‘lum mikroblarga elektiv oziqli
muhitni yaratishda, bu mikroblarning boshqa ko‘pchilik mikroblardan farqlantiradigan biologik,
fermentativ xususiyatlariga asoslaniladi. Masalan qonli zardobli muhitlar bo‘g‘ma, ko‘k yo‘tal
qo‘zg‘atuvchisini ajratib olishda (Klauberg II, KUA) tuberkulyozda (Levenshteyn-Yensen)
stafilokokklarda natriy xlor tuzining konsentrasiyasi yuqori bo‘lgan muhiti, vabo vibrionida esa
— ishqoriy muhit qo‘llaniladi.
Differensial-diagnostik oziqli muhitlar. Ayrim turdagi (yoki gruppalar)
mikroorganizmlarni bir-biridan ajratish, farqlash uchun ishlatiladi.
Differensial-diagnostik muhit tuzilish prinsipiga ko‘ra, bakteriyalar xilma-xil
turlarining o‘zaro biokimyoviy faolligi hamda bir xil bo‘lmagan fermentlar to‘plamiga ega
bo‘lishi va oziqli muhit tarkibiga kiruvchi substratlarning parchalanishiga asoslangan.
Differensial-diagnostik muhitlar tarkibiga quyidagi asosiy komponentlar kiradi: a)
bakteriyalarning ko‘payishini ta‘minlaydigan asosiy organik, neorganik birikmalar,kazein
gidrolizati pepton va bosh.
b) qo‘shimcha ma‘lum kimyoviy substrat ularni parchalanishi oqibatida muhitni rN nordon
tomonga (uglevodlar, mochevina) yoki ishqoriy (oqsillar parchalanishida) o‘zgaradi. Bu
xususiyat shu mikrobning diagnostik belgisi hisoblanadi; v) rangli indikator (masalan,
Andrede, bromtimol ko‘ki, bromkrezol purpur, krezol qizil indikatori), rangining o‘zgarishi
sodir bo‘layotgan biokimyoviy reaksiyadan va tekshirilayotgan mikroorganizmda ushbu
ferment sistemasi borligidan dalolat beradi.Agar oziq muhitdagi metobalitlarni parchalasa
muhit nordonlashuvi mumkin, Andrede indikatori bor muhit qizarishi, brom timol ko‘k bilan
musbat bo‘lishi mumkin, lekin oraliq mahsulot natijasida muhit ishqoriy tomonga siljisa bu ikki
indikatorni rangi o‘zgarmaydi.
Hamma Differensial-diagnostik muhitlar 4 ta asosiy guruxga bo‘linadi.
1.Tarkibida oqsil tutuvchi, bakteriyalar fermentlari ta‘sirida harakterli o‘zgaruvchi
muhitlar (qon, jelatina, sut va bosh.). Bu muhitlarda bakteriyalarni gemolitik, protolitik
xususiyatlari o‘rganiladi, bulardan eng ko‘p ( gusht peptonli jelatina, ivitilgan ot qon zardobi,
sutli va qonli agar) ishlatiladi.
2.Tarkibida uglevodlar, ko‘p atomli spirtlar tutuvchi indikatorli muhitlar. Bu muhitlarda
bakteriyalar uglevodlarni parchalashi oqibatida kislotalar va gaz xosil bo‘ladi, muhitning rN
nordon tomonga siljiydi va indikator muhitni rangini o‘zgartiradi. Bakteriologik amaliyotda
lakmusli sut (Minkovich muhiti), Giss (Xissa) muxitlari keng qo‘llaniladi.Giss muhitida
bakteriyalarni turli uglevodlarni fermentasiya qilish xususiyati o‘rganiladi. Enterobakteriyalarni
123
farqlashda peptonli uglevod, Andrede indikatori qo‘shilgan va muhitga gaz hosil bo‘lishini
aniqlash uchun uzunligi 3 sm bo‘lgan shisha naycha, uning bir tomoni berk, solib qo‘yiladi.
Agar bakteriyalar uglevodni parchalasa indikatorni rangi o‘zgaradi, gaz xosil bo‘lsa shisha
naychaga gaz yig‘iladi. Giss muhitida bir nechta uglevodlar qo‘llanganligi sababli, bakteriyalar
bir uglevodni parchalashi, ikkinchisini esa parchalamasligi mumkin. Shuning uchun uglevodlar
qatori olachipor ( rangli qator) bo‘lishi mumkin, nomlash shundan kelib chiqgan.
Uglevodlardan amaliyotda ko‘pincha monosaxaridlar (glyukoza,arabinoza, mannoza),
disaxaridlar (laktoza,maltoza, saxaroza) polisaxaridlardan (kraxmal, glikogen, inulin, dekstrin)
va glikozidlardan esa (adonit, inozit, salisin) ishlatiladi.
3. Bakteriyalar tomonidan ma‘lum moddalarni parchalashini, tiklanishini (redusiruyuщie)
o‘rganuvchi muhitlar (metilen ko‘ki qo‘shilgan sutli muhit, nitratli muhit). Masalan
enterokokklar metilen ko‘ki qo‘shilgan sutli muhitda, uni reduksiyaga uchratib, muhitni oqatirib
qo‘yadi, S. pyogenis esa muhitnt rangini o‘zgartirmaydi.
4. Bakteriyalar tomonidan ma‘lum moddalarni o‘zlashtira (assimilasiya) olishini
aniqlovchi muhitlar. Amaliyotda eng ko‘p sitratli agar (Simmons muhiti) qo‘llaniladi. Masalan
Salmonella avlodi vakillari Simmons muhitida yaxshi o‘sadi muhit ko‘karadi, ichak
tayoqchasi esa sitratli agarda moddalarni assimilasiya qila olmaydi, muhitni rangini
o‘zgartirmaydi
Oziqli muhitlarni tayyorlash.
Asosiy muhitlar. Triptik gidrolizat pastasi ma‘lum hajmdagi distillangan suvda eritiladi,
rN o‘rnatiladi, tegishli idishlarga quyilib, og‘zi paxta-dokali probkalar bilan berkitiladi va
avtoklavda sterillanadi. Oziqli agar kukuni ma‘lum hajmdagi suvga solinadi va 10—15 min
davomida qaynatiladi, so‘ngra oziqli Petri kosachalariga yoki probirkalarga quyiladi.
Qiyalantirilgan oziqli agar tayyorlash uchun, ichiga agar quyilgan probirkalar stol ustida
qiyshaytirilgan holda qotiriladi.
Qonli, zardobli va assitik muhitlar. Eritilgan va 45—50°G gacha sovutilgan oziqli
agarga steril sharoitda 5—10% fibrinsizlantirilgan qon yoki shu miqdorda qon zardobi, yoki
25% li assit suyuqlik ko‘shiladi, yaxshilab aralashtiriladi va tezda Petri kosachasiga, probirka
yoki boshqa laboratoriya idishiga quyiladi. Suyuq muhit tayyorlash uchun oziqli bulonga
yuqorida ko‘rsatilgan mikdorda zardob yoki assit suyuqlik qo‘shiladi.
Uglevodli muhitlar. Oziqli agar yoki bulonga 0,5—1% di glyukoza yoki boshqa uglevod
qo‘shiladi. Oquvchan bug‘ yoki 0,5 atm bosimida bug‘ bilan sterillanadi.
Elektiv oziqli muhitlar. 1% peptonli suv, rN 8,0. Vabo vibrioni uchun elektiv muhit
bo‘lib, boshqa mikroblarga nisbatan juda tez ko‘payadi. Muhitning ishqoriy reaksiyasi, vabo
vibrionining o‘sishiga to‘sqinlik qilmayidi, lekin boshqa mikroorganizmlarning o‘sishini
sekinlashtiradi.
Ishqoriy agar (IA). Qattiq muhit: oziqli agar, rN 7,8. Oldingi muhitga o‘xshash, vabo
vibrioniga elektiv hisoblanadi.
Myuller muhiti. Tif-paratif bakteriyalar uchun elektiv hisoblanadi, chunki ular ichak
tayoqchasiga nisbatan tetrationat natriyga (bu birikma oziqli bulonga Lyugol eritmasi va natriy
giposulfit qo‘shilganda hosil bo‘ladi) deyarli chidamli.
Tuxum sarig‘ining tuzli a r a r i (TSTA). Muhitning tarkibida natriy xlorid yuqori
konsentrasiyada (8—10%) bo‘ladi. Bu esa, stafilokokkning o‘sishi uchun to‘sqinlik qilmay,
balki muhitni shu mikrob uchun elektiv holatga keltiradi. Muhit lesitovitellaza hosil qiladigan
stafilokokklarni shunday ferment ajratmaydigan stafilokokklardan farq qilishga yordam beradi.
Shu muhitda lesitovitellaza musbat mikrob koloniyalari atrofida sadaf rangli halqa hosil bo‘ladi
(ferment tovuq tuxumi sarig‘idagi lesitini parchalaydi, shuning uchun eritilgan va 45°S gacha
sovitilgan oziqli, tuzli agarga tuxim sarig‘i qo‘shiladi).
Differensial-diagnostik muhitlar.
Giss muhiti. 1% li peptonli suvga 0,5% uglevodlardan biri alohida-alohida (glyukoza,
laktoza,, maltoza, mannit va boshqalar) va Andrede indikatori (NaOH ning 1 n. eritmasidagi
nordon fuksin) qo‘shiladi.. So‘ngra probirkalarga quyilib, ichiga po‘kak (uzunligi 3 sm bo‘lgan
124
shisha naycha, uning bir tomoni berk) solinadi. Po‘kak shisha naycha uglevodlarning
parchalanishi natijasida hosil bo‘ladigan gazsimon mahsulotlarni yig‘ish maqsadida solinadi.
Oquvchan bug‘ yoki 0,5 atm bosimidagi bug‘ bilan sterillanadi; bunda-po‘kak oziqli muhit
bilan to‘ladi. Muhit 7,2— 7,4 rN da rangsiz bo‘lib, uglevodlar parchalangandan so‘ng qizil
tusga kiradi.
Sanoatda uglevodli, VR-indikatorli (suvli havorang bo‘yoq va rozol kislota aralashmasi)
yarim suyuq muhitlar poroshok shaklida paketlarda ishlab chiqariladi. VR-indikatori neytral
reaksiyali muhitda ranisiz bo‘lib, nordon muhitda ko‘k, ishqoriy muhitda esa, qizil rangga
aylanadi. Hosil bo‘ladigan gaz yarim suyuq agar ustunchasini parchalab yuboradi.
Endo muhiti. Poroshok shaklda paketlarda chiqariladi. U quritilgan oziqli agar, 1 % li
laktoza va indikator -asosiy fuksin, rangsizlantirilgan natriy sulfitdan tashkil topgan.
Ishlatishdan oldin ma‘lum miqdordagi poroshok distillangan suvga solinadi, qaynatiladi,
so‘ngra Petri kosachalariga quyiladi. Yangi tayyorlangan muhit rangsiz yoki oq pushti rangli
bo‘ladi.
Laktoza musbat bakteriyalarning koloniyalari metallga o‘xshab yaltiraydigan, to‘q-qizil
rangga bo‘yaladi; laktozomanfiy bakteriyalar esa, rangsiz koloniyalarni hosil qiladi, chunki
fuksin ma‘lum muhitning rN da rangsiz bo‘lsa, laktoza parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan
kislota muhitning rN ni nordon tamonga o‘zgartiradi va fuksin natriy sulfitdan ajralib qizaradi,
bu esa bakteriya koloniyasini qizil rangga bo‘yalishiga olib keladi.
L ye v i n m u h i t i. Kukun ko‘rinishida paketlarda chiqariladi. U quritilgan oziqli agar
bilan laktoza, K2NRO4, metilen ko‘ki va eozindan tashkil topgan. Endo muhiti kabi
tayyorlanadi. Muhit to‘q-binafsha rangda bo‘ladi. Laktoza musbat bakteriyalar to‘yingan, havo
rangli, laktoza manfiylar — rangsiz koloniyalarni hosil qiladi.Buning mexanizimi ham Endo
muhitidagi kabi kislota hosil bo‘lishiga asoslangan. Laktoza parchalansa muhitning rN nordon
tomonga surilish natijasida muhitning to‘q binafsha rangi o‘zgarib metilin ko‘ki ta‘sirida
koloniya to‘q havo ranggiga kiradi. Masalan ichburug‘ qo‘zg‘atuvchilari laktozani
parchalamaydi, muhit rN o‘zgarmaydi, ularning koloniyalari rangsiz oqimtir bo‘ladi, ichak
tayoqchasi koloniyasi esa to‘q havo rangiga kiradi
Ploskiryov muhiti (J baktoagari). Quruq holda chiqarilib, laktoza, brilliant yashili, o‘t
kislotalar tuzlari, mineral tuzlar va indikator (neytral qizil) oziqli agardan iborat. Bu muhit faqat
differensial-diagnostik bo‘lib qolmasdan, balki selektiv hamdir. Chunki u ko‘p mikroblarning
(ichak tayoqchasi va boshqalar) o‘sishini to‘xtatadi va ko‘pgina kasal qo‘zg‘atuvchi
bakteriyalar (ich terlama, paratif, dizenteriya ko‘zg‘atuvchilar) ning o‘sishini ta‘minlaydi.
Laktoza manfiy bakteriyalar bu muhitda rangsiz, laktoza musbatlar esa, och qizil koloniyalarni
hosil qiladi. Bu muhitning mehanizimi ham kislota hosil bo‘lishga asoslangan.
Laboratoriya ishini bajarish:
Plastinkali GPA oziq muxitini tayyorlash.
1.
Toza sterillangan shisha kolba tayyorlanadi.
2.
Kolbaga 1 litr distillangan suvga 40 gr GPA kukuni solinadi eritiladi.
3.
rN tekshirib ko‘rilib, og‘zi paxta-dokali probka bilan berkitiladi.
4.
Avtoklavga qo‘yib 10-15 minut davomida 120 ºS da, 0.5 atmosfera bosimida
sterilizasiya qilinadi.
5.
Tayyor bo‘lgan oziq muxit sterillangan petri kosachalariga 15-20 ml quyiladi.
6.
Qiyalatilgan oziqli agar tayyorlash uchun, ichiga agar quyilgan probirkalar stol ustida 45
º qiyshaytirilgan holatda qotiriladi.
Havoni sedimentasion usul bilan ekish.
1.
Tayyorlangan plastinkali GPA xonaning ma‘lum tanlab olingan joyiga qopqog‘i ochib
15-20 minut qoldiriladi.
2.
Belgilangan vaqtdan kiyin kosachani qopqog‘i yopilib, ustiga material olingan sana,
soati, gurux nomeri yozib qo‘yiladi.
3.
Havo ekilgan GPA termostatga 37ºS ga qo‘yiladi.
125
Bakteriyalarni toza kulturasini ajratib olish maqsadida bemor yiringi va najasini
TSTA, Endo muhitlariga ekish.
1.
Tekshirilayotgan bemor yiringi va najasi yuqorida keltirilgan bakteriyalarni ekish
texnikasi va aerob bakteriyalarni sof kulturasini ajratib olishdagi usullarga amal qilingan
xolda TSTA va Endo muhitlariga ekiladi.
2.
Ekma ekilgan Petri kosachasini qopqog‘i yopilib, ustiga material ekilgan sana, soati,
gurux nomeri yozib qo‘yiladi.
3.
Ekilgan GPA termostatga 37ºS ga qo‘yiladi.
Bajarilgan ishlar bo‘yicha protokol tuziladi va xulosa yoziladi.
Mavzu_Mikroorganizmlar_sof_kulturasini_ajratib_olish_usullari_va_bosqichlari.__Darsning_maqsadi'>Mavzu Mikroorganizmlar sof kulturasini ajratib olish usullari va bosqichlari.
Darsning maqsadi: mikroblarni sof holda ajratib olish usullari bilan tanishtirish.
Mexanik usulda ajratishga asoslangan usullar.
1. Materiallarni Drigalskiy usuli bilan shpatelda ekish. Oziqli muhitli 3 ta Petri
kosachasi olinadi. Birinchi kosachaga bir tomchi tekshirilayotgan materialdan tomiziladi va uni
sterillangan shisha shpatel bilan kosacha ichidagi oziqli agar yuzasiga surkaladi. Kiyin
shpatelda qolgan kulturani ( shpatel sterillanmaydi) ikkinchi va uchunchi kosacha ichidagi
oziqli agar yuzasiga surkab ekib chiqiladi, ekilgan ekma termostatga (37 Sº) qo‘yiladi.
Birinchi kosachadagi oziqli agar yuzasida mikroblar qalin o‘sishi mumkin, ikkinchi va
ayniqsa uchunchi kosachada aloxida chegaralanib yotgan mikrob koloniyalarini olish va
ulardan toza kultura ajratib olish mumkin.
2. Bakteriologik xalqa qovuzloq /petlya/ bilan shtrix va shpatel bilan gazon usulida
ekish.
Bu usul ham oldingi usullardan prinsipal jihatdan farqlanmaydi, lekin sezilarli tejamli.
Qovuzloq bilan shtrix usulida ekishni bir necha modifikasiyalari mavjud (Ekish texnikasiga
qaralsin). Birinchi xolatda qovuzloq bilan olingan material oziqli agar yuzasining bir
chekkasiga ko‘p marotiba surkab ekiladi, qovuzloqdagi ko‘p material shu yerda qoladi, sungra
muhitning qolgan qismiga bir-biriga paralel shtrix qilib ekib chiqiladi. Odatda birinchi
qovuzloq bilan qalin ekilgan sohada mikroblar ko‘p o‘sadi, ularning miqdori kiyin ekilgan
shtirx bo‘ylab kamayib boradi, tabiyiki koloniyalar ham ekmani ohirrog‘ida chegaralangan
holda uchraydi. ( 22-rasm).
Ikkinchi xolatda qovuzloq bilan olingan materialni oziqli agar yuzasiga sektor usulida
ekish mumkin. Buning uchun Petri kosachasi oziqli muhit bilan olinadi va uni 4 sektorga
bo‘linadi. Tekshirilayotgan material qovuzloq bilan birinchi sektorga olinadi va bir-biriga
paralllel ravishda shtrix qilib sektorga ekiladi (chiziqlar orasi 0,5 mm atrofida bo‘ladi), shu
qovuzloq bilan boshqa sektorlarga ham ekib chiqiladi, ekilgan ekma termostatga (37 Sº)
qo‘yiladi.
Расм
23.
Серияли суюлтириш усули билан экиш
126
4. Tekshirilayotgan materialni seriyali suyultirish usuli bilan ekish. Bu usulda sof
kultura ajratib olishdan tashqari tekshirilayotgan materialda mikroorganizimlarning miqdoriy
ko‘rsatkichlari ham aniqlanadi (23-rasm ). Dastlab steril probirkalar olinadi va har biriga 9,0
ml steril fiziologik eritma yoki steril suv olinadi va asosiy materialdan 1.0 ml olinib 1:10,
1:100, 1:1000, 1:10000 ( tekshirilayotgan materialga qarab yanada ko‘proq suyultirish ham
mumkin) nisbatda suyultiriladi. Tayyorlangan probirkalardan belgilangan pipetka yordamida
0,1 ml material olinib oziqli agar yuzasiga tomiziladi va shpatel bilan surkab gazon usulida
ekiladi va termostatga (37 Sº) qo‘yiladi.Tekshirilayotgan materaldan umumiy mikroblar soni
(UMS) quyidagi formula orqali aniqlash mumkin UMS= AxVxS.
A- probirkadagi suyultirish darajasi;
V- 0,1 ekilgan ekma
S- oziqli agar yuzasida o‘sgan mikroblar soni
Mikroorganizmlarni biologik xususiyatlariga asoslangan ajratish usular.
Shukevich usuli. Amaliyotda Proteya bakteriyasining sof kulturasini (Proteus vulgparis)
ajratib olishda, uning oziqli muhitda «yoyilib» o‘sish xususiyatidan foydalaniladi.Buning
uchun tekshirilayotgan materialdan qovuzloq bilan yangi tayyorlangan qiyshiq agarni
kondensasion suviga ekiladi va termostatga (37 Sº) qo‘yila di.Proteya bakteriyalar i
oziqli muhitda o‘rmalab o‘ sish xususiyatiga ega va kiyingi kunda qiyshiq agarni
yuqori qismiga o‘rmalab o‘sib chiqadi, uning yuqori qismidagi kulturasidan
olinib, toza ku ltu ra ajra tib olish mu mkin.
Qizdiris h us uli bilan to za kultur a ajr atib olis h. Spora ho sil qilu vchi
bakteriyalarni ajratib olishda qo‘laniladi. Bu usulda s pora hosil qilmaydigan, ammo
qo‘shilib qolgan mikroorganizmlarni vegitativ formasini yo‘q qilish uchun, tekshiriladigan
material 80°S da qizdiriladi yoki qisqa vaqt davomida qaynatiladi. Bu holatda
mikroorganizmning sporasi saqlanib qoladi va qizdirilgan materialni oziqa muhitiga ekilganda,
agar u shu turga mansub bo‘lsa, bakteriyaning sof kulturasini tashkil qilgan holda o‘sib chiqadi.
Bakteriostatik usul (Ingibisiya usuli). Mikroorganizmlarni o‘sishiga turli kimyoviy
moddalar va antibiotiklar va turli omillarni ta‘sir qilishiga asoslangan. Tekshirilayotgan
materialni oziqli muhitga ekishda, asosiy mikrobning ko‘payishiga ta‘sir ko‘rsatmaydigan
ammo tashqi mikrofloraning ko‘payishini, o‘sishini to‘xtatadigan temperaturada o‘stiriladi.
Masalan, aktinomisitlar, iersiniya bakteriyasining sof kulturasini ajratib olish uchun, ekilgan
material 22°S temperaturada o‘stiriladi. Ko‘pchilik boshqa bakteriyalar bu haroratda ularni
o‘sishi sustlashadi. Ikkinchi holatda oziqli muhitga, begona bakteriyalarning ko‘payishini
to‘xtatadigan, ammo tekshirilayotgan mikrobga ta‘sir qilmaydigan aniq konsentrasiyada
ma‘lum antibiotiklar qo‘shish mumkin. Ko‘k yo‘tal qo‘zg‘atuvchisini ajratib olishda Kozeinli
ko‘mirli agarga (KKA) penisillin antibiotigi qo‘shiladi. Penisilin Gram manfiy ko‘k yo‘tal
qo‘zg‘atuvchisiga ta‘sir ko‘rsatmaydi, lekin gram musbat qo‘shimcha gram musbat
bakteriyalarni o‘sishini to‘xtatib qo‘yadi.
Kislotaga chidamli bakteriyalarni toza kulturasini ajratib olishda, tekshirilayotgan material
5 % sulfat kislota bilan ishlov beriladi, kislotaga chidamsiz qo‘shimcha floralar hammasi o‘lib
ketadi, kislotaga chidamli bakteriyalar saqlanib qoladi, kiyin oziqli muhitlarga ekilganda ular
yaxshi o‘sadi. Bu usuldan sil tayoqchasini sof kulturasini ajratib olishda keng qo‘llaniladi.
Boyituvchi usul (metod obogasheniya). Tekshiriluvchi material bakteriyalar uchun
elektiv muhitlarga ekiladi bu muhitlarda ma‘lum bir bakteriyalar yaxshi o‘sa oladi. Masalan
stafilokokklar natriy xlor tuzining yuqori konsentrasiyasi bo‘lgan (10-15%) muhitda, vabo
vibrionlari esa ishqoriy muhitda yaxshi o‘sadi, qo‘shimcha florani o‘sishi to‘xtab qoladi yoki
suslashadi.
Bakteriyalarni sof kulturasini biologik usullar bilan ajratib olish. Ko‘pgina patogen
bakteriyalarni saprofitlardan ajratib olishda qo‘laniladi. Amaliyotda ba‘zi bakteriyalarni ajratib
olishda qiyinchiliklar tug‘iladi, ya‘ni tekshirilayotgan materialda izlanilayotgan bakteriyani
miqdori juda kam bo‘lishi, yoki hayvonlarni o‘ligini tekshirilgangda (o‘latda), chirituvchi
bakteiyalarni ko‘payib ketganligi, materialni laboratoriyaga yetkazib berish vaqtini cho‘zilib
127
ketishi, bakteriyalarni sof kulturasini ajratib olish extimolini kamaytirib yuboradi. Bunday
xollarda biologik usul muhim ahamiyat kasb etadi. Materialni yuqtirish uchun, izlanilayotgan
bakteriyaga sezgir bo‘lgan laboratoriya hayvonlari tanlanadi. Masalan pnevmakokk va o‘lat
qo‘zg‘atuvchisi uchun eng sezgir hayvon oq sichqonlar xisoblanadi. Rikketsiyalar uchun esa
kalamush, zahim qo‘zg‘atuvchisi quyon organizmida yaxshi ko‘payadi. Material yuqtirilgan
hayvonda kasallik belgilari ko‘rina boshlansa, patologik anatomik tekshiriladi va ularning organ
va to‘qimalaridan yuqoridagi usullar yordamida toza kulturasi ajratib olinadi.
Mavzu Viruslarning umumiy xususiyatii. Bakterofaglar
Mashgulot maqsadi: virislarni o`stirish usullari bilan tanishtirish.
Namoyish qilish
1. Virusologik amaliyotda ishlatiladigan idishlar, asboblar (hujayra kulturasini o‘stirish
uchun shisha idishlar, matras, ovoskop, avtomatik titrlashda qo‘llaniladigon pipetkalar,
planshetkalar).
2. Chechak vaksinasi virusi morfologiyasini Morozov usuli bilan bo‘yalgan preparatlari.
3. Viruslarni saqlanishini taminlaydigan va ko‘paytirshda qo‘llaniladigan oziq ( 199, Igla,
Xenks, Gidrolizat va bosh.) muhitlar.
4. Oddiy va murakkab virionlar tuzilishini sxema va elektron-mikroskopik fotosuratlari,
rangli surrat, slaydalar.
5. Birlamchi hujayra kulturasi va ularning tayyorlash etaplarining sxemasi.
6. 10-12 kunlik tovuq embrioni va unga patologik materiallarni yuqtirish usullari.
7. Viruslarni indikasiya va identifikasiya qilish usullari.
8. Tashqi muhit ob‘ektlaridan faglarni ajratib olish usullari.
Laboratoriya ishini bajarish uchun topshiriq
1. Hujayra kulturasida va tovuq embrionida viruslarni reproduksiyasini aniqlash
(indikasiya).
a) viruslarning hujayraga sitopatik ta‘siri bo‘yicha.
b) gemagglyutinasiya reaksiyasi yordamida.
2. Rinositoskopik usulda bosma surtma tayyorlab bo‘yab ko‘rish.
3. Stafilakokk kulturasini fagotipini aniqlash.
Dostları ilə paylaş: |