Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
fetishga
odatda afsungarlar, shamanlar ega edilar. Ular afsungarlik yo’li bilan buyumlarga ta’sir ko’rsatganlar. Ibtidoiy odamlarning dastlabki diniy taassurotlari umumiy majmuasining shakllanish jarayonida fetishizm yakunlovchi bosqich bo’lib qoldi. Haqiqatda, ajdodlarni va tabiatni jonlantirish bilan bog’liq bo’lgan animizm, turli totemlar hamda o’lib ketgan avlodlar shaxsiga bog’liq 13 totemizm orqali ibtidoiy odamlar ongida real buyumlar bilan birga ilohiy va xayolot dunyosi borligi haqidagi tushuncha paydo bo’ldi. Natijada ularning ongida afsonaviy fikr yuritish qobiliyati mustahkamlandi. Va, nihoyat, fetishlarning paydo bo’lishi shuni ko’rsatadiki, afsonaviy qudrat faqatgina vaqt va bo’shliqda ko’chib yurish xususiyatiga ega bo’lib qolmasdan, balki voqeiy dunyodagi buyumlarda ham mavjud bo’lishi mumkin. Shunday qilib, urug’chilik jamiyatining tashkil topish jarayonida ibtidoiy odamlarning ongida dastlabki diniy ko’rinishlarning keng, aniq, tartibli majmuasi ishlab chiqildi. Demakki, diniy tasavvurlar odam hayotining bo’linmas, hattoki asosiy qismi bo’lib qoldi. Jamiyat va tabiat qonunlarini, albatta, o’sha dunyo kuchlari boshqaradi. Shuning uchun jamoa yaxshi yashayman desa, ozuqalar bilan ta’minlangan, kimningdir tomonidan himoyalangan bo’lishni istasa, birinchi vazifasi u o’sha g’ayritabiiy kuchlarni juda ham hurmat qilishi kerak edi. Dunyo haqidagi bu tasavvurlar vaqt o’tishi bilan takomillashib bordi va insoniyat hayotida uzoq vaqt o’z ta’sirini o’tkazib keldi. Fetishizmning unsurlari hozirgi davrda ham xalqlarning urf-odat va e’tiqodlarida saqlanib qolgan. Masalan, turli haykallar, suratlar, tumor, ko’zmunchoq va turli ramzlar bunga yorqin misoldir. 3. Markaziy Osiyo xalqlarining shakllanishi tarixining murakkab va o’ziga xos tomonlari mavjuddir. Bu hudud xalqlarining dastlabki manzilgohlari Farg’ona vodiysi tosh davrida – eramizgacha bo’lgan 1 mln.- 500 minginchi yillarda vujudga kela boshlagan. Quyi paleolit davridayoq bu erlarda (Teshiktosh, Sherobod va bosh.) ma’naviy madaniyatni shakllanganliginiifoda etuvchi qoyalarga o’yib tasvirlangan rasmlar, xaykaltaroshlik paydo bo’la boshlaydi. Inson, o’simlik va hayvonlarning ramziy ifodalarini hayoliy tarzda o’zaro biriktirgan, uyg’unlashtirgan bu badiiy asarlar voqelikni inson tomonidan haqiqiy va hayoliy o’zlashtirishni o’zida ifoda etish bilan birga diniy qarashlarni ham vujudga kela boshlaganini ham bildiradi. Neolit davrida “muqaddas” hayvonlarga, ona–xudoga bag’ishlangan haykallar, toat-ibodatlar, diniy marosimlar bilan bog’liq buyumlar paydo bo’la boshlaydi. Talabalarga sinkretizm tushunchasi haqida ma’lumot berish maqsadga muvoffiqdir. Sinkretizm – yunon tilidan olingan so’z bo’lib, hodisalarning dastlabki, bir-biridan ajralmagan, qorishiq holatini anglatadi. Sinkretizm qadimgi odamlarning tafakkurini ham uzluklilik va uzluksizlik tabiatini, uni aniq buyum va narsalar orqali ifoda etilishini ham bildiradi. Totemistik, animistik diniy qarashlar shular jumlasidandir. Dinning qadimgi shakllariga ona xudo – Onaxit bilan bog’liq tasavvurlar ham kiradi. Ona xudo hosildorlikning, mo’l-ko’lchilikning ramziy ifodasi, oila o’chog’ining, yosh avlodning homiysi ham hisoblangan. O’zbeklardagi Anbar ona, qirg’izlardagi Umon enelar shular jumlasiga mansubdir. Insoniyat tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, uning kundalik hayoti bilan bog’liq bo’lgan muhim ishlar: jumladan tug’ilish, ozuqa topish, ov qilish, o’z 14 xavfsizligini ta’minlash, dafn marosimi kabilar turli diniy tasavvur va e’tiqodlar bilan bog’liq bo’lganligini ko’ramiz. Ota bobolar ruhlariga sig’inish, ilohiy kuchlarga bir tomondan ishonchning oshishiga olib kelgan bo’lsa, ikkinchi tomondan Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|