Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

Axura-Mazda
va barcha 
yomonliklarni 
Axramaynyu (yoki Axriman
) ifodalaydi.
Axura-Mazda insonlarga ezgu ishlarni bayon etib ularga amal qilishni 
buyuradi, yomon ishlardan saqlanishga chaqiradi.
AXURAMAZDA 
(XURMUZ) – 
YAXSHILIK VA 
EZGULIK TIMSOLI 
AHRIMANYU (AHRIMAN) 
– YOVUZLIK VA 
YOMONLIK TIMSOLI 

---

29
Zardushtiylik dinida Axura Mazda Oliy ibtido, u hamma mavjudotlarning 
yaratuvchisi va boshqaruvchisi, yaxshilik va ezgulik timsoli – Oliy ruh sifatida 
namoyon bo’ladi. Zardushtiylikda yana olti ilohiy ruh – quyi tangrilarga ham 
sig’inilgan. Zardusht ta’limotiga ko’ra ular bir-biriga singib ketgan, manbaning 
ayrim joylarida quyi tangrilar Axura Mazdaning emanatsiyalari (ya’ni o’zidan 
nurlantirib chiqargan) deb berilgan. Avestoda quyi tangrilar Amesha Spenta – 
“abadiy ruhlar” deb nomlanadilar. «Abadiy ruhlar” dunyo yaratilishining ma’lum 
bir pog’onasini boshqarib turgan
4
. 
Zardushtiylikda imon uchta narsaga asoslanadi: fikrlar sofligi, so’zning 
sobitligi, amallarning insoniyligi. Har bir zardushtiy kuniga besh marta yuvinib, 
poklanib, quyoshga qarab, uni olqishlab, sig’inishi shart. 
Zardushtiylik ibodatxonalarida doimiy ravishda olov yonib turadi. Ularda 
dunyodagi to’rt unsur – suv, olov, er va havo ulug’lanadi. 
Zardushtiylik dafn marosimi o’ziga xos bo’lib, o’lganlar bir necha past, 
baland «sukut minoralari» – 
daxma
larga solinadi, u erda murdalarning go’shtlarini 
qushlar eb, suyaklarini tozalaydi. Go’shtdan tozalangan suyaklar maxsus sopol 
idishlarga solinib minora o’rtasidagi quduqqa sochib yuboriladi. Bunda 
poklik 
bilan 
nopoklik
ning bir-biriga Yaqinlashmasligiga erishiladi. 
3. Zardushtiylik dini dunyodagi eng qadimiy dinlardan biri hisoblanib, mil. 
av. XII-VI asrlarda Markaziy Osiyo, Ozarbayjon, Eron va Kichik Osiyo xalqlari 
unga e’tiqod qilganlar. Eronda Sosoniylar sulolasi hukmronligi davrida uning 
muqaddas kitobi Avesto ruhoniylar tomonidan og’zaki rivoyatdan yig’ilib, birinchi 
marta kitob shakliga keltirilgan. Ayrim qismlariga, ayniqsa «Videvdat» bo’limiga 
o’zgartirishlar kiritilib, qayta ishlangan. 
VIII asrda O’rta Osiyoga islom dini kirib kelib, keng tarqalguniga qadar 
zardushtiylik mahalliy xalqlarning asosiy dini hisoblangan. Buni, jumladan, 
arxeologik tadqiqotlar isbotlaydi. 
Avesto zardushtiylikning asosiy manbasi va muqaddas kitobi hisoblanadi. U 
Apastak, Ovisto, Ovusto, Abisto, Avasto kabi shakllarda ham ishlatib kelingan. 
Avesto O’rta Osiyo, Eron, Ozarbayjon xalqlarining islomgacha davrdagi ijtimoiy-
iqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam to’g’risidagi tasavvurlari, urf-odatlari, 
ma’naviy madaniyatini o’rganishda muhim va Yagona manbadir. Uning 
4
Мэри Бойс. Зороастрийцы. Верование и обычаи. М., 1988, С 32.