Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

Mavzu bo’yicha savollar: 
1.
Yahudiylik ta’limoti qanday paydo bo’lgan? 
2.
Yahudiylikning muqaddas kitobi haqida nimalarni bilasiz? 
3.
Qaysi Vedalarni bilasiz? 
4.
Vedalarda ilohiyatlar qanday tasvirlanadi? 
5.
Braxmanlik jamiyatni qanday tabaqalarga bo’ladi? 
6.
Hinduizm qanday dinlar qatoriga kiradi? 
7.
Hinduizm ta’limoti nimalardan iborat? 
8.
Hinduizmda qanday oqimlar bor? 
9.
Hinduizmning qanday ilohiyatlarini bilasiz? 
10.
Konfutsiychilikning asoschisi kim? 
11.
Konfutsiychilikning ta’limoti nimalardan iborat? 
12.
Daosizm asoschisi kim? 
13.
Daosizmda axloq masalalari qanday o’rinni egallaydi? 
14.
Daosizmda qanday sektalar mavjud? 
4-MAVZU 
ZARDUSHTIYLIK DINI 
REJA: 
1.
Zardushtiylik dinining vujudga kelishi. 
2.
Zardushtiylik dinining ta’limoti. 
3.
Aveto va uning tarkibiy qismlari. 
Tayanch so’z va iboralar
: Axura Mazda , Axriman, devlar , Amesha Spenta, 
Avesto, Yashtlar, Zardusht, daxma, Videvdot, Visparat, Kichik Avesto. 
1. Zardushtiylik dini dunyodagi eng qadimgi va eng birinchi vahdoniyat – 
yakka xudolik dinidir. Bu dinning Vatani Xorazm ekanligini ko’p olimlar ta’kidlab 

---

27
o’tkanlar. Shunday ekan, ma’naviy merosimizning ulkan ildizini tashkil qiluvchi 
bu ta’limot haqida talabalarga to’liq ma’lumot berishimiz kerak. 
Zardushtiylik mil. av. II-I ming yilliklarda Markaziy Osiyoda vujudga kelgan 
dindir. Zardushtiylik 
vahiy 
orqali e’lon qilingan jahon dinlarining eng 
qadimiysidir. U insoniyatga boshqa barcha dinlarga nisbatan bevosita va bilvosita 
eng ko’p ta’sir o’tkazgan dindir. Insoniyat tarixida har bir kishi ustidan ilohiy 
hukm amalga oshirilishi, jannat va jahannam, qiyomat-qoyim, unda tanalarning 
qayta tirilishi, tana va ruh qayta birlashib mangu yashashi haqida birinchi bor shu 
din doirasida fikr yuritilgan. Keyingi asrlarda bu g’oyalar Yahudiylik, xristianlik 
va boshqa dinlar tarafidan o’zlashtirildi. Aytib o’tish joizki, ushbu din paydo 
bo’lgan davr va uning vatani – hali fanda oxirigacha to’liq echilgan masala emas. 
Zardushtiylik dini payg’ambar Zardusht nomiga nisbat berilib, shartli ravishda 
shunday atab kelinadi. Aslida esa u mazkur dinning muqaddas kitobi hisoblanmish 
Avestoda «Mazdayasna» dini deb atalgan. Bu so’zni «Mazdaga sig’inmoq» deb 
tarjima qilish mumkin. «Mazda» so’zi «donish, donishmand, oqil» kabi talqin 
etiladi.
Zardushtiylik yana «Behdin», ya’ni «Eng yaxshi din» deb ham ulug’langan. 
Uning ta’limotiga ko’ra, barcha ezgu borliq Mazdaning irodasi bilan yaratilgan. 
«Mazda» so’zi oldiga ulug’lash ma’nosini anglatuvchi «Axura» qo’shilib, 
zardushtiylikning ilohiyati – Axura-Mazda nomi paydo bo’lgan. Bu – «Janob 
Mazda» yoki «Iloh» demakdir.
Zardusht nomi tadqiqotlarda Zaratushtra, Zardust, Zoroastr ko’rinishlarida 
ham ishlatiladi. Tadqiqotchilar o’rtasida Zardushtning tarixda bo’lgan yoki 
bo’lmaganligi borasida turli fikrlar mavjud. Ba’zilar uni tarixiy shaxs deb bilsalar, 
boshqalar afsonaviy shaxs deb hisoblaydilar. Manbalarning xabar berishicha, u 
taxminan mil. av. 1200-570 yillar orasida yashagan ilohiyotchi, faylasuf, shoirdir. 
Ingliz tadqiqotchi M. Boys ta’kidlashicha, u mil. av. 1500-1200 yillar orasida 
yashagan. Zardusht Markaziy Osiyo hududida mavjud bo’lgan ko’pxudolikka 
negizlangan qadimiy diniy tasavvur va e’tiqodlarni isloh qilib, Yangi dinga asos 
soldi.
3
Zardushtning tug’ilgan va ilk diniy faoliyatini boshlagan joyi xususida ikki xil 
qarash bor.
Birinchisi – «G’arb nazariyasi» bo’lib, unga ko’ra Midiya (hozirgi Eron 
hududida) Zardushtning vatani va zardushtiylikning ilk tarqalgan joyi hisoblanadi. 
Bu fikr tarafdorlarining dalili shuki, birinchidan, zardushtiylikning qadimiy Eron 
hududlarida keng tarqalganligi bo’lsa, ikkinchidan, zardushtiylikning muqaddas 
kitobi sanalmish Avestoga keyin yozilgan sharhlarning qadimiy eron-pahlaviy 
tilida bo’lganligidir. E’tibordan chiqarmaslik kerakki, zardushtiylik uch buyuk 
Eron imperiyasi – Ahamoniylar, Arshakiylar va Sosoniylar davrlarida, ya’ni mil. 
av. VI asrdan to mil. VII asrigacha ketma-ket aynan Yaqin va O’rta Sharqda davlat 
dini maqomida bo’lgan.
3
Мэри Бойс. Зороастрийцы. Верование и обычаи. М., 1988, С 4. 

---

28
Ikkinchisi, «Sharq nazariyasi» bo’lib, unga ko’ra, Zardusht vatani va 
zardushtiylikning 
ilk 
tarqalgan 
joyi 
Xorazm 
hisoblanadi. 
Ko’pchilik 
manbashunoslar ikkinchi nazariya tarafdorlaridirlar. Xorazm zardushtiylikning 
muqaddas olovi Ozarxurra birinchi bor yoqilgan va eng buyuk xudo – Axura-
Mazdaning Zardusht bilan bog’langan joyi hisoblanadi. Zardushtiylikning asosiy 
manbasi Avestoda: «Birinchi bor muqaddas olov – «