Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

xatarlarni o`rganish va insonni himoya qilishni o`rganadigan fandir. 
Xavfsizlikning umumiy nazariyasining tuzilishida tamoyil (printsip)lar va
usullar ko`rilayotgan bilim sohasida aloqador to`g`rsida to`la tasavvur
qilishga metodologik ahamiyatga ega. Asos (negiz,printsip)-bu fikr, g`oya,
maqsad (asosiy holatdir). Usul-bu eng umumiy qonuniyatlarni bilish orqali 
maqsadga erishish yo`li. Xavfsizlikni ta'minlash choralari – bu usullarni va
asoslarni amaliy, tashkiliy,moddiy gavdalantirib amalga oshirishdir. Asoslar,
usullar, choralar – bu xavfsizlikni ta'min etishdagi mantiqiy pog`onalardir.
Ularni tanlab olish faoliyatning aniq sharoitlariga, xavfning darajasiga va 
boshqa mezonlarga bog`liq. Inson o`z mehnat faoliyati jarayonida bo`ladigan
fazo – ish joyi deb ataladi (gomosfera). Xavf mavjud yoki vaqti-vaqti bilan
paydo bo`ladigan fazoni 63 noksosfera deyiladi. Xavfsizlikni ta'minlashga
quyidagi 3 xil usullar orqali erishiladi: a) Gomosfera va noksosferani fazoviy 
va vaqtiy ma'noda ajratib qo`yish, buni hal qilish uchun masofadan
boshqarish, avtomatlashtirish, robotlashtirish vositalari yordamidan 
foydalaniladi. b) Xavflarni me'yorlashtsh iusulga ishchilarning shovqin, gaz,

---

58
changdan, jarohatlanishidan saqlovchi shaxsiy va kollektiv himoya vositalari 

qo`llash. v) Bu usul ishchilarni tegishli muhitga moslashishga, uni

himoyalashdarajasini ko`tarishga yo`naltirilgan har xil vositalar va usullarni
o`z ichiga oladi. Kasbiga qarab tanlash, ruhiy ta'sir va (shaxsiy) himoya
vositalari qo`llash. Amalda esa yuqorida aytilgan usullar (kombinatsiyasi) 
birgalikda qo`llaniladi. Xavfsizlikni ta'minlovchi vositalarga, jamoa (kollektiv)