Toshkent moliya instituti " Buxgalteriya hisobi va audit"

3.Mahsulot ishlab chiqarish hajmi,xarajatlar va foyda aloqadorligining tahlili (CVP tahlil)
CVP tahlil- xarajat, tushum va foyda olaqadorligini tahlilidir. Tushum = doimiy xarajatlar + o‘zgaruvchan xarajatlar + foyda
Tushum = doimiy xarajatlar + bir birlikka o‘zgaruvchan xarajatlar +mahsulot miqdori + foyda. CVP tahlil- xarajat, tushum va foyda olaqadorligini tahlilidir. CVP tahlilning asosiy vazifalari:
-xarajatlarni to‘liq qoplash imkonini beruvchi sotish xajmini –zararsizlik nuqtasini aniqlash; -mahsulot ishlab chiqarish xajmining zararsizlik xajmini aniqlash; - zarur bo‘lgan foyda miqdoriga ega bo‘lish yuzasidan sotish xajmini aniqlash; -korxonaning raqobatdoshligini taminlovchi sotish xajmini baholash; -rejalashtirilgan darajadagi talab va daromadni taminlashga imkon beradigan mahsulotlar narxini belgilash; -eng samarali ishlab chiqarish texnologiyalarni tanlash; -optimal ishlab chiqarish rejasini qabul qilishni amalga oshirish
CVP tahlilida taxminlar:
-xarajatlarning o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tarkibga bo‘linishi; -doimiy xarajatlar mahsulot xajmiga bog‘liq bo‘lmagan holda ma’lum darajaga qadar o‘zgarishsiz qolishi; -o‘zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish xajmining o‘zgarishiga mos ravishda, proporsiallikda o‘zgarib borishi; -sotilgan mahsulotlar va ishlab chiqarish resurslarining doimiy narx birligi; -mahsulot assortimentining doimiyligi; -ishlab chiqarish va sotish xajmining tengligi;
-korxona faoliyat smaradorligi o‘zgarishsiz qolishi taxmin qilinadi. CVP tahlilning asosiy elementlari:
-kritik xajm; -qoplash koeffitsenti; -xavfsizlik normasi; -sotish tarkibi; -xarajatlar tarkibi; -operatsion richag; -moliyaviy richag samarasi.
CVP tahlilning axborot manbalari: -buxgalteriya hisobi va hisoboti; -boshqaruv hisobi va hisoboti; -statistika hisobi va hisoboti ma’lumotlari; -hisobdan tashqari ma’lumotlar. Iqtisodiy aktivlar harakatida foydani shakllantirishning eng muhim omili bu ishlab chiqarish harajatlari va ular tufayli erishilgan iqtisodiy samarani (mahsulot chiqishi) tijorat faoliyatidan pul va pul ekvivalentlari shaklida tushumlarning ortishi shaklida (sotish jarayoni) aktivlarning ko‘payishi hisoblanadi. Bundan, foyda va unga dahldor bo‘lgan daromadlar va harajatlar bog‘liqligi kelib chiqadi. Foydaning to‘planishi korxonaning qaysi sohaga mansubligiga bog‘liq. Agar u ishlab chiqarish korxonasi bo‘lsa foydaning asosiy manbai ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot hisoblanadi. Agar u xizmat ko‘rsatishga daxldor korxona bo‘lsa foydaning asosiy qismi xizmat ko‘rsatish evaziga olingan tushumdan tashkil topadi . SHu tufayli tahlil jarayonida qaysi soha o‘rganilayotgan bo‘lsa uning faoliyatidan kelib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Biznesni harakatga keltiruvchi kuch faoliyatning (egaistik ko‘rinishdagi harakatlar) yakunida erishiladigan foyda hisoblanadi. SHu sababli, foyda mulk shaklidan qat’iy nazar barcha korxonalarning faoliyatini baholashning yagona ko‘rsatkichi sifatida qaraladi. SHuningdek, foyda bu- maqsadli harakatning rag‘bati hamdir. Tijorat faoliyati va uning davomiyligi ko‘pincha ushbu unsurning hajmiga, to‘g‘ri taqsimotiga va ishlatilishiga bog‘liq. Foyda uz o‘zidan iqtisodiy aktivlarni oldingi harakatlarining mutanosibligidan kelib chiqadi.