Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
Innovatsion faoliyatini davlat tomonidan tartibga
Yüklə 1,22 Mb.
|
|
Innovatsion faoliyatini davlat tomonidan tartibga
solish asoslari 205 205
354
solishning asosiy vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bunday normativ-huquqiy dalolatnomalar innovasiyalarni ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha me‘zonlarni aniqlashga hamda bozor innovatsion infratuzilmasini shakllantirishga yo‘naltirilgan. Ilmiy-innovatsion salohiyatning rivoji ayniqsa mamlakatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash uchun katta ahamiyatga ega. Ayni vaqtda ilmiy- texnikaviy va innovatsion jarayonlarning baynalminallashuvi mamlakatlarning o‘zaro texnologik qaramligining kuchayishi oqibatidagi nizolar tahdidini kamaytiradi. Masalaning ichki tomoni halokatlar, tabiiy ofatlar, terroristik aktlar, huquqbuzarlik xatti-harakatlarining oldini olish, ularning salbiy oqibatlarini kamaytirish imkonini beruvchi yangiliklarning tarqalishi bilan bog‘liq. Innovatsion faoliyatini huquqiy tartibga solayotganda muhim vazifani davlat siyosati ilm-fan va innovatsiyalar sohasidagi printsiplari qatnashishi kerak: 1.Ilm va ilmiy-texnik ijodkorlik erkinligi; 2.Intellektual mulk huquqini himoyasi; 3.Ilm-fan va texnologiyalar sohasidagi raqobatni qo'llab-quvvatlash; 4.Biznes va ilmiy faoliyatni rag‘batlantirish; 5.Mamlakatning davlat siyosatini ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha resuslarni konsentratsiyasi; 6. Xalqaro hamkorlik taraqqiyoti. 206 Innovatsion jarayonlarning davlat tomonidan tartibga solinishi zarurati nafaqat ularning umummilliy ahamiyati bilan, balki iqtisodiy mazmuni bilan ham izohlanadi. Bir tomondan hozirgi kunda innovatsiyalar bozor talabini yaxshiroq qondirish, ishlab chiqarish xarajatlarini raqobatchilarnikiga nisbatan pasaytirish hisobidan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning foydasini ko‘paytirishning asosiy vositasiga aylanib bormoqda. Boshqa tomondan esa klassik bozor mexanizmlari sharoitida ilmiy-texnikaviy natijalarning olinishi ancha mushkullashgan, ko‘pgina innovatsiyalar esa xo‘jalik amaliyotiga joriy etilmagan bo‘lur edi. 206 А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшееобразование. 2015-C.188. 355
rivojlanishi va tashqi bozordagi raqobatbardoshligiga birinchi navbatda rivojlangan milliy innovatsion tizim orqali erishiladi. Demak, milliy innovatsion tizimning barcha elementlari shakllanishi va samarali ơzaro aloqa qilishi davlat innovatsion siyosatining bosh maqsadidir. Bu boradagi tadqiqot ob'ekti asosan jahon taraqqiyotining texnologik yadrosiga kiruvchi mamlakatlar – AQSh, Yaponiya, Germaniya , Angliya va Fransiya ; AQShda innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish tashkilotlari quyidagilar: -Amerika ilmiy jamğarmasi (asosan amaliy tadqiqotlarni qơllab-quvvatlash bilan shuğullanadi); -Amerika ilmiy kengashi (asosan sanoat va universitetlarni qơllab-quvvatlash bilan shuğullanadi); -NASA (Milliy kosmik agentlik); -Milliy standartlar byurosi; -Milliy soğliqni saqlash instituti; -Mudofaa vazirligi; -Sanoat tadqiqotlari milliy markazi; -Milliy fanlar akademiyasi; -Milliy texnika akademiyasi; -Ilm-fanni rivojlantirishga kơmaklashuvchi Amerika assosiasiyasi. Sơnggi tơrtta tuzilma aralash, qolganlari federal budjetdan moliyalashtiriladi. Davlat tashkilotlari ichki bozorda va chet mamlakatlarda innovatsion jarayonlarni monitoring qilib borish va prognozlashtirish bilan ham shuğullanishadi. Kơpchilik hollarda ushbu tashkilotlar samarali zamonaviy texnologiyalarni topish hamda ularning ommaviy joriy etilishini ta'minlash bilan shuğullanishadi. AQShda innovatsion loyihalarni davlat ekspertizasidan ơtkazish tizimi mavjud bơlib, ushbu ekspertizadan ơtgan innovatsion tashkilotlarga turli imtiyozlar berilishi mumkin ( elektr energiya tơlovlari, aloqa xizmatlari va boshqa tơlovlardan ozod etish). 356
avvalambor, soliq imtiyozlarini qayd etish lozim. Foydani imtiyozli soliqqa tortish soliqqa tortiladigan bazani qisqartirish, soliq stavkalarini kamaytirish yơli bilan amalga oshiriladi. Qơshma Shtatlarda innovatsion faoliyatni rivojlantirish maqsadida 1984 yilda ―ITTKI sohasida kooperasilar‖ qonuni qabul qilingan. AQShda boshqaruv qarorlarini bashoratlash, standartlashtirish, optimallashtirish, innovatsionloyihalarning davlat ekspertizasi, innovatsiyalarning davlat statistikasini yaritishga katta e'tibor qaratilmoqda. 207 Innovatsion loyihalarni boshqarishni borishida innovatsiyalarni yaratish va tarqatish jarayonlarining tashkiliy, iqtisodiy, moliyaviy me‘yoriy-huquqiy tartibga solinishi amalga oshiriladi. Innovatsion loyihalarni boshqarishga tizimli yondoshish innovatsion faoliyatni tartibga solishning har xil turlari organik birlashishi, majmuaviyligi, yagonaligi zarurligini bildiradi. Innovatsion faoliyatni tartibga solish har xil darajalarda: umuman davlat darajasida, mintaqaviy darajada, alohida korxona, tashkilot, muassasa darajasida amalga oshiriladi. Innovatsiyalarni boshqarishga tizimli yondoshish har xil darajalardagi regulyativ innovatsion faoliyatning yagonaligi, barcha boshqaruv qurollari va qarorlarining yaqindan o‘zaro aloqasi va muvofiqlashganligini ko‘zda tutadi. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishi innovatsion loyihalarni boshqarishning asosini tashkil qiladi. Davlat innovatsion faoliyatni tartibga solishning barcha turlari- tashkiliy, iqtisodiy, moliyaviy, me‘yoriy- huquqiyni amalga oshiradi. Bu tartibga solish innovatsion bashoratlar va strategiyalar bazasida amalga oshiriladi. Mamlakat ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishining tarkibiy qismi bo‘lgan innovatsion bashoratda innovatsion faoliyatning asosiy parametrlari (uning yo‘nalishlari, turlari, obyektlar, oqibatlari va h.k.)ni oldindan ko‘rish ishlab chiqiladi. Innovatsion bashoratlarda bazisli innovatsiyalar o‘zlashtirish va 207 Paul Trott ―Innovation management and New Product Development‖ 2012-p.92. 357
amalda foydalanishlarning sotsial-iqtisodiy oqibatlar stsenariyasi quriladi. Innovatsion strategiyalarda innovatsion faoliyatning ustuvor yo‘nalishlari belgilanadi. Innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonlarini boshqarish uchun davlat maqsadiy dasturlari (DMD) muhim rol o‘ynaydilar. Bu dasturlar davlat byudjeti mablag‘lari va byudjetdan tashqari mablag‘larni ham ilmiy tadqiqotlar va ishlab chiqarishlarni moliyalashtirish va ham ularning natijalaridan foydalanish bo‘yicha innovatsion faoliyatga jamlaydi. DMD fan va texnikani rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlari, davlat darajasidagi tanqidiy texnologiyalarning ro‘yxati, xalq xo‘jaligi yuqori texnologik sohalarni rivojlanishining muhim muammolarini ajratish asosida yuqori sifatli innovatsion loyihalarning qo‘llab-quvvatlashini ta‘minlaydi. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishining keyingi darajasi texnologik rivojlanish dasturlari (TRD) da amalga oshiriladi, ular xalq xo‘jaligi sohalarini rivojlantirish strategiyalari doirasida amalga oshiriladi. Bu dasturlarda innovatsiyalarning asosiy qismi ularda ishtirok etayotgan korxonalarning shaxsiy mablag‘lari va kredit manbalardan ta‘minlanadi, davlatning ishtiroki esa asosan ishlarni muvofiqlashtirish va tijorat xatarini oshishi bilan bog‘liq yoki qandaydir sabablarga ko‘ra korxonalar tomonidan amalga oshirilishi mumkin bo‘lmagan bosqiyalarni qo‘llab-quvvatlashdan iboratdir. Bu holda davlatning TRD dagi ishtiroki asosan kafolatlar va qaytarma moliyalashtirish shaklida amalga oshiriladi. Innovatsion loyihalar DMD yoki TRD ga tanlov asosida kiritiladi, unda ishtirok etish ixtiyoriy ravishda amalga oshiriladi. Tanlovda ishtirok etayotgan innovatsion loyihalar albatta davlat ilmiy-texnik va ekologik ekspertizasidan o‘tishlari kerak, uning predmeti bularning yangiligi, sotsial-iqtisodiy va ekologik samaradorligidan iboratdir. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishi tijoratlashganlikning katta darajasidagi ayrim innovatsion yuqori samarali loyihalarni qo‘llab-quvvatlanishi shaklida namoyon bo‘lishi mumkin. Shu narsa 358
tanlashning konkursli tizimi muntazam ravishda takomillashmoqda. E‘tibor nisbatan kichik va o‘zini o‘zi tez qoplaydigan innovatsion loyihalarning salmog‘i oshishiga qaratilmoqda, ular loyihaning innovatsion mahsulotiga kafolatlangan bozor talabini mavjudligida byudjetdan va korxonalar shaxsiy mablag‘lari hisobidan ustuvor moliyalashtirish sharoitlarida ishlab chiqariladi. Shunday qilib, innovatsion loyihalarni davlat tomonidan tartibga solinishi davlat va mintaqaviy innovatsion dasturlarga kritilgan innovatsion loyihalarni hamda ayrim innovatsion loyihalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash shaklida aks Ettirilishi mumkin. Innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun davlatni innovatsion faoliyat uchun tashkiliy, iqtisodiy va huquqiy sharoitlar yaratishi prinsipial muhim bo‘ladi. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishining innovatsiyalarni yaratish, o‘zlashtirish va tarqatishga ko‘maklashuvchi iqtisodiy omillar bozor munosabatlarini rivojlanishi, tadbirkorlikni faollashishi, vijdonsiz raqobatni yo‘nalini kesish, innovatsiyalar bozorida talabni o‘sishiga ko‘maklashuvchi soliq siyosati va narxni tashkil qilish siyosatini o‘tkazish, barcha subyektlar tomonidan innovatsion faoliyatni olib borish uchun foydali soliq sharoitlarini yaratish, ko‘p ilm iste‘mol qiluvchi loyihalar lizingini rivojlantirish, xalqaro bozorda mamlakat innovatsion mahsulotini qo‘llab- quvvatlashdan iboratdir. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tashkiliy tartibga solinishi davlat va mintaqaviy innovatsion dasturlarga kiritilgan innovatsion dasturlash, hamda alohida ahamiyatga ega innovayion dasturlarni qo‘llab-quvvatlashda, balki innovatsion infratuzilmani rivojlantirishga davlat tomonidan yordam berilishi, innovatsione faoliyatni xodimlar tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi, innovatsion faoliyatni amalga oshiruvchi xodimlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishga ko‘maklashishda namoyon bo‘ladi. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan moliyavyi tartibga solinishi innovatsion faoliyatni moliyalashtirish, innovatsion sohaga davlat resurslarini 359
uchun o‘ziga jalb qilmaydigan innovatsion dasturlar va loyihalarni amalga oshirish uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri davlat investitsiyalarini ajratishni ta‘minlovchi byudjet siyosatini o‘tkazishga asoslangan. Davlat innovatsion faoliyatini faollashtirish uchun qonunchilik sharoitlarini yaratadi, uning subyektlari o‘zaro munosabatlarining huquqiy asoslarini belgilaydi, ularning huquqlari va manfaatlarining himoyasini, xususan aqliy mulk obyektlariga huquqlar kabi innovatsion faoliyatni rivojlanishi uchun muhimroq huquqlar himoyasini kafolatlaydi. Qulay innovatsion vaziyatni yaratish, innovatsion faoliyatning ustuvorligini ta‘minlash innovatsiyalarni yaratish va tarqatish jarayonini tartibga solishning muhim usuli bo‘ladi. Mamlakatning jahon bozoridagi raqobatbardoshligi ko‘proq bog‘liq bo‘lgan iqtisoddagi innovatsion vaziyat qisman o‘tkazilayotgan ITTKIning tuzilishi, hajmi va xarakteri bilan belgilanadi. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|