Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
Yüklə 1,22 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Innovatsiyalarni aniqlashning asosiy yo‟nalishlari 7
|
Innovatsiya klassifikatsiyasi
6 Innovatsiyalar Mahsulotli Jarayonli boshqaruv Texnik
Firma ichidagi boshqaruv
Tashkiliy innovatsiyalar Firmalararo 6
12
aks ettirilgan. Shunga muvofiq rossiyalik olimlar I.B.Gurkov va V.S.Tubalov quyidagi innovatsiyalar klassifikatsiyasini taklif etmoqdalar: mahsulotga tegishli va jarayonga tegishli texnologik innovatsiyalar. Mahsulotli innovatsiyalar yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlarning joriy etilishini qamrab oladi. Jarayonli innovatsiyalar - bu yangi yoki ancha takomillashtirilgan mahsulotni o‘zlashtirish, uni ishlab chiqarishni tashkil etishdir. Bunday mahsulotlarni mavjud uskunalardan, qo‘llanilayotgan ishlab chiqarish uslubidan foydalangan holda yaratib bo‘lmaydi. Amerikacha va yaponcha innovatsiya tizimlari o‘rtasidagi farqlarni e‘tirof etish lozim: AQSh da barcha innovatsiyalarning 1/3 qismi jarayonli, 2/3 qismi esa mahsulotli innovatsiyalarga tegishli, Yaponiyada esa teskari nisbatdadir. Umumqabul qilingan ta‘riflarni besh xil asosiy yondashuv bo‘yicha tasniflash mumkin: Obyektli Jarayonli Obyektli - Jarayonli- Jarayonli- utilitar utilitar moliyaviy 1.1.-rasm. Innovatsiyalarni aniqlashning asosiy yo‟nalishlari 7 -obyekt bo‘yicha (mamlakatimizdagi adabiyotlarda ta‘riflanuvchi atama sifatida ko‘p hollarda ―yangi joriy etilgan‖ atamasi qo‘llaniladi); -jarayonli ; -obyekt-utilitar; -jarayonli - utilitar 7 Mualliflar tomonidan tuzildi. Innovаtsiyalаrni аniqlаshning аsosiy yo‘nаlishlаri 13
Obyektliyondashuvningmohiyati shundaki, innovatsiya sifatida obyekt chiqadi. Fan - texnika taraqqiyoti (FTT) natijalari bo‘lmish yangi texnika, texnologiyalar shunday obyekt hisoblanadi. Bular orasida bazis innovatsiyalar, yaxshilovchi innovatsiyalar, psevdo innovatsiyalar farqlantiriladi. Bazis innovatsiyalar yirik ixtirolarni ro‘yobga chiqaradi hamda texnikaning yangi avlod va yo‘nalishlarini shakllantirishning asosiga aylanadi. Yaxshilovchi innovatsiyalar odatda mayda va o‘rta ixtirolarni ro‘yobga chiqaruvchi, ilmiy-texnikaviy siklning ommalashish va barqaror rivojlanish bosqichida ko‘proq tarqalgan innovatsiyadir. Psevdo (ratsionallashtiruvchi) innovatsiyalar texnika va texnologiyalarning eskirgan avlodlarini qisman yaxshilashga qaratilgan va texnika taraqqiyotini susaytiruvchi (ular jamiyat uchun yo samara keltiradi, yoki salbiy samara beradi) innovatsiyalar hisoblanadi. Mahsulotning qo‘llanish sohasi, funksional xususiyatlari, xossalari, konstruktiv yoki foydalanilgan materiallar hamda komponentlar (tarkibiy qismlar) ilgari ishlab chiqarilgan mahsulotlarnikidan ahamiyatli darajada farq qilsa, yangi mahsulotning joriy qilinishi mahsulotli bazis innovatsiya sifatida ta‘riflanadi. Bunday innovatsiya mashina va materiallarning yangi avlodlarini o‘zlashtirishga qaratilgan hamda mutlaqo yangi texnologiyalar yoki mavjud texnologiyalarni ularni yangicha qo‘llash bilan uyg‘unlashtirishga asoslangan. Bazis (mutlaqo yangi) innovatsiyalarga svetodiodlar asosidagi indikatorlarning suyuq kristallardagi indikatorlar bilan yoki bug‘ dvigatelini ichki yonuv dvigateli bilan almashtirilishini misol tariqasida keltirish mumkin. Yaxshilovchi innovatsiyalar sifat yoki qiymat xususiyatlari samaraliroq komponent va materiallardan foydalanish, bir yoki qator texnik quyitizimlar (murakkab mahsulot bo‘lsa) ning qisman o‘zgartirilishi hisobidan mavjud mahsulotlarni sezilarli darajada yaxshilanishiga olib keluvchi innovatsiyalarga taalluqlidir. Mazkur innovatsiya texnika (texnologiya) larning o‘zlashtirilgan avlodlarini ommalashtirish va takomillashtirishga, mashinalarning yangi modellari va yangi 14
hamda texnologiyalarning parametrlarini yaxshilanishiga xizmat qiladi. Ichki yonuv dvigatelining foydali ish koeffitsiyenti (FIK) ni yuksaltirish yoki g‘altakli magnitofonlardan kassetali magnitofonlarga o‘tish yaxshilovchi innovatsiyalarga misol bo‘ladi. Ikkala holda ham ushbu tayyor mahsulotlarning birortasi ilgari ishlab chiqarilmagan. Shunday qilib, innovatsiyalarning radikalligi uni ro‘yobga chiqarish bo‘yicha sa‘y-harakatlar darajasini belgilab beradi. Bunday bo‘linish asosida ikki turdagi: pionerlik va quvib etishga tegishli innovatsion jarayon yotadi. Pionerlik turi jahon bo‘yicha birinchilikka (masalan AQSh) erishish yo‘lini anglatadi. Etib olish jarayoni arzonroq bo‘lib, tezkor natija berishi mumkin (masalan Yaponiya). Bu AQSh da ishlab chiqilgan ko‘psonli patentlarda, Yaponiyada esa katta miqdorda sotib olingan litsenziyalarda o‘z ifodasini topgan. Ayni vaqtda Yaponiyada ixtirochilik bo‘yicha faollik koeffitsiyenti (10000 kishiga to‘g‘ri keladigan milliy patent talabnomalari soni) g‘oyatda yuqori bo‘lib, 28,3 % ni tashkil qiladi. AQSh da esa ushbu ko‘rsatkich 4,9 ga teng (Rossiyada-1,13). Rossiyada 2001 yilda patent talabnomalari soni 2000 yilga nisbatan 16 % ga oshgan, ammo berilgan patentlar soni esa 10% ga kamaygan. Jarayonli yondashuv doirasida innovatsiya deganda yangi qimmatliklar- tovarlar, texnika, texnologiyalar, tashkiliy shakllar va h.k.larni ishlab chiqish, ishlab chiqishga joriy etish va tijoratlashtirishni o‘z ichiga oluvchi majmuaviy jarayon tushuniladi. ―Innovatsiya‖ atamasini ta‘riflashga obyektli - utilitar yondashuv ikki asosiy jihat bilan tavsiflanadi. Birinchidan innovatsiya sifatida obyekt, ya‘ni fan va texnika yutuqlariga asoslangan, yangi iste‘mol qiymati tushuniladi. Ikkinchidan yangilikning utilitar tomoniga jamiyat ehtiyojini nafli samara bilan qondirish qobiliyatiga urg‘u beriladi. ―Innovatsiya‖ atamasini ta‘riflashga obyektli - utilitar yondashuvdan farq qilgan holda jarayonli-utilitar yondashuv shundan iboratki, ushbu holda 15
majmuaviy jarayoni sifatida tavsiflanadi. Jarayonli- moliyaviy yondashuv doirasida innovatsiya deganda yangiliklarga investitsiya qilish, yangi texnika va texnologiyalarga, ilmiy tadqiqotlarga mablag‘ kiritish tushuniladi. ―Innovatsiya‖ atamasi yuqorida keltirilgan barcha ta‘riflarda aniq rasmiy vaziyatga nisbatan qo‘llagan holda talqin qilinadi. Mazkur yondashuvlarda innovatsiyaning iqtisodiy mohiyati ochib berilmagan, innovatsiyani iqtisodiy natijalar nuqtai nazaridan ta‘riflashning aniq mezonlari belgilanmagan. Buning oqibati o‘laroq har qanday yangilik, jumladan uncha taraqqiy etmagan, samarasiz yangiliklar ham innovatsiya sifatida talqin qilinishi mumkin. ―Innovatsiya‖ tushunchasini chuqurroq ochib berish uchun ko‘zda tutilgan maqsadlar va rivojlanish nuqtai nazaridan tizimli yondashuvni qo‘llash lozim. O‘n to‘rt nafar muallif tomonidan tahlil qilish natijasida innovatsiya tushunchasining mohiyatiga inson hayoti va faoliyatining har qanday sohasida ―Bozorda mavjud ehtiyojni qondirishga ko‘maklashuvchi va iqtisodiy samara keltiruvchi yangi g‘oyani ro‘yobga chiqarish jarayoni‖ sifatida umumlashtiruvchi ta‘rif berilgan. 1.2-rasm. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|