Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
-jadval Sof foyda va uning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar auditorlik
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Joriy yilning sof foydasi
|
5.4-jadval
Sof foyda va uning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar auditorlik tekshiruvidan o’tkazish (ming so’mda) 66 Ko’rsatkichlar O’tgan yili Hisobot yili Farqi (+,-) 1. Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda 447210 622779 175569 2. Davr xarajatlari 360551 504917 144366 3. Asosiy faoliyatning boshqa jarayonlaridan daromad va yo’qotishlar 5298 3749 -1549 4. Moliyaviy faoliyatdan foyda va zararlar -1489 -317 1172 5. Favquloddagi foyda va zararlar 0 6. Foydadan soliq va boshqa soliq hamda ajratmalar 47489 52548 5059 Joriy yilning sof foydasi 42979 68746 25767 Yuqoridagi 5.4-jadval ma’lumotlaridan shuni xulosa kilish mumkinki, audit o’tkazilayotgan korxona hisobot davrida sof foyda hajmi o’tgan yilga nisbatan 25767 ming so’mga ko’paygan. Uning o’zgarishiga har bitta ko’rsatkichning ta’sirini farq qatoriga qarab baholash mumkin. Sof foydaning ko’payishiga asosan yalpi foydani oshib ketganligi hamda moliyaviy faoliyatdan ko’rilgan moliyaviy natijani ijobiy tomonga o’zgarishi sabab bo’lgan. Asosiy faoliyatning boshqa 66 Muallif tomonidan ishlab chiqildi. 157 jarayonlaridan olingan daromadlar summasining, foydadan soliqlar summasining o’tgan yillarga nisbatan mos ravishda o’sishi natijasida korxona sof foydasi o’tgan yilga nisbatan ko’paygan. Barcha omillar ta’sirida sof foyda summasi o’tgan yilga nisbatan 25767 ming so’mga ko’paygan. Demak, korxonada foydani o’stirish yuzasidan imkoniyatlar mavjud deyish mumkin. Agar korxona asosiy faoliyatdan boshqa daromadlarni oldingi yil ko’rsatkichlarini saqlaganda edi yana qo’shimcha tarzda shuncha foyda olishi mumkin edi. Asosiy faoliyatning moliyaviy natijalari amaldagi me’yoriy hujjatlarga muvofiq mahsulot (tovar, ish va xizmat)lar realizatsiyasining moliyaviy natijalari sotishdan tushgan sof tushum (ST) va sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi (IT) o’rtasidagi farqdan davr xarajatlari (DX) ayirilib, asosiy faoliyatning boshqa daromadlarini (BD) qo’shish yo’li bilan aniqlanadi. Iqtisodchi olim X.N.Musaev fikriga ko’ra: «Asosiy faoliyatdan daromadlar tayyor mahsulotlarni, tovarlarni sotishdan olingan daromadlar, sotilgan ishlar va xizmatlardan olingan daromadlardan iborat. Bizningcha, asosiy faoliyat bo’yicha moliyaviy natijalar auditida, dastavval, mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) (YaF-030 satr.)ning ishonchliligini aniqlash uchun realizatsiya qilingan mahsulot (tovar, ish va xizmat)larning haqiqiy tannarxi va sotishdan olinadigan sof tushum bilan bog’liq muomalalar batafsil tekshirilishi lozim. Realizatsiyaga doir operatsiyalarning to’g’ri aks ettirilganligi mazkur operatsiyalarni tanlab tekshirish chog’ida, xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi registrlari ma’lumotlarini dastlabki hujjatlar bilan taqqoslash orqali aniqlanadi. Shuningdek, muomalalarning dastlabki hujjatlar bilan asoslanganligini tekshirishda mahsulot (tovar, ish va xizmat)lar bahosi shakllanishining shartnoma shartlariga muvofiqligi, hamda QQS summasi va xaridorlarga taqdim qilingan schyotlar bo’yicha boshqa elementlarining to’g’riligi aniqlanadi. Bunday tekshiruv auditning dastlabki bosqichida o’tkazilishi mumkin. Uning hajmi ichki nazorat tizimining samaradorligini tekshirish natijalari bo’yicha aniqlanadi. Agar ichki nazorat auditor tomonidan ishonchli deb baholansa, 158 tekshiruvlar hajmi va chuqurligi kichikroq, aksincha bo’lsa, batafsil tekshiruv shakllari va usullari qo’llaniladi. Shuningdek auditor, aktsionerlik jamiyatlarining mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni xaridorlarga qarzga sotish, etkazib berish va har kunlik operatsiyalarni amalga oshirishda bahoni shakllantirish bo’yicha yuritayotgan siyosatini baholash zarur. Jumladan, auditorlik tekshiruvida har xil mahsulotlar bo’yicha haqiqiy baholar taqqoslanadi va transport xarajatlarini to’lash tartibi o’rganiladi. Haqiqiy baholar va etkazib berish shartlari schyot-fakturalari yoki tovar-transport nakladnoylariga asosan aniqlanishi mumkin. Ushbu ko’rsatkichlar tegishli tarzda tasdiqlangan, realizatsiya tartibi va shartlarini belgilovchi prays-listlar, baho nomenklaturasi va boshqa hujjatlar bilan taqqoslanadi. Agar barcha shartnoma baholari va realizatsiya qilish shartlari har bir buyurtmachi uchun alohida aniqlansa, u holda aktsionerlik jamiyatlarining vakolatli xodimi (masalan, realizatsiya bo’limi boshlig’i) tomonidan tegishli tarzda ruxsat etilganligiga ishonch hosil qilish zarur. Agar realizatsiya bir qancha yirik shartnomalarni bajarishga asoslangan bo’lsa, haqiqatda etkazib berilgan tovarlar yoki ko’rsatilgan xizmatlar ushbu kelishuvlar shartlari bilan bog’liq bo’lishi lozim. Auditorlik amaliyotini o’rganish shuni ko’rsatadiki, realizatsiyaga doir operatsiyalarni amalga oshirish uchun zarur ruxsatlar mavjudligini tekshirish ichki nazorat tizimi samaradorligi darajasiga bog’liq bo’lmagan holda amalga oshiriladi. Lekin, agar ichki nazorat tizimining samaradorligi auditor tomonidan tasdiqlangan bo’lsa, tekshiruv hajmi kamaytirilishi mumkin. Tadqiqotlar shuni tasdiqladiki, realizatsiyaga doir barcha haqiqatda sodir bo’lgan operatsiyalar buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilganligini tekshirishda ikki turdagi xatolarga yo’l qo’yilish ehtimoli kattaligini e’tiborga olish zarur: - haqiqatda amalga oshirilmagan operatsiyalar hisobda aks ettirilishi; - schyotlarda soxta operatsiyalar aks ettirilishi. Bunday xatolar tegishli tarzda aktivlar qiymati va realizatsiya summalarining sun’iy ravishda oshib yoki pasayib ketishiga olib keladi. Realizatsiya 159 summalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida to’liq va ishonchli aks ettirilishini tekshirish korxona ichki nazorat tizimi samaradorligini tekshirishning bir qismi hisoblanadi. Mahsulot (ish, xizmat)lar realizatsiyaga doir summalarni aks ettirishning ishonchliligini tekshirish chog’ida realizatsiyani hisobga olish registrlaridagi bir qancha yozuvlarni, dastlabki hujjatlar (tovar-transport nakladnoylari, schyot- fakturalar va h.k.) hamda tovarlar haqiqatdan etkazib berilgan, ishlar bajarilgan, xizmatlar ko’rsatilgan va ularga egalik huquqi bajaruvchidan buyurtmachi (xaridor)ga o’tganligini tasdiqlash uchun jo’natilgan mahsulot (bajarilgan ish, ko’rsatilgan xizmat)larni qabul qilish to’g’risidagi ma’lumotlar bilan tanlab taqqoslash zarur. Agar mulkka egalik huquqining xaridorlarga o’tish vaqtini bevosita mavjud hujjatlar bilan tasdiqlash imkoni bo’lmasa, mazkur xaridordan debitor qarzlarni so’ndirish uchun olingan so’ngi to’lovlarni tahlil qilish zarur. Auditorlik amaliyotini o’rganish shuni tasdiqlamoqdaki, mahsulot (ish, xizmat)larni sotish hisobining to’liqligini tekshirish tovar-transport nakladnoylari (yoki ularning o’rnini bosadigan hujjatlar) ma’lumotlarini schyot-fakturalar va buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bilan tanlab taqqoslash orqali amalga oshirilishi ko’proq samara beradi. Ushbu tekshiruvni o’tkazishda auditor barcha tovar-transport nakladnoylarining to’planganligi va realizatsiya bo’limida talab darajasida saqlanayotganligiga ishonch hosil qilishi lozim. Buni ushbu hujjatlarni tartib raqami bo’yicha tahlil qilish yo’li bilan amalga oshirish mumkin. Ushbu registrlarga asosan, xaridorlarga taqdim etilgan schyotlar raqamlari tanlanib, xaridor (buyurtmachi)lardan olingan tovar-transport nakladnoylari va xarid uchun buyurtmalar bilan taqqoslanishi zarur. Hisobning to’liqligini tekshirishda, aksincha, tovar-transport nakladnoylari boshlang’ich manba hisoblanadi. Tovar-transport nakladnoylari tanlanib, ularning ma’lumotlari schyot-fakturalar va sotish jurnali ma’lumotlari bilan taqqoslanadi. Auditor realizatsiyaga doir schyotlarning o’z vaqtida taqdim etilishi va ma’lumotlar o’z vaqtida, ya’ni operatsiyalarning sodir bo’lishiga qarab, tegishli 160 davrlarga olib borilganligini ham tekshiradi. Bunda, qoidaga ko’ra, tovar-transport nakladnoylaridagi sanalar tegishli schyot-fakturalar sanalari va realizatsiyani hisobga olish schyotlaridagi sanalar va debitor qarzlar taqqoslanadi. Ushbu sanalardagi katta tafovutlar realizatsiyani o’z vaqtida hisobga olishda muammolar mavjudligidan dalolat beradi. Auditor realizatsiyaga doir operatsiyalar qiymatining to’g’ri baholanganligiga alohida e’tibor qaratishi lozim. Summalar aniq hisob-kitob qilinganligi jo’natilgan tovarlar, bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar uchun schyot-fakturalarni taqdim etish to’g’riligiga va ushbu ma’lumotlarni buxgalteriya hisobi registrlarida aks ettirishga ta’sir ko’rsatadi: Baholashning to’g’riligini tekshirish yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan arifmetik xatolarni aniqlash uchun hisob ma’lumotlarini qayta hisoblashni taqozo etadi. Bunda qoidaga ko’ra, schyot-fakturalarning jami summalari hisoblab chiqiladi yoki mustaqil tayyorlangan nazorat xujjatlarini tekshirish amalga oshiriladi. Agar realizatsiya summasi chet el valyutasida ifodalangan bo’lsa, valyuta kurslarining to’g’ri qo’llanilganligini tekshirish ham zarur. Buning uchun auditor korxonada qo’llanilgan valyuta kursini, mazkur valyutaning realizatsiya amalga oshirilgan sanada rasmiy amalda bo’lgan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan o’rnatilgan kursi bilan taqqoslash hamda valyuta summasi va uning so’mdagi ekvivalenti buxgalteriya hisobi registrlarida tegishli tarzda aks ettirilganligini tekshirishi zarur. Auditda realizatsiyaga doir summalarning to’g’ri turkumlanganligini aniqlash katta ahamiyatga ega. Sotilgan mahsulot (bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar) to’g’risida hisob ma’lumotlarining to’liq va to’g’ri hisobga olinishi bilan birga ushbu ma’lumotlar «Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot» (2-shakl)da to’g’ri turkumlanganligini ham aniqlash zarur. Ma’lumotlarning to’g’ri turkumlanganligini tekshirish jarayonida dastlabki hujjatlarga asosan realizatsiyani hisobga olish registrlarida tuzilgan schyotlar korespondetsiyalari va ularning Bosh daftarda to’g’ri aks ettirilganligini aniqlash lozim. Shu bilan birga mahsulot etkazish, ish bajarish va xizmat ko’rsatish uchun hisob-kitoblar bo’yicha debitor qarzlarning to’g’ri aks ettirilganligi ham aniqlanadi. Xaridorlar va buyurtmachilar 161 bilan hisob-kitoblarni hisobga olish registrlarida realizatsiyaga doir ma’lumotlarning to’liq aks ettirilishi muhim ahamiyatga ega. Chunki bu xo’jalik yurituvchi sub’ektning qoplanmagan debitor qarzlari to’lanishini nazorat qilish imkoniyatiga ta’sir ko’rsatadi. Ushbu vazifa, yuqorida bayon qilganimizdek, realizatsiyaga doir operatsiyalarni turkumlashning to’g’riligini tekshirish jarayonida bajariladi. Realizatsiyani hisobga olish registrlari ma’lumotlarining Bosh daftardagi schyotlar bo’yicha to’g’ri aks ettirilishini tekshirish jarayonida ushbu ma’lumotlarni debitor qarzlarni hisobga olish schyotlarida tegishli tarzda aks ettirilganligiga ham ishonch hosil qilish lozim. Ko’p hollarda ma’lumotlarni Bosh daftardagi debitor qarzlarni hisobga oluvchi schyotlarga tarqatib yozishda realizatsiyani hisobga olish registrlarining ma’lumotlariga emas, balki debitor qarzlarni hisobga olish bo’yicha jurnal-order ma’lumotlariga asoslaniladi. Ular nafaqat ma’lum davr uchun taqdim etilgan schyotlar to’g’risidagi ma’lumotlarni, balki olinadigan to’lovlar to’g’risidagi boshqa axborotlarni ham o’z ichiga oladi. Bu holda debitor qarzlar hisobga olinadigan jurnal-orderlarda aks ettirilgan, taqdim etilgan schyotlar summalarining sotishni hisobga olish registri summalariga mosligi tekshiriladi. Bundan tashqari, xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish schyotlari bo’yicha jurnal-order ma’lumotlarining Bosh daftardagi schyotlar bo’yicha to’g’ri tarqatib yozilganligiga ishonch hosil qilish zarur. Shuningdek, tekshiruv jarayonida muddatlari o’tib ketgan debitor qarzlar xaridorlardan talab qilinganligi yoki talab qilinmaganligi aniqlanishi lozim. Debitor qarzlarni hisobdan o’chirish faktlari bo’yicha auditor ushbu faktlarning asoslanganligi va to’g’ri aks ettirilganligini tahlil qilishi zarur. Debitor qarzlarning ahvoli va ularning hisobdan o’chirilishini tekshirish amallari shubhali qarzlar bo’yicha rezerv yaratish va undan foydalanishni tekshirish bilan birga amalga oshiriladi. Shubhali qarzlar bo’yicha rezervlardan foydalanishning asosliligini tekshirish esa debitor qarzlarni hisobdan o’chirish chog’ida ko’rib chiqiladi. Shunday qilib, xaridor va buyurtmachilar bilan hisob- kitoblarni tekshirishda korxona rahbari va bosh buxgalteri tomonidan muddati o’tib 162 ketgan debitor qarzlarni undirish choralari ko’rilayotganligi aniqlanadi, hisob- kitoblarni o’zaro taqqoslash va aniqlangan tafovutlarni taqqoslash dalolatnomasi tuzib to’g’rilash, shuningdek qarzlarni o’zaro surishishga doir ishlarning amalga oshirilayotganligi aniqlanadi. Bunda da’volar bo’yicha hisob-kitoblarni tekshirish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirish maqsadga muvofiq: - da’volar bo’yicha qarzlarning vujudga kelish sabablari va summalarning katta-kichikligi; - vujudga kelish muddatlari va undirish imkoniyatlari (muddati o’tib ketganlari, muddati o’tmaganlari); - qaysi bosqichdaligi (da’vo qo’zg’atilgan yoki qarzdor tomonidan tan olingan). Auditor debitor qarzlarni talab qilish faktlarining isboti (tovar (ish va xizmat)lar jo’natilgani (bajarilgani)dan so’ng 90 kun o’tganidan so’ng xo’jalik sudiga da’vo arizasi berilganligi; davlat boji to’langanligi haqidagi hujjatlar, qarzdorning bankrot deb tan olinishi, huquqni muhofaza qilish organlarining jinoiy ishni to’xtatish to’g’risidagi qarori va shunga o’xshash) mavjudligini tekshiradi. Talab qilingan debitor qarz da’vo muddati - 3 yil o’tgunga qadar balansda turishi mumkin. Da’vo muddati o’tib ketgan va undirib olish imkoni bo’lmagan boshqa qarzlarning hisobdan o’chirilishini tekshirish chog’ida auditor O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi 150-163 moddalari va boshqa amaldagi me’yoriy hujjatlarning talablariga rioya qilinishini aniqlaydi. Xususan: - da’vo muddatini hisoblashning to’g’riligi O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi 154-moddasiga muvofiq da’vo muddati davri shaxs o’z huquqining buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo’lgan kundan boshlanadi. Muddati belgilab qo’yilgan majburiyatlar bo’yicha da’vo muddati o’tishi ushbu muddat o’tishi bilan boshlanadi; - hisobdan o’chirish har bir majburiyat bo’yicha amalga oshirilishi mumkin; - qarzdorliklarni inventarizatsiyadan o’tkazish to’g’risidagi dalolatnomalar mavjudligi; 163 - korxona rahbarining buyrug’i (farmoyishi) va yozma asosi; - shubhali qarzlar bo’yicha rezervlar hisobidan 4910-schyot yoki, agar rezerv yaratilmagan bo’lsa, moliyaviy natijalar hisobidan 9430-schyot hisobdan o’chirilishi mumkin; - «Zararga olib borilib hisobdan o’chirilgan to’lovga layoqatsiz debitorlarning qarzlari» balansdan tashqari schyotida, 5 yil davomida hisobda turganligi aniqlanadi. Xaridorlardan talab qilib olinmagan debitor qarzlar, etkazib berilgan tovar (ish, xizmat)lar uchun hisob-kitoblar bo’yicha majburiyatlarni bajarish muddatlarining eng so’nggi muddati o’tganligi munosabati bilan, hisobdan o’chirish faktlari bo’yicha soliqqa tortiladigan foydani aniqlashning to’g’riligi tekshiriladi. Bunday qarz summasining hisobdan o’chirilishi foydani soliqqa tortishda hisobga olinadigan moliyaviy natijani kamaytirmaydi. Da’volar bo’yicha hisob-kitoblarni hisobga olishga doir muomalalarni tekshirishda auditor da’vo hujjatlarining o’z vaqtida va to’g’ri rasmiylashtirilganligi ham aniqlanishi zarur. Qilingan da’volarning summalari da’vo qilish fakti bo’yicha buxgalteriya hisobi schyotlarida to’g’ri aks ettirilganligi ham aniqlanishi lozim. Shuningdek, da’volar bo’yicha hisob-kitoblarni aks ettirishning to’g’riligi qilingan da’volar bo’yicha yozuvlarni 4890 va 6910 schyotlar bo’yicha sintetik va analitik hisob registrlari hamda Bosh daftar ma’lumotlariga solishtiriladi. Tekshiruvning tahliliy amallari bir oylik realizatsiya hajmi to’g’risidagi ma’lumotlarni quyidagilar bilan taqqoslashni nazarda tutadi: - boshqa oylar va butun sotish tsikli ma’lumotlari; - har oylik realizatsiya hajmining prognozlari; - o’tgan yillardagi tegishli davr ma’lumotlari. Agar tahlil auditorlik tekshiruvining dastlabki bosqichida o’tkazilayotgan bo’lsa, realizatsiyaning bir yillik umumiy hajmi tayyorlanishi mumkin. Yil oxirida sotish hajmining baholangan miqdori bilan haqiqiy summa taqqoslanadi. Ma’lumki, «Xarajatlar tarkibi ... to’g’risidagi Nizom»ga muvofiq mahsulot 164 sotishdan olingan yalpi foyda sotishdan tushgan sof tushum bilan sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi o’rtasidagi farq sifatida quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: YaF = SST-IT, (1.1) Bunda: YaF- yalpi foyda; SST - sotishdan olingan sof tushum; IT - sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi. Mahsulot (tovar), ish va xizmatlarni sotishning moliyaviy natijalarini tekshirishda, bu natija soliqqa tortish maqsadida har xil aniqlanishini e’tiborga olish zarur. Sotishdan olingan foyda (zarar) shakllanishi tushumni aniqlash tartibiga bog’liqligi bois, auditor tushumni buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi va uni soliqqa tortish maqsadida aniqlash qoidalariga rioya qilinishini ham tekshirishi lozim. Shunday qilib, asosiy faoliyat bo’yicha moliyaviy natijalar auditi jarayonida quyidagilarni tekshirish va tasdiqlash (yoki tasdiqlamaslik) tavsiya etiladi: − realizatsiyaga doir operatsiyalarni amalga oshirish uchun tegishli tarzda ruxsat etilganligi; − realizatsiyaga doir operatsiyalar buxgalteriya hisobining tegishli schyotlarida o’z vaqtida va to’liq aks ettirilganligi; − realizatsiyaga doir- operatsiyalarning qiymat o’lchovlari to’g’ri baholanganligi; − realizatsiyaga doir summalar to’g’ri turkumlanganligi; − xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan debitorlik qarzlari tegishli schetlarda to’g’ri aks ettirilganligini, ularni undirish imkoniyatlarini baholash. Mamlakatimizda bozor munosabatlarining rivojlanishi tufayli o’tkazilgan islohotlar iqtisodiyotda tub burilishlarni vujudga keltirdi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarining natijasi o’laroq, nodavlat sektorining rivojlanishi, O’zbekistonning dunyo bozorida xorijiy davlatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalari yaxshi yo’lga qo’yilishiga zamin yaratdi, mamlakat iqtisodiyotining barcha tarmoqlarida mulkchilik shakllarining rivojlanishiga munosib hissa qo’shdi. Ushbu o’zgarishlar xo’jalik yurituvchi sub’ektlar 165 faoliyatining asosiy yunalishlarini erkin tanlash imkoniyatini yaratib, barcha sohalardagi singari hisob tizimida ham yangi talablarni keltirib chikardi. Bu o’z navbatida, zamonaviy hisob tizimini yanada rivojlantirish va xalqaro standartlar ttalablari darajasida takomillashtirish talab etadi. Milliy iqtisodiyotimizda bozor munosabatlari rivojlanishining ilk bosqichi hisoblangan Qayta ishlash korxonalari va qo’shma korxonalar hamda ular faoliyatida qimmatli qog’ozlar, lizing jarayonlari, shuningdek, boshqa hisob ob’ektlarining paydo bo’lganiga xali ko’p vaqt bo’lgani yo’q. Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish va uni rag’batlantirish yuzasidan qabul qilingan qarorlar ularning ayni kundagi mavqeini ta’minlashda asosiy mezon bo’ldi. Lekin, mulkchilikning yangi shakli hisoblangan qo’shma korxonalar va lizing kompaniyalari faoliyati bilan bog’liq muammolar ham yo’q emas. Bugungi kunda mamlakatimizda amal qilib kelinayotgan hisob tizimini buxgalteriya hisobining xalqaro va milliy standartlar talablari darajasida tashkil qilish jarayoni jadal sur’atlarda amalga oshirilmoqda. Zero, mamlakatimizning jahon xamjamiyatida o’zining munosib o’rnini topishiga ko’maklashuvchi asosiy shartlardan biri ham buxgalteriya hisobini yuritishning xalqaro tamoyillariga mos keladigan milliy hisob tizimiga amal qilishdir. Tashqi iqtisodiy alokalarning rivojlanishi va iqtisodiyotimizga xorijiy sarmoyalarni kiritish – salohiyatli hamkorlarga ishonchli qarorlar qabul qilishi uchun to’liq ma’lumotlar etkazib berish zaruriyatini tug’diradi. Eng muhimi, mamlaktimiz korxonalari moliyaviy faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlarni (real va istiqbolli biznes-reja) sarmoyadorlarga eng qulay usullarda havola etishdir. Qolaversa, xalqaro hisob tizimining ko’pgina tamoyillari va kontseptsual asoslari davlatimiz hisob tizimini rivojlantirishda muhim uslubiy ahamiyatga ega. Mamlakatimiz iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini rivojlantirishda, shuningdek, mavjud korxonalar moliyaviy barqarorligini ta’minlash va ularning kelgusidagi rivojlanish istiqbollarini belgilashda xo’jalik faoliyatining moliyaviy natijalari, ya’ni sof foydaning ahamiyati kattadir. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatining joriy yil yakunida shakllangan moliyaviy natijasida, aniqrogi, 166 byudjetga foyda solig’i to’langandan so’ng o’z ixtiyorida qolgan sof foydasi kelgusi yilda taqsimlanadi. Korxonalarda foyda taqsimotining asosiy xususiyatlaridan biri shundaki, ular boshqa korxonalardan farqli o’laroq, zaxira fondlari tashkil qilishlari lozim. Foydani reinvestitsiya qilish yoki korxona ishlab chiqarish faoliyatini rivojlantirish – aktsionerlik jamiyati faoliyatida eng asosiy va zaruriy tadbirlardan biri hisoblanadi. Yangi tashkil etilgan aktsionerlik jamiyati faoliyatining barqarorlik darajasi xali yuqori bo’lmasligi tabiiy, chunki ichki sarmoyalarning etarli bo’lmagan miqdori faoliyatni kengaytirish xarajatlarini to’liq qoplamaydi. Ushbu holatda bank kreditlaridan foydalanish birmuncha qulay hisoblansa-da, kredit uchun to’lanadigan foizlarga korxona foydasining sezilarli qismi sarflanishi mumkin va shu bois, aktsionerlik jamiyati o’zining bo’sh mablag’laridan asosan ushbu maqsad yo’lida foydalanishga intiladi. Agar faoliyat samarali yuritilsa, aktsionerlik jamiyati keyinchalik o’z-o’zini to’liq moliyalash qismiga o’tadi. Bu xolatni iqtisodiy rivojlangan davlatlar tajribasida ham kuzatish mumkin. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|