Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.10-jadval
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot ishonchliligining turli darajalari 83 Buxgalteriya hisobotida korxona moliya-viy ahvolini to’g’ri aks etish darajasi Korxona moliyaviy ahvolining buxgalteriya hisobotida xolisona aks etishi darajasiga ta’sir qiluvchi omillar Korxona buxgalteriya hisobi va hisob siyosati sohasidagi me’yoriy xujjat-larning ko’rsatkichlariga rioya qilmaslik Korxona buxgalteriya hisobi va audit siyosati sohasidagi me’yoriy xujjatlar ko’rsatkichlariga rioya qilish Buxgalteriya hisoboti korxonaning moliyaviy ahvolini to’g’ri aks ettirmaydi 1-vaziyat hisobotdagi xatolar korxona buxgalteriya hisobi va hisob siyosati sohasidagi me’yoriy xujjatlarga rioya qil-maslik oqibati 2- vaziyat Korxona buxgalteriya hisobi va hisob siyosati sohasidagi me’yoriy xujjatlar ko’rsat-malariga izchil rioya qilish natijasida buxgalteriya hisoboti korxonaning moliya-viy ahvolini ob’ektiv aks ettirmagan Buxgalteriya hisoboti korxonaning moliyaviy ahvolini to’g’ri aks ettiradi 3- vaziyat Korxona buxgalteriya hisobi va hisob siyosati sohasidagi me’yoriy xujjatlar ko’rsatmalariga rioya qilmaslik oqibatida buxgalteriya hisobotida korxona moliyaviy ahvoli to’g’ri aks etmagan 4- vaziyat Korxona buxgalteriya hisobi va hisob siyosati sohasidagi me’yoriy xujjatlar ko’rsatmalariga rioya qilish natijasida buxgalteriya hisobotida korxona moliyaviy ahvoli to’g’ri aks etgan Amaldagi qonunchilikka zid holda sodir etilgan muomalalar bo’yicha hujjatlarni ijro etish va rasmiylashtirish taqiqlanadi. Bunday hujjatlar tegishli qaror qabul qilish uchun korxona rahbari va bosh buxgalteriga topshiriladi. Qayta ishlovdan o’tgan dastlabki hujjatlar, ulardan qaytadan foydalanish imkoniyatini bartaraf etish maqsadida, tegishli belgilar bilan tamg’alanishi lozim. Pul oqimlari bo’yicha ayrim buxgalteriya yozuvlari, tegishli dastlabki hujjatlar asosida emas, amaldagi me’yorlar, ko’rsatmalar, qarorlar, qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi, Bunday holatlarda auditor yuqorida qayd etilgan yozuvlar bo’yicha tegishli buxgalteriya ma’lumotnomalari va ular asosli ravishda amaldagi qonunchilikka muvofiq to’g’ri to’ldirilganligi nuqtai-nazaridan, shuningdek, bunday buxgalteriya yozuvlari bo’yicha summalar to’g’ri hisoblanganligi va tegishli ravishda rasmiylashtirilganligi nuqtai-nazaridan 83 Jadval muallif tomonidan tayyorlangan 215 ham tekshirishga majburdir. Korxonada pul oqimlari bo’yicha qonunchilik talablarini buzish va suiiste’molchiliklarni sodir etish usullari turli ko’rinishlarga egadir. Birinchi ko’rinishda ularning turli bo’lishi tasodifan, sodir etilishi mumkin bo’lgan xatolar va suiiste’molchiliklar soni esa cheklangan ko’rinadi. Amalda esa, ularni diqqat bilan o’rganib chiqqanda, ma’lum bir qonunchilikka rioya qilinishi va ularning ichki va tashqi o’zaro bog’liqligi aniqlanadi. Buxgalteriya hisobi hisobvaraqlaridagi yozuvlar asosli ravishda amalga oshirilganligining tekshiruvidan keyin, bosh kitobdagi yozuvlar jurnal-order yoki memorial-order kabi hisob registrlaridagi yozuvlariga muvofiqligiga ishonch hosil qilish uchun, hisob registrlari to’g’ri tuzilganligini tekshirish imkoni yaratiladi. O’z navbatida, jurnal-orderlar to’g’ri to’ldirilganligi amalda pul oqimlari to’g’risidagi hisobot ko’rsatkichlari haqiqiyligini ta’minlaydi. Hisob to’liq kompyuterlashgan sharoitlarida ham hisob ma’lumotlarini nashrga chiqarish yo’li bilan kerakli bo’lgan hisob registrlari yig’indisi tayyorlanadi. Pul oqimlari bo’yicha hisob registrlarining tekshiruvida quyidagi savollar o’rganilishi lozim: - hisob registrlarida korxona xo’jalik muomalalarini to’liq aks etganligi; - ushbu registrlar foydalanish uchun qulayligi va ular etarli darajada yakqol va ravshanligi, katta hajmdagi ma’lumot manbalariga egaligi, kerakli bo’lgan hisobot tayyorlash va iqtisodiy tahlilda ishlatish uchun yaroqsizligi; Korxonaning moliyaviy-xo’jalik faoliyati to’g’risida haqqoniy xulosalar shakllantirish va uni takomillashtirish yuzasidan takliflar kiritish korxonada audit o’tkazishning eng muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotlarning namunaviy shakllari, tayyorlash qoidalari, taqdim etish muddatlari, ularni ko’rib chiqish va tasdiqlash tartibi O’zbekiston Respublikasi "Buxgalteriya hisobi to’g’risida"gi Qonuni (keyingi kiritilgan qo’shimchalar va o’zgartirishlar bilan) va korxonalarning chorak va yillik pul oqimlari to’g’risidagi hisoboti shakllarini to’ldirish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligining yo’riqnomalari bilan tartibga solinadi. 216 Auditorlar korxona buxgalteri tomonidan chorak va yillik pul oqimlari to’g’risidagi hisobotlarni tayyorlashda quyidagi shartlarga rioya qilinganligi tekshiriladi: hisobot davri bo’yicha barcha xo’jalik muomalalari va ishlab chiqarish zahiralari, tayyor mahsulot va hisob-kitoblarni inventarlash natijalari to’liq aks ettirilishi; sintetik va tahliliy hisob ma’lumotlarini bir biriga mos kelishi; hisobot va balans ko’rsatkichlari sintetik va tahliliy hisob ko’rsatkichlari bilan tegishli ravishda rasmiylashtirilgan asos bo’luvchi hujjatlar yoki ularga tenglashtirilgan ma’lumot texnikaviy saqlovchi manbalar asosida to’ldirilishi va bir biriga to’liq muvofiqligi va balans moddalari to’g’ri baholanishi. Agar korxonada tahliliy pul oqimlari bo’yicha analitik hisob yuritilmagan bo’lsa, unda amalda buxgalteriya hisobi yuritilmaganligi va hisob ma’lumotlari umuman mavjud emasligini amaliyotchi buxgalterlar yaxshi bilishadi. Lekin, bir qator holatlarda, ayniqsa tijorat tizimlarida, xususiy kompyuterlarni qo’llash sharoitlarida, ushbu ish umuman olib borilmaydi yoki nihoyatda past darajada yuritiladi. Bu esa, o’z navbatida, faoliyat ko’rsatayotgan korxonada tahliliy buxgalteriya hisobini yuritish talablariga javob beradigan tegishli chop etilgan hujjatlar yo’qligi sababli, sintetik buxgalteriya hisobi ko’rsatkichlarining haqqoniyligi va balans moddalarining ishonchliligini aniqlash imkonini bermaydi. Auditor pul oqimlari to’g’risidagi hisobot auditining dastlabki bosqichlarida, tahliliy hisob ko’rsatkichlari bosh kitobda umumlashtirilgan sintetik hisob ko’rsatkichlariga, uning ko’rsatkichlari esa, korxonada qo’llaniladigan tahliliy hisob tizimida batafsilllashtirilganligini hisobga olgan holda, balans aktiv va passivining tegishli moddalarining ko’rsatkichlari bilan muvofiqligini tekshirishi lozim. Ushbu ko’rsatkichlarning bir biriga mos kelmasligi, korxonada moliyaviy- xo’jalik faoliyatining buxgalteriya hisobini yuritish amaldagi qonunchilik bilan belgilangan tartibi jiddiy ravishda buzilganligi to’g’risida dalolat beradi, bu esa, auditorlik tekshiruvi dasturi va kelajakda tuziladigan auditorlik xulosasi tuzilishiga tegishli xususiyatlarni kiritishni taqozo etadi. Auditorlik tekshiruvi jarayonida korxonada tahliliy hisob yuritilmasligi aniqlansa, bu to’g’risida tegishli dalolatnoma tuzgan holda, tekshiruvni to’xtatish maqsadga muvofiqdir, korxona 217 bilan esa, agar u mustaqil ravishda tahliliy hisobni tashkil eta olmasa, auditorlik tashkiloti kuchi bilan tahliliy hisobni tiklash to’g’risida shartnoma tuzilishi lozim. Auditorning pul oqimlari to’g’risidagi hisobotda ahamiyatli darajada buzib ko’rsatishlar mavjud bo’lishi mumkinligi to’g’risidagi har bir shubhasi, o’z shubhalaridan kechish yoki ularni tasdiqlash uchun, undan muolajalarni kengaytirishni talab qiladi. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotdagi buzib ko’rsatishlar, ya’ni buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritish bo’yicha belgilangan qoidalarga rioya qilmaslik natijasida buxgalteriya ma’lumotlarini noto’g’ri aks ettirish va taqdim etishni ikki turi mavjud: ataylab qilingan va bilmasdan sodir etilgan holatlar. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotda ataylab qilingan buzib ko’rsatishlarni sodir etish tekshirilayotgan iqtisodiy sub’ekt xodimlarining oldindan bilgan holda harakat qilishi (yoki harakat qilmasligi) natijasidir. Ular pul oqimlari to’g’risidagi hisobotdan foydalanuvchilarni chalg’itish uchun g’arazgo’ylik maqsadida amalga oshiriladi. Shuning bilan bir qatorda, auditor pul oqimlari to’g’risidagi hisobot ma’lumotlarida buzib ko’rsatishlarga olib keladigan iqtisodiy sub’ektining xodimi tomonidan oldindan bilgan holda qilgan harakatlari (yoki harakat qilmasligi) to’g’risida xulosa faqat bunga vakolatga ega bo’lgan idora tomonidan chiqarilishi mumkinligini unutmasligi lozim. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotda bilmagan holda buzib ko’rsatishlar tekshirilayotgan sub’ekt xodimlari tomonidan bilmasdan turib harakat qilishi (yoki harakat qilmasligi) natijasidir. Pul oqimlari to’g’risida hisobotni audit qilishda bu kapitalning ko’payishi va kamayishiga bog’liq muomalalar alohida-alohida o’rganiladi. Xulosa qilganimizda, pul oqimlari to’g’risidagi hisobot auditini takomillashtirishning yangi yo’nalishlarini tadqiq etish korxona faoliyatini samarali boshqarish va chetdan mablag’lar jalb qilishning optimal imkoniyatlarini qidirib topishga xizmat qiladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|