Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
SF
1 / SF 0 >ST 1 / ST 0 > XK 1 /XK 0 > A 1 /A 0 >1 yoki SF 1 / SF 0 *100 >ST 1 / ST 0 *100> XK 1 /XK 0 *100> A 1 /A 0 *100>100 Bu yerda:SF 1 / SF 0 - sof foydaning o‗sishi; ST 1 / ST 0 - sotishdan tushumning o‗sishi; XK 1 /XK 0 - xususiy kapitalning o‗sishi; A 1 /A 0 - aktivlarning o‗sishi. Samaradorlik, natijaviylik va daromadlikning barcha ko‗rsatkichlari ham moliyaviy barqarorlikni doimo ham ta‘minlay olmaydi‚ agar ular orasidagi yuqoridagi nisbatlar saqlanmasa. Shu sababli, moliyaviy barqarorlikni mutlaq ifodalarini o‗rganishda bazan korxonaning foyda bilan chiqish hollarida ham 325 nobarqarorlik holatlari kuzatiladi. Bu bevosita birinchidan foydaning sifatliligi va uning o‗tgan yillarga nisbatan o‗sishi bilan izohlanadi. Yoki, aktivlar va zaxiralarni ortiqcha ushlab turishlar tufayli yuzaga keladi. Korxonaning erkin tasarrufida qoluvchi sof foydaning yillar bo‗yicha jamlangan qismi balansning taqsimlanmagan foyda qatorida aks etadi. Ushbu qatorning realligini ta‘minlash yuzasidan ko‗pincha debitorlik majburiyatlarining qisqa muddatlikda oqlanishiga ahamiyat qaratish lozim bo‗ladi. Bu jarayon faqat ularning pullik ko‗rinishda aktivda to‗planishini emas‚ balki aktivlarning barcha turlari bo‗yicha to‗planishi mumkinligini ham xarakterlaydi. Shu sababli‚ ko‗pincha passiv tomonda aks etuvchi foyda summasining sifatliligi ta‘minlanmaydi. Majburiyatlar tarkibida kreditorlik majburiyatlarining ko‗payib ketishi ham firma, kompaniya faoliyat natijaviyligiga sezilarli ta‘sir etadi. Negaki, uning holati ishlab chiqarish jarayoniga va uning boshqa tashkilotlar bilan bo‗ladigan oldi-sotdi munosabatlariga ta‘sir etadi. Natijada korxonalarga ishonchsizlik tug‗iladi. Ishonchsizlik yuz bergan joyda albatta ishning unumi va natijaviyligiga ham putur yetadi. Aktivlarni joylashtirish nafaqat korxona faoliyat natijaviyligiga balki uning moliyaviy holatiga ham bog‗liq ravishda o‗zgaradi. Passivlarni joylashtirishdagi eng birinchi talablar bu xususiy sarmoyani jami sarmoya tarkibidagi ulushining yuqoriligi bilan xususiy sarmoyaning qarz sarmoyasiga qaram bo‗lmasligi shartlari bilan belgilanadi. Ya‘ni, korxona avvalo moliyaviy jihatdan mustaqillikka ega bo‗lmog‗i, uning to‗g‗ri nisbatini saqlashi lozim. Moliyaviy barqarorlikning muhim sharti zaxira va xarajatlarni moliyalashtirish yuzasidan o‗z va qarz mablag‗lari yetarliligi yoki yetishmasligi ko‗rsatkichlarini hisob-kitob qilishda ham xuddi shu bog‗liqlikni ko‗rish mumkin. Xususiy sarmoya yetarli bo‗lmagan hollarda uzoq va qisqa muddatli majburiyatlarni jalb etish biznesning, tadbirkorlik faoliyatining doimiy sharti hisoblanadi. Shu sababli‚ aktivlarni moliyalashtirish yuzasidan majburiyatlardan 326 foydalanishda albatta foyda omiliga va uning doimiy davomligini ta‘minlashga muhim ahamiyat qaratish lozim. Moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari qatoriga moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti, o‗z va qarz mablag‗lari nisbati koeffitsiyenti, moliyaviy qaramlik koeffitsiyenti, o‗z sarmoyasining harakatchanlik koeffitsiyenti, qarz mablag‗larining jamlanganlik koeffitsiyenti, hamda qarz va o‗z mablag‗lari nisbati koeffitsiyentlari kiradi. Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilish maqsadi korxonaning o‗z majburiyatlarini qoplay olish va uni uzoq muddatga saqlab qolish darajasini baholashga qaratilgan. Moliyaviy barqarorlik tahlilining vazifalari: Korxona moliyaviy barqarorligini mutlaq va nisbiy ifodalarining o‗zgarishlarini baholash; Moliyaviy barqarorlikka ta‘sir etuvchi omillarni o‗rganish; Moliyaviy barqarorlikni ta‘minlashda aktivlar va passivlarni joylashtirish va ulardan samarali foydalanishni yo‗lga qo‗yish; Moliyaviy barqarorlikni o‗stirish choralarini ko‗rish; Turli holatlarda resurslardan samarali foydalanishning istiqboldagi o‗zgarishlarga ta‘sirini baholash, moliyaviy barqarorlikni prognozlash. Moliyaviy barqarorlikka ta‘sir etuvchi omillarga quyidagilar kiradi: Ichki omillar: aktivlarning optimal tarkibini shakllantirish va ularni to‗g‗ri boshqarish; moliyaviy resurslar va ularning tarkibini optimallashtirishni to‗g‗ri boshqarish; jalb qilingan kapitalni optimal nisbatlash va boshqarish. Tashqi omillarga: mamlakatdagi iqtisodiy muhit (holat); bozordagi raqobat va kurash; makroiqtisodiy ko‗rsatkichlar (valyuta kurslari o‗zgarishi, soliq va kredit qiymatidagi o‗zgarishlar, tashqi iqtisodiy faoliyat rivoji); siyosiy holat (iqtisodning tartiblanishi, rag‗batlantirilishi, huquqlarning himoyalanishi); inflyatsiya holati. Moliyaviy barqarorlikni tahlil etishning axborot ta‘minotiga asosiy va qo‗shimcha manbalarni kiritish mumkin. Asosiy manbalariga: buxgalteriya 327 balansi, moliyaviy natijalar to‗g‗risidagi hisobot, xususiy kapital to‗g‗risidagi hisobot shakllari kiradi. Qo‗shimcha manbalarga: ta‘sis hujjatlari, auditorlik nazorati natijalari, statistik manbalar va boshqa manbalar kiradi. O‗zbekiston amaliyotida moliyaviy barqarorlikni baholash bo‗yicha ko‗rsatkichlar tizimini o‗rganish natijasida shuni alohida qayd etish lozimki, moliyaviy barqarorlikni ko‗rsatkichlar tizimi turli manbalarda turlicha keltiriladi. Ularning sonini aniq aytish qiyin. Lekin shunga qaramay ularni balansning tarkibiy qismlari va jamlangan qatorlariga nisbatan bir tizimga solish mumkin. Moliyaviy barqarorlikni xarakterlovchi ko‗rsatkichlar tizimi quyidagi ikkita tarkib bo‗yicha guruhlanishi ham mumkin: 1. Aktivlar, kapital va majburiyatlarning tarkibiy tuzilishi bo‗yicha moliyaviy barqarorlik ko‗rsatkichlari. Ular qatoriga moliyaviy mustaqillik (avtonomiya), moliyaviy qaramlik, o‗z va qarz mablag‗lari nisbati, qoplash koeffitsiyenti va boshqa ko‗rsatkichlarni kiritish mumkin. Mazkur qator bo‗yicha moliyaviy barqarorlikni xarakterlovchi ko‗rsatkichlar sifatida boshqa manbalarda uzoq muddatli aktivlar, joriy aktivlar, o‗z mablag‗lari manbasi va majburiyatlar bilan bog‗liq ko‗rsatkichlarini alohida tarkiblash tartibi belgilangan. 2. Aktivlarni moliyalashtirish bilan bog‗liq barqarorlik ko‗rsatkichlari. Mazkur ko‗rsatkichlarga o‗z aylanma mablag‗lari bilan ta‘minlanganlik, manevrlik koeffitsiyenti, tovar-moddiy zaxiralarning o‗z mablag‗lari hisobiga moliyalashtirilishi, sof aylanma aktivlar naqdligi ya‘ni, o‗z aylanma mablag‗larining turli aktivlar va kapitalga nisbati orqali hisob-kitob qilinuvchi koeffitsiyentlar kiradi. Moliyaviy barqarorlikning barcha ko‗rsatkichlari bo‗yicha O‗zbekiston va Mustaqil Davlatlar Hamdo‗stligi mamlakatlari amaliyotida me‘yor darajalarini belgilashga amal etiladi. Lekin ushbu amaliyotdan xalqaro tajribada foydalanilmaydi. Moliyaviy barqarorlikni baholashda yana bir muhim farqli jihat ularning mutlaq ifodada o‗rganilishi bilan ham xarakterlanadi. Mazkur tartib bo‗yicha 328 moliyaviy barqarorlikning uchta muhim ko‗rsatkichi baholanadi. Mazkur ko‗rsatkichlar qatoriga quyidagilar kiritiladi: 1. O‗z aylanma mablag‗larining naqdligi (O‗AMN); Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|