Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Or=T-Xo„/F. 
5.16-jadval 
Operatsion richag
Ko„rsatkichlar 
Belgi 
Summa, mln so„m 
Sotishdan tushum 
T 
60000 
Sotishdan foyda 
F 
5000 
O‗zgaruvchan xarajatlar 
Xo‗ 
30000 
Doimiy xarajatlar 
Xd 
25000 
Operatsion 
richag 
/qiymat/ 
Orq 
12.0 
Operatsion richag/natura/ 
Orn 
6 
 
Xulosa:
korxonada operatsion leveridj qiymati 12 ming so‗mni natura 
bo‗yicha 6 ming birlikni tashkil etgan. 
5.8. Ishlab chiqarish faoliyatidagi risklar va ularni boshqarish 
 
Yuqori darajadagi ishlab chiqarish leveridjga ega bo‗lgan korxona uchun 
ishlab chiqarish hajmini sezilarsiz o‗zgarishi, umumiy foydani sezilarli 
o‗zgarishiga olib keladi. Bu ko‗rsatkich korxona uchun doimiy hisoblanmaydi va u 
korxona sotish hajmining zaxira miqdori bilan bog‗liqdir. Ishlab chiqarish 
hajmining o‗zgarishi kritik sotish hajmining sezilarsiz ko‗tarilishidan kelib chiqsa, 
bu ko‗rsatkich katta ahamiyatga egadir. Bu holatda, sotish hajmining sezilarsiz 
o‗zgarishi ham umumiy foydani o‗zgarishiga olib keladi, bunga sabab, umumiy 
foydaning 
zaxira 
(базавое) 
ahamiyati, 
bu 
holatda 
«0»ga 
yaqin. 

---

198 
Ishlab chiqarish leveridji faqatgina bir xil ishlab chiqarishning zaxiraviy 
darajasiga ega bo‗lgan korxona uchun ahamiyatlidir. Bu ko‗rsatkichning ko‗proq 
ahamiyati yuqori texnika-texnologiya bilan qurollangan korxonalar uchun 
xarakterlidir. Aniqroq qilib aytganda, korxonaning o‗zgaruvchan xarajatlariga 
qaraganda qanchalik doimiy xarajatlarning yuqori bo‗lishi, ishlab chiqarish 
leveridjining yuqoriligidan dalolat beradi. Shunday qilib, o‗zgaruvchan xarajatlarni 
kamaytirish maqsadida o‗zining texnika-texnologiya bilan qurollanganlik 
darajasini yaxshilashda, korxona o‗z navbatida o‗zining ishlab chiqarish leveridjini 
o‗sishiga olib keladi. Yuqori darajadagi tijoriy leveridjga ega bo‗lgan korxona 
ishlab chiqarish tavakkalchilik nuqtayi nazaridan ko‗proq tavakkalchilikka (riskka) 
ega bo‗ladi. Bu risk-umumiy foydani to‗liq ola olmaslikni ifodalaydi. 
Biznesni boshqarish bu risklarni boshqarish demakdir. Har bitta korxonani 
boshqarish turlicha bo‗lganligi va bir-biriga o‗xshamasligi sababli korxonada 
risklarni boshqarish ham bir-biridan tubdan tubdan farq qiladi. Shu sababli, 
bugungi kunda risklarni aniqlash va ularni boshqarish yuzasidan aniq metodika 
ishlab chiqilmagan va u har bitta korxonaning faoliyat, boshqaruv funksiyalari 
ijrosidan kelib chiqqan holda u yoki bu darajada yuritilmoqda. 
Risklarni modellashtirish yuzasidan turli modellari ishlab chiqilgan. 
Ularning tarixiy qiymatga bog‗langan, statistik tahlil, tajriba modellarini tarkiblash 
mumkin. 
Ishlab chiqarish faoliyatidagi risklarni boshqarish yuzasidan quyidagi 
usullardan foydalaniladi: 
- ishlab chiqarish faoliyatidagi risklar bo‗yicha axborotlarni yig‗ish va tahlil 
qilish; 
- risklarning muhim indikatorlari monitoringi; 
- baholash; 
- biznes jarayonlar reglamenti; 
- qonunchilik normalariga amal etilishi nazorati; 
- informatsion texnologiyalarning risk nazorati;
- xodimlarni o‗qitish, rag‗batlantirish va motivlashni tako- 

---

199 
millashtirish; 
- biznes jarayonlarni avtomatlashtirish; 
- operatsion risklar bo‗yicha ichki hisobotni tartibi; 
- faoliyat uzluksizligini ta‘minlash rejalarini tuzib chiqish; 
- operatsion risklar sug‗urtasi; 
- alohida funksiyalarning autsorsingi.