Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

 
Tahlil
so‗zi 
grekcha
―analyzis‖ so‗zini o‗zbek tilidagi tarjimasi bo‗lib, u 
“bo„laman”
yoki 
“ajrataman”
degan ma‘noni bildiradi. Demak, tahlil deganda, 
tor ma‘noda butunni qismlarga (unsurlarga) ajratish, bo‗laklarga bo‗lish yo‗li bilan 
uning tarkibiy qismini o‗rganish tushiniladi. 
―Tahlil‖ deganda o‗zi nimani tushunamiz? Tahlil o‗zi nimani o‗rganadi yoki 
o‗rgatadi? Tahlil bu fanmi yoki metodmi? Bunday savollarni biz juda ko‗p 
uchratamiz.
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, real voqelikda yuz berayotgan hodisa va 
jarayonlarni o‗rganishda faqat tahlilni o‗zi yetarli bo‗lmaydi. Inson tafakkuriga 
mos keluvchi boshqa usullardan ham foydalanishga zaruriyat tug‗iladi. Shu jihatda 
tahlilga muqobillikda ―sintez‖ usuli ham tarkiblanib, uning yordamida 

---

21 
o‗rganilayotgan to‗plamning ayrim birliklari orasidagi aloqalar va o‗zaro 
bog‗liqliklari aniqlanadi. 
―Sintez‖ atamasi ham grekcha ―syntezis‖ so‗zidan olingan bo‗lib, 
―birlashtiraman‖, ―qo‗shaman‖ degan ma‘noni bildiradi.
Shunday qilib, tahlil deganda, keng ma‘noda butunni tarkibiy qismlarga 
ajratish va ularni barcha o‗zaro aloqalari hamda bog‗liqliklarini o‗rganishga 
asoslangan atrof-muhitdagi hodisa va predmetlarni bilish usuli tushiniladi. 
Ma‘lumki, tahlil tushunchasi juda keng ma‘noga ega bo‗lib, u turli soha va 
yo‗nalishlarda qo‗llaniladi. Fan va amaliyotda tahlilni juda ko‗p turlarini uchratish 
mumkin: iqtisodiy, moliyaviy, ximiyaviy, fizik, matematik, statistik va h.k. Ular 
albatta bir-biridan o‗rganayotgan obyektlari, maqsadlari va o‗rganish uslublari 
bilan farq qiladi. 
Iqtisodiy jarayonlarni, ularning o‗zgarish tendensiyalarini, rivojlanishi va 
taraqqiyotini mavhum-mantiqiy tekshirish usullari orqaligina anglash mumkin. Bu 
borada mikroskoplardan, ximiyaviy reaktivlardan, o‗lchov vositalaridan foydalanib 
bo‗lmaydi.