Toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti "menejment va marketing" kafedrasi

1-rasm. Tijorat banklarni resurs bazasining tarkibi
5
 
Bank biznesining asosiy xususiyati shundan iboratki, tijoart banki asosan 
o‘zga kapital hisobidan faoliyat yuritadi. Xalqaro amaliyotda tijorat banklarining 
resurs bazasini atigi 10,0 foizga yaqinligi o‘z mablag‘lari va qolgan 90,0 foizini 
chetdan jalb qilingan mablag‘lar tashkil etadi. Boshqa xo‘jalik sub’ektlarda 
5
Rashidov O.Yu. va boshqalar. Pul, kredit va banklar. Darslik. T.: TDIU, 2010. 398 b.
Tijorat banklarni resurs bazasi 
 
O‘z mablag‘lari va unga 
tenglashtirilgan resurslar 
Jalb etilgan mablag‘lar 

---

24 
buning aksi bo‘lib, ular resurs bazasining 60,0 foizidan ortig‘ligini o‘z 
mablag‘lari egallaydi.
6
Tijorat banklari yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, o‘z faoliyatini yuritish 
uchun chetdan qo‘shimcha mablag‘lar jalb etishlari lozim. Ushbu faoliyat tijorat 
banklari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslardan vaqtli to‘lovlilik hamda 
muddatlilik shartlari asosida jalb etish orqali o‘z resurs bazasini shakllantirish 
bilan bog‘liq faoliyat passiv operatsiyalar hisoblanadi. Xalqaro amaliyotda 
tijorat banklarining passiv operatsiya-larini turli shakllari mavjud.
Chetdan jalb qilingan mablag‘lar jalb qilinishi manbalariga qarab 
quyidagilarga ajratilinadi: 
-
omonatlar va depozitlarni jalb etish (talab qilib olunguncha, 
muddatli); 
-
boshqa tijorat banklaridan va Markaziy bankdan kreditlar olish 
(banklararo kredit); 
-
muomalaga qimmatli qog‘ozlar chiqarish (aksiyalar, obligatsiyalar, 
depozit sertifikatlari, veksellar); 
-
qimmatli qog‘ozlarni qaytib sotib olish sharti bilan sotish shart 
nomalarini (“Repo” operatsiyalarini) amalga oshirish; 
-
Yevronota va Yevrobondlar bozorida ishtirok etish; 
-
bank akseptlarini (avval) sifatida sotish va boshqalar. 
Bozor iqtisodiyoti munosabatlari qaror topishi va rivojlanishi jarayonida 
shakllangan va rivojlanayotgan mazkur bank muassasalari moliyaviy-iqtisodiy 
faoliyatning barcha jabhalarini qamrab oladi va uning o’ziga xos tomonlarini aks 
ettiradi. 
Shuning uchun ham, banklarning rivojlanish tarixiga e’tiborning karatilishi, 
ancha keng doiradagi masalalar bilan shug’ullanuvchi va zamonaviy bozor 
iqtisodiyotida jiddiy rolga ega bo’lgan yirik moliya-kredit muassasasi 
faoliyatining iqtisodiyot tarmoqlari rivojini ta’minlashdek muhim vazifaga 
yo’naltirilganligi bilan belgilanadi. 
6
Finansi, dengi, kredit. Uchebnik.Pod red. dots. O.V.Sokolovoy. M.: “YURIST’” 2001. 138 b.

---

25