5.3 - rasm.Marketing tadqiqoti jarayoni bosqichlari
Вазифаларни белгилаш. Фирма олдида турган муаммоларни аниқлаш
Маркетинг изланиш мақсадларини аниқлаш
Потенциал ахборот манбаларини белгилаш
Ахборот тўплаш ва классификациялаш
Тўпланган маълумотларни таҳлил етиш
Керакли тавсияларни бериш
90
Marketing tadqiqotlarining ayrim bosqichlariga qisqacha ta’rif beramiz.
1.1. Marketing tadqiqotlari o’tkazish zaruratini aniqlash.
Tashqi muhit monitoringini amalga oshirishda tashkilot rahbariyati ko’pgina
manbalardan – mahsulot sifatining pastligidan shikoyat qilishi mumkin bo’lgan
aksiyadorlardan, tashkilot bozordagi o’rnini raqobatchilarga berib qo’yayotgani
to’g’risida axborot berishi mumkin bo’lgan dilerdan va h.k. axborot oladi. Ammo
bu axborotlar asosiy muammolarga emas, balki ko’proq muammo - belgilarga
taalluqli (masalan, sotuv hajmi barqarorlashuvi yoki tushib ketishi). Tadqiqotchilar
vazifasi aynan muammo – belgilar negizida yotgan asosiy muammolarni aniqlash
hisoblanadi. Muammolarni aniqlash marketing tadqiqotlari olib borishda keyingi
qadam hisoblanadi.
1.2. Muammoni aniqlash va tadqiqot maqsadlarini shakllantirish.
Muammoning aniq-ravshan qo’yilishi marketing tadqiqotlarini muvaffaqiyatli
o’tkazish garovi hisoblanadi. Muammoni aniqlash o’z ichiga quyidagilarni oladi:
1. Belgilarni aniqlash.
2. Mumkin bo’lgan sabablar, asosiy muammolar, belgilarni aniq ta’riflash.
3. Muammoni hal qilish uchun boshqaruvchi qabul qilishi mumkin bo’lgan
muqobil amallar to’liq ro’yxatini aniqlash.
Ma’lumotlar tahlili ularni kompyuterga kiritish, xatolarini tekshirish,
kodlashtirish, jadval holiga keltirish va statistik sinovlarni o’z ichiga oladi.
Markteing axborotlarini tahlil qilish tizimi o’z ichiga usullar bankini va
modellar bankini oladi.
Usullar banki – arifmetik operatsiyalar, ma’lumotlarni grafikli va
statistikqayta ishlab, ularning statistik ishonchliligini aniqlash imkonini beruvchi
ma’lumotlarni qayta ishlashning zamonaviy uslublari to’plamidir.
Modellar banki – har biri real mavjud bo’lgan o’zaro bog’liq o’zgaruvchilar
tizimni namoyon qiluvchi, optimal boshqaruv qarorlarini qabul qilishga
ko’maklashuvchiiqtisodiy-matematik modellar to’plamidir.
Kompaniya rahbariyatiga o’tkazilgan tadqiqot bo’yicha yakuniy hisobotni
tayyorlab faoliyat xususiyatlari va qabul qilinayotgan qarorlar xarakteriga qarab
91
olingan natijalar talqini, xulosa va takliflar taqdim etiladi. Hisobot yozishdan
tashqari tadqiqotchilar mijozlar uchun ko’pincha olingan natijalarning og’zaki
taqdimotini ham tayyorlaydilar.
Marketolog tadqiqot usullari va uslubiyotlaridan, marketing instrumentlaridan
to’g’ri foydalanishi lozim.Tadqiqot dizaynini ishlab chiqish quyidagilarni talab
etadi:
-Tasdiqlangan bosh va operativ maqsadlarning mavjudligini
-Qo’yilgan muammolar bilan maqsadlarning aloqadorligini
-Olingan natijalarni qaysi yo’nalishda qo’llanishini asoslanganligini
-Tadqiqot maqsadlariga erishish uchun tanlangan usullarning qulayligini
-Butun jarayon uchun kalendar va tarmoq grafigining tuzilishini
-Tadqiqot loyihasini bajarishda ishtirok etuvchi personalni o’z vazifalariga
ma’sulligini ta’minlashni
-Tadqiqot xarajatlar byudjetini moddalar bo’yicha ishlab chiqish
-Yakuniy hisobot shaklini rasmiylashtirishni yuqori darajada bajarishni.
Tadqiqot dizaynining ilmiy va iqtisodiy jihatdan samarali bo’lishidizaynga
qo’yiladigan talablarning eng asosiysidir. Tadqiqot dizayni loyihalanadi. (1,2,3
bosqichda). Dizayni loyihalangandan so’ng, tadqiqot jarayonini konstruktsiyasini
tuzish bosqichi boshlanadi. Dizaynni loyihalashda ma’lum texnika va
texnologiyaga tayanish kerak. Buning uchun quyidagi savollarga javoblar talab
etiladi.
-Kerakli axborotni yaratish uchun qanday ma’lumotlar zarur?
-Ikkilamchi axborotni qayerdan olish yaxshi, ichki yoki tashqi manbalardan?
-Ikkilamchi va birlamchi axborotlarga yana qo’shimcha ma’lumotlar
kerakmi?
-Ikkilamchi axborot manbalarini qaysi statistik usullar bilan qayta ishlanadi
va tahlil qilinadi?
-Birlamchi axborotlarni qaysi usullar bilan to’plash kerak?
-Qanday o’zgaruvchi omillar tahlili o’tkazilishi va qanday usullar qo’llanilishi
kerak?
92
-Iste’molchilarni so’rovnomasi qanday tuzilishikerak, qanday savollar
berilishi kerak?
-Tadqiqot
jarayonida
nimalarga
ko’proq e’tibor berilib, nimalar
ajratilibko’rsatiladi?
-Qanday tahlil usullari qo’llaniladi?
- Tadqiqot natijalari hisobotining shakli, ko’rinishiva tarkibi tasdiqlanganmi?
-Tadqiqot o’tkazish uchun qancha vaqt ketadi?
Tadqiqot dizayni — bu tadqiqot jarayonini loyihalash va konstruk-tsiyalash
hamda uning modelini ishlab chiqishdir. Taqiqot dizayni eng birinchi qilinadigan
ishdir. Amerika Marketing Assotsiatsiyasi ta’rificha, “tadqiqot dizayni – bu ustalik
bilan tuzilgan rejadir”.
Marketing tadqiqoti dizayni - bu tadqiqot maqsadidan kelib chiqqan holda
mantiqiy ketma-ketlikda axborotlarni to’plash, tizimlashtirish, qayta ishlash,
ulardan foydali axborotni tanlab olish, axborot sifatini baholash va ularni qaror
qabul qiluvchi menejer, rahbar, bo’lim boshlig’i yoki boshqa tegishli mas’ul
shaxsga uzatishi lozim.
Marketing tadqiqotining dizayni marketing tadqiqotini o’tkazishni loyihalash
va tashkil etish jarayoni sifatida ko’rilishi mumkin. Dizayn loyihalash(1,2,3
bosqich) uch bosqichdan iborat. Konstruktsiyasini tuzish (4,5,6,7) bosqichdan
iborat.
Birinchi bosqich—vaziyat muammosi va qo’yilganmasalalar bilan tanishish.
Bunda tadqiqotni o’tkazish imkoniyatlari va mumkinligi haqida ularga ketadigan
xarajatlar, bunga o’xshash tadqiqotlarning mavjudligi haqida qiyinchiliklar haqida
ma’lum bir fikr mulohazalar shakllanadi. Asosiy vazifalar belgilangandan so’ng
quyidagi savollar aniqlanadi.
-qanday hajmdagi tadqiqot o’tkazilishi talab etiladi?
-Tadqiqot natijalari samarasi sarf xarajatlarni qoplaydimi?
-Tadqiqot qilinadigan muammo bo’yicha tayyor yechimlar yoki o’xshash
tadqiqotlar mavjudmi?
93
-Tadqiqot
natijasida
qaysi
darajadagi
ahamiyatgaega
bo’lgan
axborotolinishikerak?
-Masalani qo’yilishi va asoslanishi qanday?
-Natijalarni tayyorlashva topshirish uchun vaqt chegaralanganmi?
Ikkinchi bosqich—tadqiqotni taxminiy rejalashtirish, birinchi bosqichidagi
ma’lumotlarni tekshirish. Bu bosqichda quyidagi savollar muhim hisoblanadi.
-qaysi hajmda qanday va qanday sifatli axborot talab etiladi?
-qanday axborot manbalari mavjud?
-Tadqiqot
o’tkazishga ixtisoslashtirilgan tashkilot yoki marketing
markazlarini jalb etish kerakmi?
-Tahlil va istiqbolni belgilash uchun qanday usullar qo’llaniladi?
-Tadqiqot ma’lumotlarini tahlil qilish uchun programmalashtirish dasturlari
qo’llaniladimi?
-Tadqiqot o’tkazish qancha vaqtni talab etadi?
Mavjud vaziyat bilan tanishgandan so’ng, barcha birlamchi va ikkilamchi
axborotlarni firma kuchi bilan to’plab yig’ish mumkinmi, yoki birlamchi
axborotlar to’plashuchun marketing tadqiqot markazlari yordamidan foydalanish
zarurligi
aniqlanadi.
Masalan,
iste’molchilardan so’rovnoma o’tkazish,
raqobatchilar haqida axborot yig’ish kabi ma’lumotlarni to’plashda marketing
markazlaridan foydalanishkerak.
Marketing tadqiqotlarini o’tkazishga ixtisoslashtirilgan ilmiy tadqiqot
institutlari va marketing markazlarini jalb qilishni asoslash uchun quyidagi
mezonlardanfoydalanish mumkin.
Marketingtadqiqotlari borasida qaysi ixtisoslashgan institut mavjud?
Marketing tizimlarini tadqiq qilish bilan qaysi mutaxassislar shug’ullanadi?
Ochiq matbuotda tadqiqot natijalari chop etilganmi?
Buyurtmachifirmava
korxonalar
bilankommunikatsiyaaloqalariqanday
o’rnatilgan?
Tadqiqot o’tkazish smetasi vagrafigi institut tomonidan qachon tavsiya
etiladi?
94
Rejalashtirilgan tadqiqot grafigini institut ishlab chiqadimi?
Institutda
amaliyotda
qo’llanilgan
hisoblash
dasturlari
va
markazlarimavjudmi?
Tadqiqot natijalarini rasmiylashtirish va taqdimot qilish qanday tartibda
o’tkaziladi?
Uchinchi bosqich — tadqiqot o’tkazishning ishchi konsepsiyasini
ishlabchiqish. Konseptsiya tadqiqotni kim yordamida o’tkazilishidan qat’iy nazar
ishlabchiqiladi. Kontsepsiya quyidagi bo’limlardan iborat bo’lishi kerak.
-Mahsulot, mahsulot nomenklaturasi, joylashtirish tizimi.Bu erda bozorda siz
tavsiya qilayotgan tovar bormi, yoki shunga o’xshash tovar mavjudmi?
-Tovarning asosiy mohiyati, uzoq muddatga mo’ljallangan tovar, qisqa
muddatga mo’ljallangan keng iste’mol tovari, sanoat ehtiyojlari uchun kerak
tayyor qismlarva boshqa xizmatlar
-Sifatni
ta’minlash,
tizimli
texnikaning
zamonaviylik
darajasi,
unumdorlikko’rsatkichlari, dizayn, narxlar, foydalilikdarajasi
-Potensialiste’molchilar:sanoat korxonalari, savdo, ijtimoiy buyurtmachilar,
individualiste’molchilar, iste’molchilar guruhi.
-Bozorni ta’minlash xarakteristikasi - bozorga kirish va chiqish,
ishlabchiqarish dinamikasiga qarab mahsulotga shakllanayotgan talabni o’rganish
-Mahsulotni sotish tizimi (ulgurji va chakana savdo tarmoqlari),
oxirgiiste’molchiga yetkazib berish tizimi, chakana savdo do’konlari, ulgurji
savdopunktlari
-Raqobat-raqobatmuhiti,asosiy raqobatchilarning bozordagi holati.
Tadqiqot muammosidan kelib chiqqan holda ishchi konsepsiyani tarkibi
bundan farq qilishi va boshqa masalalar ham yoritilishi mumkin. Bozor muhitini
o’rganish, marketingning tashqi vaichki muhitini tahlil qilish, tashqi aloqalarni
tahlil qilish masalalari ko’rilishimumkin. Harqanday firma faoliyatiga juda ko’p
omillar ta’sir etganligi uchun, marketing tizimininig ko’p sub’ektlari samarali
aloqalarni o’rnatishi juda muhim. Shusababli quyidagi savollarni ham tadqiqot
davridao’rganish zarur.
95
-Iqtisodiyotdagi umumiy holat-iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, geografik
-Asosiy tarmoqlarda texnologiyalarni rivojlanganligi
-Ijtimoiy
infrastrukturani
rivojlantirish
dasturlarini
holati
– fan,
sog’liqnisaqlash, tashqimuhitni muhofaza qilishningistiqbollari
-Iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarida ularning mahsulotlariga bo’lgan talabni
baholash
-Raqobatchilar va hamkorlar bozorida firma ulushi.
To’rtinchi bosqich — marketing axborotlarini to’plash yo’llari va
usullariasoslanadi.Iqtisodiy tejamli usullardan foydalanish, birlamchi va ikkilamchi
axborotlarni aniqligiga e’tibor qaratiladi.Axborotlar ikki yo’nalishga bo’lingan
holdatizimlashtiriladi:
- firmaning ichki axborotlaritizimi
- firmani o’rab turgan tashqimuhitning axborotlari tizimi.
Tashqi muhit axborotlari turli manbalardan, ommaviy axborot nashrlari,
statistik
qo’mitalar,
raqobatchilarning
faoliyati
haqidagi
manbalardan
olinishimumkin.
Beshinchibosqich
—axborotni qayta ishlash.Tadqiqot maqsadi va
vazifalaridan kelib chiqqan holda axborotlarni miqdoriy va sifat jihatdan tahlil
ishlari olib boriladi, qayta ishlangan axborot kompyuter dasturlariga kiritilishi va
tahlil qilinishi kerak.
Oltinchi bosqich — yakuniy xulosalarni qilish, tadqiqotni yakunlash,
umumlashtirish. Tadqiqotning bosh maqsadiga yetildimi yoki yo’qmi, qo’shimcha
ma’lumotlar kerakmi, tadqiqot yakunlandimi, shu va shunga o’xshash savollar
tahlil
qilinadi.
Buyurtmachi
qo’ygan maqsadiga erishdimi, marketing
tadqiqotlariga sarflangan xarajatlar tez qoplanadimi kabi savollarga xulosa qilinadi.
Iste’mol vositalari ishlab chiqaruvchi sanoat korxonalari marketing tadqiqotlariga
0,30 foiz miqdorida mablag’ sarf qilar ekan. Ba’zi hollarda tadqiqotnatijalari
samarasini aniqlash uchun anketa savollari tuzibso’rovnomalaro’tkaziladi.
Yettinchibosqich – tadqiqotnatijalarini rasmiylashtirish va taqdimot
(prezentatsiya) qilish. Hisobot tarkibi quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak:
96
-Mundarija
-Referat, hisobotningqisqamazmuni va natijalari
-Masalaning qo’yilishi va tadqiqot maqsadlarini asoslanishi
-Tadqiqot alohida bo’limlari natijalari, uslubiy xulosalar, jadvallar, sxema va
grafiklar
-Ilovalar.
Taqdimotni samarali o’tkazish uchun uning ssenariysi tuziladi. Taqdimot
ma’ruzasi, slaydlar, bahs-munozaralar bilan birga boshqa rasmiytadbirlar
hamo’tkaziladi.
Dostları ilə paylaş: |