Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

rejalashtirish—tashkil etish—motivatsiya—nazorat qilish 
Aniq maqsadlarni belgilash kompaniya vazifasining umumiy ta’rifidan aniq 
ish rejalariga o’tish imkonini beradi. 
Ko’yilgan maqsad biz istagan natijadan iborat bo’ladi. Agar yaxshi natijalarga 
erishmokchi bo’lsak, oldimizga yaxshi maqsadlar kuyamiz. Maqsadlar kiska va 
uzoq muddatli moliyaviy va strategik bo’ladi. 
Moliyaviy maqsadlar majburiydir, chunki moliyaviy mablag’ etishmasa, 
kompaniya tang axvolga tushib koladi. Strategik maqsadlar kompaniyaning 
bozordagi raqobat mavqeini kuchaytirishga karatiladi. Moliyaviy maqsadlar foyda 
xajmi, sarmoyalardan kaytim, nakd pul tushumi, dividentlar kabi ko’rsatkichlarni 
ko’paytirishga karatiladi. Ular firmaning raqobatbardoshliligini oshirish natijasida 
rivojlanishning yukoriroq sur’atlariga, bozordagi salmogini oshirishga, kam 
xarajatlarga erishishga, firmaning obruyini oshirishga karatilgan bo’ladi. 
Maqsadlar natijalardir, strategiya esa ularga erishish yullari sanaladi. 
Strategiyani aniqlash uchun korxonaning ichki xolati va tashki omillar urganilishi 
lozim. Kompaniya strategiyasi odatda, quyidagilardan iborat bo’ladi: 
-chuqur o’ylangan, maqsadga qaratilgan harakatlar; 
-voqealarning kutilmagan rivoji va kuchaygan raqobat kurashiga javob berish. 
Strategiya fakat menejerlar avvalroq o’ylab chiqqan harakatlar emas, balki 
kutilmagan vaziyatlarda kiritilishi lozim bo’lgan tuzatishlar hamdir. Strategiyani 

---

109 
ishlab chiqish uchun tadbirkorlik iste’dodi va fikrlashning strategik tarzi bo’lishi 
kerak. Strategiyani ishlab chiqish maxorati menejerning tadbirkorlik iste’dodiga 
bog’liq. 
Menejerning tadbirkorlik maxoratini belgilash mezoni uning yangi strategik 
imkoniyatlarni ko’ra bilishi va yangiliklarga uchligidir. Tadbirkorlik iste’dodiga 
ega bo’lgan menejerlar odatda birinchi kaldirgochlar bo’ladilar. Ular yangiliklarni 
tez uzlashtirib oladilar, tavakkalchi bo’ladilar va keskin yangi strategiyalar 
yaratadilar. 
Kompaniya strategiyasiga tuzatishlar kiritish oddiy me’yoriy xol hisoblanadi. 
Ba’zan strategiyaga o’zgartirish kiritish zarur bo’lib qoladi. Kamdan-kam 
xollardagina kompaniya strategiyasi vakt sinovidan o’ta oladi. Strategiyani qanday 
qilib yaxshilash mumkin degan savol menejerni hech kachon tark etmasligi lozim. 
Shuning uchun strategiyani ishlab chiqish dinamik jarayondir. 
Kompaniya strategiyasi moxiyatan kator savollarga javob beradi. Bu savollar 
quyidagilardan iborat: 
-ishni qanday rivojlantirish kerak? 
-mijozlarni qanday kilib kanoatlantirish mumkin? 
-raqiblardan qanday kilib o’zib ketsa bo’ladi? 
-o’zgaruvchan bozor sharoitlariga qanday javob berish lozim? 
-kompaniyaning ayrim funktsional bulimlarini qanday boshkarish 
kerak? 
-moliyaviy va strategik maqsadlarga qanday kilib erishish 
mumkin? 
Strategik ko’ra bilish va kompaniya vazifasini ishlab chiqish, maqsadlarni 
aniqlash va strategiyani tanlash kompaniyaning rivojlanish yo’nalishini belgilashda 
asosiy vazifalardir. Kechikib to’zilgan strategik rejalar yoki uz vaktida kiritilmagan 
tuzatishlar xech qanday natija bermaydi. 
Strategiyani amalga oshirish ishlari ma’muriy vazifalarga kiradi. U 
quyidagilardan iborat: 
-strategiyani muvaffakiyatli bajarish uchun tashkiliy imkoniyatlar yaratish; 

---

110 
- mablaglarni foydali joylashtirish uchun byudjetni boshkarish; 
-firma strategiyasini amalga oshirishni ta’minlovchi siyosatni belgilash; 
-xizmatchilarning yanada samaralirok ishlashlari uchun rag’batlantirish; 
- erishiladigan natija va mukofotlar xajmini bir-biriga boglash; 
-kompaniyada belgilangan vazifalarni bajarish uchun qulay muxit yaratish; 
-kompaniya xodimlarini ta’minlovchi ichki sharoitlar yaratish, ya’ni xar bir 
xodimlarning strategik rolini samarali ijro etish sharoitlarini yaratish; 
-ishni doimiy yaxshilash uchun eng ilg’or tajribalardan foydalanish; 
-ichki raxbarlikni ta’minlash. 
Yukoridagi 4 ta vazifa bir necha bor kayta ko’rib chiqiladi, chunki yangidan 
yuzaga keladigan xolatlar xar xil tuzatishlar kiritishni talab qiladi. Utgan tajribalar 
natijasi va kompaniyaning istiqbol maqsadlari shunday o’zgartirishlar kiritilishiga 
sabab bo’lishi mumkin. Strategiyani muvaffakiyatli amalga oshirish yullarini 
axtarish doimiy xisoblanadi. Strategiyani amalga oshirishda uning ayrim qismlari 
keraksiz bo’lgani bois o’zgartirish talab etiladi.