Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

Tarkibiy jihatdan rivojlanish
. Kredit rivojlanishining bu bosqichi ssuda 
kapitali bozorida kredit-moliya tashkilotlari ko’rinishidagi maxsus vositachilarining 
paydo bo’lishi bilan xarakterlanadi.
Katta sudxo’rlik va sarroflik idoralari zaminida vujudga kelgan dastlabki 
banklar o’z zimmasiga ko’pchilik kredit institutlariga keyinchalik an’nanaviy bo’lib 
qolgan, eng kerakli funktsiyalarni oldi. Bular:
149

---

-
bo’sh moliyaviy mablag’larni foiz bilan vaqtida to’lash majburiyati asosida 
qarz oluvchiga berishiga asoslanib jamg’arish; 
-
yuridik va jismoniy shaxslar uchun har xil to’lov va hisob-kitoblar bo’yicha 
xizmat ko’rsatishi (keyinchalik davlat uchun ham); 
- qator maxsus moliyaviy operatsiyalarni o’tkazish (masalan, veksel 
munosabati mexanizmi bo’yicha xizmat ko’rsatish va boshqalar).
Maxsus vositachilarga ssuda kapitali bozorida bo’lgan talab, shuningdek, 
foydaning yuqori normasi bank tizimining boshqa faoliyat sohalaridan keladigan 
kapital oqimi hisobiga rivojlanishini aniqlab beradi (yangi vujudga kelayotgan kredit 
tashkilotlarining tuzuvchilari sudxo’r va sarroflar bo’lmay, balki sanoat va savdo 
kapitalistlari edi). Rivojlanish bosqichida ssuda kapitali bozoridagi munosabatlar 
ma’lum darajada shakliy xarakter ola boshladi, kreditlashning malum bir turdagi 
jarayonlari o’rnatildi, ssuda kapitalining o’rtacha regional va o’rtacha milliy 
normalari o’rnatildi va h.k. Biroq kredit tashkilotlarning faoliyati haligacha 
markazlashmagan edi. Bu esa ssuda kapitali bozorining rivojlanishiga to’sqinlik 
qilardi va iqtisodiyotning tsiklik rivojlanish sharoitlarida moliyaviy bozorning boshqa 
bo’g’inlarida nomutanosibliklarni keltirib chiqardi.
Yoozirgi ahvoli
. Bu bosqichning asosiy belgisi - iqtisodiyotda kredit 
munosabatlarini davlat tomonidan markazlashgan holda boshqarilishidir. Davlat 
miqyosida kredit munosabatlarining markazlashuvi har bir davlatning Markaziy banki 
yordamida amalga oshiriladi. Dastlabki umumilliy davlat kredit institutlarining paydo 
bo’lishi naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib borish uchun qo’l keldi hamda tijorat 
banklarining operatsiyalari va xizmat ko’rsatish ko’lamining kengayishiga olib keldi, 
masalan, fond bozoriga xizmat ko’rsatish bo’yicha. Keyinchalik Markaziy banklar 
faoliyati bozor iqtisodiyotini barqarorlashtirishning samarali omili bo’lgan kredit 
dastaklarini ishlatish bo’yicha yo’naltirildi. Bu esa davlatniki bo’lmagan kredit 
tashkilotlarini nazorat qilishni kuchaytirishni talab qildi. Shuningdek, iqtisodiyotda 
informatsion texnologiyaning rivojlanishi, global bank tarmoqlarining kompyuter 
kommunikatsiyalari va ma’lumotlar bazalarining shakllanishi kredit munosabatlarini 
yangi sifatli darajaga, ya’ni mijozga xizmat ko’rsatish bilan birga ularning moliyaviy
150

---

faoliyatining hamma jabhalariga, shuningdek, xalqaro bozorga ham tarqalishiga olib 
keldi.
Jamiyat faoliyatining o’ta muhim jihati - bu ishlab chiqarishdir. Ishlab 
chiqarish jarayonida iqtisodiy resurslar ishlatiladi, mahsulotlar va xizmatlardan iborat 
hayotiy ne’matlar yaratiladi.
Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini moddiy va mehnat omillari 
ta’minlaydi. Ishlab chiqarishning bu omillar bilan bir tekisda ta’minlanishi 
muammodir.
Bu muammo o’z echimini