Toshkent yangiyul poligraph service

Olinishi. Aluminiyni 1886- yilda M. Charlz, Xol (AQSh) va Pol Eru (Fransiya) bir-biridan xabarsiz holda A1₂0₃ dan elektroliz

qilib olish usulini ishlab chiqdilar. Shu usulga binoan aluminiy, aluminiy oksidi (A1₂0₃) bilan kriolit (Na₃AlF₆) aralashmasi suyuqlanmasini elektroliz qilib olinadi. Aluminiy oksidini (glinozyomni) olish uchun aluminiyning turli rudalari: boksit, nefelin, alunit, kaolin va boshqalar ishlatiladi.
Boksit - tog‘ jinsi bo'lib, tarkibida 32- 60 % (massa bo‘yicha ) gacha turlicha gidratlangan aluminiy oksidi A1₂0₃ H₂0; A1₂0₃3H₂0 saqlaydi, yana 2 - 20 % gacha kremniy oksidi - Si0₂ temir, titan marganets, kalsiy, magniy oksidlari vaboshqalami saqlaydi. Uning yirik konlariRassiyavaQozog‘istondajoylashgan, 0‘zbekistonda ham uning konlari bor. Boksitli konlar Farg‘ona vodiysida, Boysunda va Karmana tog‘larida joylashgan (o‘rtacha sifatli konlariga Jaloyir, Nurota, Qizilbo‘loq, Qizilqumdagi Oqtov konlarini ko'rsatish mumkin). Nefelin bu ishqoriy alumosilkat bo‘lib, (Na,K)₂0.Al₂0₃- 2Si0₂ . 2H₂0 - minerali shaklida yoki apatit - nefelinli rudalar shaklida uchraydi. Keyingisidan fosforli o‘g‘it olish uchun qayta ishlanib apatitli konsentrat olinadi. Qolgan chiqindisi — qoldig‘i flotatsiyalanib nefelinli konsentratga (tarkibida 30 % gacha A1₂0₃ saqlaydi) aylantiriladi.
Alunit — ( Na,K)₂S0₄ .Al₂( S0₄)₃. 4A1 (OH)₃ rudasi tarkibida 20 % - gacha A1₂0₃ saqlaydi. 0‘zbekistonda alunit koni Ohangaronda joylashgan.
Kaolin - A1₂0₃.2 Si0₂. 2H₂0 rudasi toza holda kam uchraydi, tarkibida asosan, qum va boshqalar bilan ifloslangan holda keng tarqalgan sarg‘ish, qo‘ng‘ir rangli bo‘ladi. Kaolin koni 0‘zbekistondagi Angerenda - Oltintov va Bukatovdadir.
Ruda tarkibiga qarab glinazyomni (A1₂0₃) ajratib tozalab olish uchun ishqoriy, kislotali va elektrotermik usullardan foydalaniladi.
Ho‘I ishqoriy usul. 1886- yilda Rossiyada К. I. Bayer tomonidan kashf etilgan bo‘lib, Bayer usuli ham deyiladi. Bu usul ruda tarkibidagi Al₂0₃ni ishqor bilan eritib eritmani erimaydigan qo‘shimchalardan ajratib olishga asoslangan. Bu usulda 5 % gacha Si0₂ saqlovchi boksitni qayta ishlash iqtisodiy jihatdan samarali bo‘lib, bundan ortiq bo‘lsa, anchagina A1₂0₃ va NaOH yo‘qotiladi.
Bu usulda aluminiy oksidini olish to‘rt bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichi xomashyoni tayyorlash. Bunda boksit dag‘al maydalanadi va sharli maydalagichda ishlatilgan ishqor eritmasi ishtirokida yana maydalanadi (suyuqlikda maydalanadi) kukun holga keltirilib suspenziya hosil qilinadi. Ikkinchi bosqich boksitni eritish. Bu bosqichda boksit suspenziyasi ishlatilgan natriy aluminatli eritmada (aluminatli eritmada oksidga hisoblanganda 300 g/1 Na₂0 bo'ladi). 4­6 soat mobaynida avtolavda 0,4-1,5 MPa bosimda issiq suv bilan 150-200°C qizdiriladi. Boksit ishqor ta’sirida eruvchan birikmaga aylanadi. Reaksiya jarayonida boksit tarkibidagi glinozyom va kremnezyom eritmaga o‘tadi: