Transport-ekspeditsion xizmatlar asoslari

Nazorat savollari
1.
Yuklarni aralash tashish shartnomasi o‘zida nimani taqdim qiladi?
2.
Yuklarni aralash tashish nakladnoyi qanday ma’lumotlarni o‘z ichiga
oladi?
3.
Yuklarni aralash tashish operatori qanday majburiyatlar va javobgarlikni
zimasiga oladi?
4.
Maxsus shartlar bo‘yicha yuklarni tashishda transport-ekspeditorlik
xizmat ko‘rsatishning o‘ziga xos xususiyatlari qanday?
5.
Har-xil turdagi yuklarni tashishda transport-ekspeditorlik xizmat
ko‘rsatishning o‘ziga xos xususiyatlarini sanab bering.
6.
Yukni topshirish va yuklarni etkazib berish manzilini o‘zgartirish
qoidalari qanday?

---

61
6-mavzu. BOZOR MUNOSABATLARI SHAROITIDA EKSPIDITORLAR
ISHINI TASHKIL QILISH
Reja:
1. Ekspeditsion korxonaning ishini rejalashtirish tizimini ishlab chiqish.
2. Transport-ekspeditsion korxonaning maqsadlari va vazifalarini belgilash.
3. Xizmatlar bozorida raqobat sferasi.
4. Raqobatbardoshlilikni strategik rejalashtirish.
5. Transport-ekspeditorlik xizmatlar ko‘rsatish sohasida informatsion
texnologiyalar.
Tayanchiboralar:xizmatlar bozori, raqobat, strategiya,progressiv
texnologiyalar, menejment, marketing,intensifikatsi, diversifikatsi,daromadlar,
foyda,yo`riqnomalar,bozormodeli,menejer,nomenklatura
Transport-ekspeditorlik xizmatlar ko‘rsatish bozorida raqobat
Transport-ekspeditsion korxonalarning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi sekin
sur’atlar bilan amalga oshadi. Transport-ekspeditorlik xizmatlar bozori yetarlicha
rivojlanmagan bir sharoitda barcha ekspeditorlar ham o‘zining ishini yangi shart-
sharoitlar va talablarga muvofiq qayta qurishga qiziqavermaydi va bunga qodir
bo‘lavermaydi. Ekspeditsion korxonalar va tashkilotlar hali tashishlar va boshqa
xizmatlarning to‘lovga qodir bo‘lgan talabi va boshqa bozor rag‘batlariga zaif
javob qaytarmoqda.
Bozor sharoitlarida transport-ekspeditsion korxonaning raqobatbardoshliligi
xizmatlar sohasida ma’lum bir bozor mavqeini (hatto unchalik yuqori bo‘lmasa
ham) egallash va ushlab turish qobiliyatidan iborat bo‘ladi. Raqobatbardosh
bo‘lish – bu avvalambor barcha iste’molchilarning manfaatlarini hisobga olgan
holda transport-ekspeditorlik xizmatlarning yuqori sifatini ta’minlashdir.
Transport-ekspeditorlik xizmatlarning bosh sifat ko‘rsatkichlaridan biri ularning
pand bermasligidir. Pand bermaslik darajasi past bo‘lganda transport-ekspeditorlik
xizmatlarning qolgan iste’molchilik jihatlari o‘zining jalb qiluvchanligini
yo‘qotadi.

---

62
Transport-ekspeditsion korxonalarning raqobatbardoshliligini zizmatning
iste’molchilik xususiyatlarining jamlanmasi sifatida ham ta’riflash mumkin, bu
ularning raqobatchining xizmatidan ehtiyojlarni qanoatlantirish xarajatlari, narxlar
nisbati va xizmatning iste’molchilik sifatini hisobga olish bilan konkret
ehtiyojlarga mos kelish darajasi bo‘yicha ajralib turishini xarakterlaydi. Bundan
tashqari raqobatbardoshlilik darajasiga quyidagi asosiy omillar (faktorlar) ham
ta’sir ko‘rsatadi:
•
tashishlar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojni bilish darajasi;
•
progressiv texnologiyalarning qo‘llanilishi;
•
xizmatlar nomenklaturasining kengayishi (yangi transport-ekspeditorlik
xizmat ko‘rsatish turlarining qo‘llanilishi);
•
transport-ekspeditsion korxonalarning ishlab chiqarish bazasi bilan
ta’minlanganligi;
•
logistik tizimlarning qo‘llanilishi;
•
xodimlarning malaka darajasi, menedjment;
•
marketing va boshqalar (xizmatlar bozorini tadqiq qilish).
Raqobatbardoshlilikni oshirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishda
mijozlarning talablaridan kelib chiqish zarur bo‘ladi, ularning asosiylari:
a) tovarni (yukni) o‘z vaqtida etkazib berishga;
b) 
yukni ortish-tushirish va transportirovka qilish paytida yukning
saqlanishini ta’minlashga;
v) etkazib berishning tejamli bo‘lishiga;
g) transport va ekspeditsion korxonalarning mahsulotni sotish, oraliq
saqlash, upakovka qilish, shuningdek boshqa operatsiyalar va xizmatlar bo‘yicha
funksiyalarni o‘ziga olishga tayyorligiga keltiriladi.
Transport va ekspeditsion korxonalar bu omillarni yaxshi bilishi va har bir
mijoz uchun ularning ahamiyatini to‘g‘ri baholay olishi lozim.

---

63