Transport logistikasi

Logistika 
funksiyalari 
va operatsiyalari
Logistika xarajatlari shakllanishidagi omillar
Miqdoriy omillar
Sifat omillari
Buyurtmani qabul qilish, 
qayta 
ishlash 
va 
joylashtirish
Buyurtmaning qiymati va 
boshqa 
shartlari: 
Buyurtmalar soni, bitta 
buyurtma 
uchun 
xarajatlar ulushi
Zamonaviy 
axborot 
texnologiyalarini qoʻllash 
koʻlami
Ishlab 
chiqarishni 
rejalashtirish
Tadbirkorlik 
faoliyatidagi oʻzgarishlar 
Mahsulotlarning moddiy 
iste‘moli
Mahsulot sifatiga 
qoʻyiladigan talablar 
Konsentratsiya, 
ixtisoslashtirish, 
muvofiqlashtirish 
va 
integratsiya, Innovatsion 
texnologlar
Mahsulotlarni sotib olish 
va yetkazib berish
Buyurtma hajmi va 
chastotasi 
Ishlab chiqarish 
dasturi 
Mahsulotni ishga 
tushirish jadvali 
Xom ashyo narxlari, 
xaridlar koʻlami 
tejamkorligi 
Cheklangan kapital va 
jalb qilingan kapital
Pul-soliq siyosati 
Xizmat koʻrsatish va 
xizmat koʻrsatish usullari 
Tadbirkorlik faoliyati va 
korxonaning 
moliyaviy 
ahvoli
Mahsulotlarni 
omborga 
joylashtirish va saqlash
Buyurtma hajmi 
Ombor maydoni va 
darajasi 
Ombor uskunalari 
darajasi 
Aylanma mablagʻlarning 
aylanishi
Zamonaviy 
boshqaruv 
tushunchalaridan 
foydalanish
Mahsulotlarni sotish
Tashqi va ichki bozorlar 
hududi 
Mahsulotga 
talabning 
mavsumiy 
oʻzgarishi Inflyatsiya
Bozordagi korxonaning 
raqobatbardoshliligi. 
Iste‘molchilarning 
kontsentratsiyasi 
Raqobat 
yuritayotgan 

---

44 
korxonalar faoliyati
Yetkazib berish 
ishlab chiqarish 
iste‘molchi
Yuklarning tabiati 
Transportning 
tarif 
stavkalari, 
chegirmalar 
Transportning yoʻnalishi
Shart talablari 
tashish 
Tiqilib qolish 
va muvozanat
Faktorlarning logistik xarajatlarga ta‘siri musbat ham, manfiy ham 
boʻlishi mumkin. Agar u yoki bu faktor ta‘sirida logistik xarajatlar 
darajasi ortsa, uning ta‘siri manfiy deb hisoblanadi. Agarda logistik 
xarajatlar qandaydir faktor ta‘sirida kamaysa, uning ta‘siri musbat deb 
hisoblandi. 
Faktor qiymatining oshishi logistika xarajatlari oʻshishiga ham, 
pasayishiga ham ta‘sir qilishi mumkin. Quyidagi jadvalda logistika 
xarajatlariga ta‘sir etuvchi asosiy omillar koʻrsatilgan. 
Logistika xarajatlariga ta‘sir etuvchi xilma-xil va koʻp sonli 
faktorlar shuni koʻrsatadiki, ularni boshqarishda xarajatlarni hajmini 
emas, balki boshqa koʻpgina parametrlarni hisobga olgan holda 
vaziyatni baholash va xarajatlarni oʻlchashning yagona yaxlit tizimini 
yaratish va joriy qilish kerak. 
Rivojlangan mamlakatlarda logistika xarajatlari tarkibini tahlil 
qilish shuni koʻrsatadiki, ularda eng katta ulush inventarizatsiyani 
boshqarish (20-40%), transport xarajatlari (15-35%) va ma‘muriy-
boshqaruv funksiyalari (9-14%) ga toʻgʻri keladi. Soʻnggi oʻn yil ichida 
transport, buyurtmalarni qayta ishlash, axborot va kompyuter ta‘minoti, 
logistika ma‘muriyati kabi murakkab logistika funksiyalari uchun 
koʻplab kompaniyalarning logistika xarajatlari sezilarli darajada oshdi. 
Logistika xarajatlarini kamaytirish yoʻllari: 

Sotish va chakana narxlarni, shuningdek savdo uchun imtiyozlarni 
belgilash uchun yetkazib beruvchilar va xaridorlar bilan muzokaralar 
olib borish; 

kamroq xarajatlarga erishishda yetkazib beruvchilar va mijozlarga 
yordam berish (mijozlar biznesini rivojlantirish dasturlari, dilerlar 
uchun seminarlar); 

---

45 

umumiy xarajatlarni nazorat qilishni ta‘minlash uchun ―oldinga va 
ortga‖ integratsiyasi; 

resurslarning arzonroq oʻrnini bosadiganlarni qidirish; 

korxonaning yetkazib beruvchilar va iste‘molchilar bilan yetkazib 
berish tarmogʻida oʻzaro munosabatlarini yaxshilash. Masalan, 
korxona va uning sheriklarining mahsulotni oʻz vaqtida, yetkazib 
berish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtiruvchi ombor operatsiyalari, 
inventarizatsiyani boshqarish, tayyor mahsulotni saqlash va yetkazib 
berish xarajatlarini kamaytiradi; 

zahiradagi boshqa xarajatlarni kamaytirish yoʻli bilan yetkazib berish 
zanjirining bir boʻgʻinida koʻtarilgan xarajatlar uchun kompensatsiya; 

xodimlarning mehnat unumdorligini va funktsional birliklarning 
samaradorligini oshirish uchun ilgʻor ish uslublaridan foydalanish; 

korxona resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish va umumiy 
xarajatlar darajasiga ta‘sir etuvchi omillarni samarali boshqarish; 

yetkazib berish zanjirini tahlil qilish va qayta koʻrib chiqish orqali 
qoʻshimcha qiymat yaratmaydigan faoliyatni istisno qilish; 

biznesga sarmoya kiritishda ta‘minot zanjirining eng qimmat 
qismlarini yangilash.