T.Ş. Salavatov, M.Ə. Dadaş-zadə, X.İ. Dadaş-zadə “ yeralti hidravliKA” fənnindən dərs vəsaiti

FƏSİL 3. QUYULARIN BİR-BİRİNƏ QARŞILIQLI TƏSİRİ


3.1. Zolaqvarı yataqda interferensiya hadisəsi

Tədqiqatlar nəticəsində myyyən olunmuşdur ki, işləyən quyular bir-birinə təsir edir . Quyuların bir-birinə qarşılıqlı təsiri interferensiya hadisəsi adlanır. Zolaqvarı yataqda interferensiya hadisəsinə baxaq:

Uzunluğu L, eni B, qalınlığı h olan zolaqvarı yataq verilmişdir. Yatağın konturundan məsafəsində bir xətt üzrə aralarındakı məsafə 2 olan n sayda quyular yerləşmişdir. Quyular yerləşən xəttə “quyular cərgəsi ” deyilir. = 0 olduqda, quyular cərgəsi qalereya ilə əvəz edilir .
Süzülmənin Darsi qanununa tabe olduğunu qəbul edək.Onda qalereyaya axan mayenin sürəti
;
quyular cərgəsinə axan mayenin maksimum sərfi isə


(3.1)
olar.
Burada P₁ - layın konturundakı , P₂ - quyuların dibindəki təzyiqlər və
P = P₁ – P₂ ümumi müqavimətə sərf olunan təzyiq itkisidir. Bu təzyiq itkisini iki hissəyə ayırmaq olar.
1. Konturdan çıxan mayenin quyular cərgəsinə düzxətli hərəkətində yaranan müqavimətlərin dəfinə sərf olunan təzyiq itkisi. Bu xarici müqavimət adlanır və ilə işarə edilir
(3.2)
2. Mayenin quyular cərgəsindən quyulara istiqamətlənmiş radial hərəkətində yaranan müqavimətlərin dəfinə sərf olunan təzyiq itkisi. Bu daxili müqavimət adlanır və P_d ilə işarə edilir
(3.3)
Deməli,
P = P_x + P_d (3.4)



Şək.3.1. Zolaqvarı yataqda interferensiya hadisəsi.

Beləliklə, mayenin konturdan quyuya hərəkətinə iki hərəkətin – düzxətli və radial hərəkətin cəmindən ibarətdir.

İndi isə yuxarıda qeyd olunanlara əsasən bir quyunun hasilatını hesablayaq:
Düzxətli hərəkət üçün
buradan ; (3.5)
Radial hərəkətdə isə
buradan ; (3.6)
olar.
Burada: q – bir quyunun hasilatıdır. və -xarici və daxili müqavimət əmsallarıdır.
(3.5) və (3.6) ifadələrini (3.4) - də yerinə yazsaq, tam təzyiq itkisi:


və ya (3.7)

Onda bir quyunun hasilatı

(3.8)
kimi tapılar.
Şərti olaraq 2R₀  2 qəbul etsək ond olarvə olduğu üçün (3.7) ifadəsində bu şərtləri nəzərə alsaq tam təzyiq itkisi aşağıdakı kimi tapılar:
(3.9)
Quyular cərgəsində n sayda quyu yerləşdiyindən, bütün quyulardan alınan mayenin hasilatı
Q = q  n (3.10)
olar. Buradan da q - in qiymətini (3.9)-da yerinə yazaq


(3.11)

2n = B yatağın eni olduğu üçün onda

(3.12)

olar. Beləliklə,

(3.13)

alınar və bu ifadə ilə cərgədə yerləşən bütün quyulardan alınan maye hasilatını daha dəqiq hesablamaq mümkündür. Əgər mayenin quyulara süzülməsində əyilmə olmasa idi, onda müqavimət xeyli az olardı və quyuların hasilatı isə maksimum olub (3.1) tənliyi ilə hesablanardı. Onda

(3.14)
olar.
Aşağıdakı əyridən görünür ki, n artdıqca Q / Q_max qiymətinin n-dən asılılığı zəifləyir. Bu aslılığın köməyilə cərgədə yerləşəcək quyuların optimal sayını da bilmək mümkündür.

Şək.3.2.Cərgədə yerləşəcək quyuların optimal sayının təyini.