Тупроқшунослик асослари

Ishning borishi: Texnik tarozida 2,5 g. sinalayotgan o’g’itdan tortib olib, 250 ml-li ulchov kolbasiga solinadi. O’g’itni asta- sekinlik bilan distillangan suvda eritib, idishni suv bilan chizigigacha yetkaziladi. Agar eritma loykalangan bo’lsa, 40 ml.chamasida olib filtrlanadi.
SHudan sung 2 dona 100 ml.li konussimon kolba olib, biriga 25 ml. filtrlangan eritmadan kuyiladi va ustiga 2-3 tomchi metil kizili indiqatoridan tomiziladi. Agar eritma binafsha rangga kirsa, u xolda 0,1 n ishkor eritmasi bilan, binafsha ranggi yukolguncha titrlanadi. Ikkinchi kolbaga 20 ml. 25 foizli formalin eritmasidan kuyiladi. Bunga xam 2-3 tomchi metil kizili indiqatoridan tomiziladi.Formalin tarkibida biroz chumoli kislotasi mavjud bulganligi sababli u xam indiqator ta’siridan binafsha rangga kiradi. SHuning uchun xam bu 0,1 n. ishkor eritmasi bilan binafsha ranggi yukolguncha titirlanadi. SHundan sung ikkala kolbadagi eritma aralashtiriladi,shu on aralashma yana binafsha rangga kiradi, chunki yuqorida kayd kilinganidek, kislota xosil bo’ladi va bu kislota indiqator ishtirokida rangini uzgartiradi.Xosil bulgan aralashmaga ikkinchi indiqator fenolftalein eritmasidan 0,5 n. NaOHbilan titirlanadi va titirlash uchun sarflangan ishkor mikdori aniklanadi. Bunda eritma avval metil kizili indiqatori ta’siridan binafsha rangda bo’lsa, ishkor ta’siridan och sarik rangga o’tadi, keyin esa fenolftalein ta’siridan yana binafsha rangga kiradi.
Natija kuyidagicha xisoblanadi:
(%) = a . T . 0,007 . 100
N
a-titrlash uchun sarflangan 0,5 n. ishkorining mikdori, ml,xisobida,
T-titrga kiritilgan tuzatish,
0,007 – 1 ml. 0,5 n. ishkor eritmasiga tugri keadigan azot mikdori, gr. xisobida.
100 – foizga aylantirish ifodasi,
N – analiz uchun olingan o’g’it mikdori,(0,25 g.)
Kerakli asbob va reaktivlar: O’g’it namunalari, 0,1 n ishkor eritmasi, 25 foizli formalin eritmasi, fenolftalein eritmasi, metil kizili indiqatori, probirkalar, qoshiqcha, tarozi, pinset, bariy xloridning 5 foizli eritmasi, yog’och ko’miri, lakmus qog’ozi, texnik taroiz.
N A Z O R A T S A V O L L A R.
1.Mineral o’g’itlar tashqi ko’rinishiga qarab qanday bo’ladi?
2.Mineral o’g’itlar eruchanligiga ko’ra qanday bo’ladi?
3.Mineral o’g’itlarni sifat nalizi qilishdan maqsad nima?
4.O’g’it muxiti qanday aniqlanadi?
5.Mineral o’g’itlarni cho’g’ ta’sirida aniqlashni tushuntiring?
6.O’g’it tarkibidagi xlor ioni qanday aniqlanadi?
7.O’g’it tarkibidagi sulfat ioni qanday aniqlanadi?
8.O’g’it tarkibidagi fosfor ioni qanday iniqlanadi?
9.O’g’it tarkibidagi ammoniy, kaliy va natriy kationlari qanday
aniqlanadi?

17 Laboratoriya ishi: Ammiakli va ammiakli - nitratli o’g’it tarkibidagi azotni formalin usulida aniqlash

Maqsad:Azotli mineral o’g’itlar tarkibidagi sof xoldagi azot miqdorini
aniqlashni o’rganadi.
Odatda zavod belgilangan standart buyicha ma’lum foizdagi ozika elementiga ega bulgan o’g’itlar ishlab chiqaradi va bu kursatkich o’g’it bilan birga kelgan xujjatlarda ifodalanadi.
Birok, o’g’itlarni nokulay sharoitda saklanganda uziga nam tortib olib, og’irligi ortib ketishi yoki yomgir ostida kolib foydali elementlarning bir kismi yuvilib ketishi mumkin. Bunday xollarda o’g’itlar tarkibidagi ozika elementlarining mikdorini aniklashga tugri keladi.
Bu usul bilan ammiakli selira NH₄NO₃ ammoniy sulfat (NH₄)₂SO₄
Va ammoniy xlorid NH₄Sl tarkibidagi azotning foiz mikdorini aniklash mumkin. Bu usul o’g’it tarkibidagi ammiak azotini farmalin bilan birikib organik moddalardan geksometilen tetramin xosil kilishiga asoslangan. Ma’lumki, bu bilan bir qatorda azot ekvalentiga teng mikdorda anorganik kislotalar xosil bo’ladi. Kislotalar mikdori esa NaOH yoki KOН bilan titrlash natijasida topiladi.

4NH₄NO₃ + 6HСOH(CH₂)₆N₄ + 4NHO₃ + 6H₂O

2(NH₄)₂SO₄ + 6HСOH = (CH₂)₆N₄ + 2H₂SO₄ + 6H₂O
4NH₄Сl + 6HСOH = (CH₂)₆N₄ + 4HС1 + 6H₂O