Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
-§. O‘qotar qurollarni otilgan gilzalardagi izlariga ko‘ra
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2-§. O‘qotar qurollarni otilgan gilzalardagi izlariga ko‘ra
identifikatsiya qilish metodikasi O‘qotar qurollarni otilgan gilzalardagi izlarga qarab identifikatsiya qilish maqsadida o‘tkaziladigan kriminalistik ekspertizalarning umumiy qoidalari boshqa turdagi kriminalistik ekspertizalarning o‘tkazish qoidalariga mos keladi. Yoki boshqacha aytganda, ushbu holda o‘tkaziladigan tadqiqotlar kriminalistik ekspertiza tadqiqotlari bosib o‘tadigan barcha bosqichlarga ega bo‘ladi: dastlabki tadqiqotlar bosqichi, alohida tadqiqotlar bosqichi, taqqoslash tadqiqotlar bosqichi, olingan natijalarni baholash (yakuniy xulosalarni shakllantirish) bosqichi va yakuniy xulosalarni tugal shakllantirish bosqichi. Albatta, tadqiqotlarni bunday bosqichlarga bo‘lish shartlidir. Chunki, ko‘pincha, ma’lum bilim, tajriba va xotiraga ega bo‘lgan ekspert daliliy ashyolarni oddiygina ko‘zdan kechirishda uning xususiyatlarini aniqlab oladi va fikran o‘ziga ma’lum bo‘lgan qurol namunalari, jangovar o‘q-dorilar bilan solishtiradi, natijada ekspertning (bir yoki bir nechta) tusmol fikri vujudga keladi. Ana shu tusmol fikrlarni ekspert o‘zining tadqiqoti davomida tekshirib va isbot qilib beradi. Dastlabki tadqiqotlar bosqichida ekspertiza o‘tkazish uchun materialarni qabul qilganidan keyin ekspert dastavval, tergov organlarini qiziqtiruvchi savollarning mazmunini aniqlab oladi. Ekspertiza tayinlash haqidagi qarorda savollar turlicha shakllangan bo‘lishi mumkin, lekin ularning asl mazmuni quyidagicha bo‘ladi: — taqdim etilgan o‘q va gilzalar qaysi rusumdagi quroldan otilgan; — taqdim etilgan gilzalar (patronlar) bir quroldan otilganmi (chiqarib tashlanganmi); — taqdim etilgan gilzalarning (patronlarning) barchasi ushbu (berilgan) quroldan otilganmi (chiqarib tashlanganmi). Ekspert dastavval taqdim etilgan daliliy ashyolarning haqqoniyligiga ishonch hosil qilishi kerak. Obyektlarning haqqoniyligiga ozgina shubha tug‘ilganda, ekspertiza tayinlagan shaxsdan qo‘shimcha ma’lumotlar talab qilib olinishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi JPKning 68- modasiga asosan ekspert o‘tkazilayotgan ekspertiza predmetiga tegishli bo‘lgan jinoyat ishi materiallari bilan tanishish huquqiga egadir. Ushbu hollarda bunday materiallar bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: daliliy ashyolarni ko‘zdan kechirish bayonnomasi, daliliy ashyo sifatida jinoyat ishiga tikib qo‘yish haqidagi qaror, zarur bo‘lganda esa voqea joyini 324 ko‘zdan kechirish bayonnomasi. Ularda fikr yuritilayotgan buyumlarning aniq belgilari yoritilishi zarur. Ikkinchi tomondan, ayblanuvchining u yoki bu buyumning jinoiy maqsadlarda foydalanishini ifodalovchi harakatlari ekspertiza obyektiga tegishli predmet sifatida baholanmaydi, binobarin, bu narsalar ekspertni umuman qiziqtirmasligi kerak va ekspert xulosasida umuman ifodalanishi kerak emas. Obyektlarning haqqoniyligiga tug‘ilgan shubhalarni bartaraf etishning ahamiyati juda kattadir, chunki ekspertizada o‘tkaziladigan tadqiqotlarda daliliy ashyolarning xususiyatlari aniqlanadi, agar obyekt mavhum bo‘lsa, tadqiqot natijalari ham mavhum bo‘lishi mumkin, ya’ni ishni ochish butunlay noto‘g‘ri yo‘ldan ketishi mumkin. Agar daliliy ashyoning haqqoniyligiga shubha tug‘ilmasa. u holda obyekt ko‘zdan kechiriladi. Ko‘zdan kechirishning birinchi maqsadi, aynan shu buyumning aynanligini aniqlovchi belgilar va alomatlarni aniqlashdan iborat. Ko‘zdan kechirishning zarurligi yana shuning uchun ham kerakki, bu jarayonda ushbu obyektni o‘ziga o‘xshash buyumlardan farqlovchi belgilar majmuani aniqlanadi. Bunday belgilarga quyidagilarni kiritish mumkin: shakli, o‘lchamlari, rangi, materiali, markirovka belgilari, nuqsonlari va hokazolar. Bu jarayonda yana shu narsa zarurki, ekspert aniqlagan va e’tibor bergan barcha belgilar nafaqat xulosada yozilishi, balki xulosaga ilova qilinadigan fotojadvalda aks etadigan fotosuratga ham olinishi kerak. Ko‘zdan kechirishning keyingi maqsadi — gilzada qurolning muayyan turiga xos bo‘lgan izlarning shakli, o‘lchamlari, o‘zaro joylashishini aniqlash uchun uni tekshirishdan iborat. Bu tekshirish kerak bo‘lgan hollarda taqdim etilgan qurolga tekshirilayotgan gilzalarning mos kelmasligini darhol inkor etish uchun zarur hisoblanadi. Masalan, agar tadqiqotga Kalashnikov konstruksiyali avtomat patronlari va Makarov konstruksiyali to‘pponcha taqdim etilgan bo‘lsa, bu patronlarni ushbu to‘pponchadan otib bo‘lmasligi darhol ayon bo‘ladi; yoki taqdim etilgan gilza tubida 9 mm kalibrli «Praga vz. 20» to‘pponchasiga xos bo‘lgan va patrondonning orqa kesimi markaziga nisbatan, qaytargichning chap va o‘ng tomonlarida o‘zaro simmetrik joylashgan izlar bo‘lsa hamda bu gilza bilan umuman bu izlar qoldirmaydigan 9 mm kalibrli Radom «VIS–35» to‘pponchasi taqdim etilgan bo‘lsa, gilzalar bu quroldan otilmagan deb inkor etish mumkin. Ushbu jarayonning mohiyati taqdim etilgan gilzalarni muayyan, aniq tor doiradagi qurollarga tegishli ekanligini bildiruvchi, turli rusum va 325 namunadagi qurollarning qism va mexanizmlarining iz hosil bo‘lishining xususiyatlarini aniqlash va tahlil etishdan iborat. Buning uchun ekspert jangovar o‘q-dorilarning xususiyatlari va turli rusum va namunadagi qurollarning gilzalarda iz hosil qilish mexanizmlari haqida hech bo‘lmasa umumiy tushunchaga ega bo‘lishi zarur, aks holda ekspert bunday imkoniyatdan maxrum bo‘ladi, ya’ni taqqoslash tadqiqotlarini o‘tkaza olmaydi. Taqdim etilgan gilzalarni tadqiq etishda, bu gilzalar umuman boshqa turdagi qurollardan otilganligi ham ma’lum bo‘lib qolishi mumkin. Gilzalar sirtidagi yoriqlar yoki shishib qolishlar mavjudligi yoki yo‘qligidan, bu gilzalar mos kalibrli quroldan otilganligi aniqlanadi. Tadqiqot jarayonida olingan natijalarni, taqdim etilgan qurol haqida ma’lumotlar berilgan adabiyotlar yoki boshqa ma’lumotnomalar bilan solishtiriladi. Taqqoslash natijalarini baholab, berilgan gilza taqdim etilgan quroldan otilgan patronga tegishlimi yoki yo‘qmi ekanligi aniqlanadi. Gilzalarni ko‘zdan kechirishda kriminalistikada qabul qilingan metodlar ishlatiladi: ko‘zdan kechirish, o‘lchash, ta’riflab yozish. Barcha hollarda gilzalarni masshtabli suratga olish qoidalari asosida fotosuratga olish kerak bo‘ladi, gilzadagi mavjud izlar (markirovka belgilari, nuqsonlari va hokazo) esa katta o‘lchamda suratga olinishi kerak. Suratga olish qoidalari va shart-sharoitlari ekspert xulosasida ifodalanishi lozim, tayyorlangan suratlar esa fotojadvallarga yopishtiriladi va zarur bildirish nomalar orqali izoh beriladi, so‘ng ekspert imzosi va muhr bilan tasdiqlanadi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|