Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Yakuniy xulosalarning shakllanishi va asoslanishi.
Tadqiqotga taqdim etilgan o‘qotar qurolning otishga yaroqliligi yoki undan alohida o‘q otishlarni amalga oshirish mumkinligi haqidagi xulosa, eksperimental o‘q otishlarini bajarmasdan turib, ushbu qurolning amaliy sozligi yoki o‘q otishlarga ta’sir ko‘rsatmaydigan nosozliklarini aniqlash jarayonidayoq chiqarilishi mumkin. Ayrim alohida qismlari nuqsonli yoki yetishmaydigan o‘qotar qurollar ham, agar yetishmaydigan tarkibiy qismlari, qurol qism va mexanizmlarining o‘zaro to‘g‘ri ishlashiga, demak, o‘q otilishiga ta’sir ko‘rsatmaydigan bo‘lsa, otish yoki alohida o‘q otish uchun yaroqli bo‘lishi mumkin. Amaliy va texnik jihatdan soz bo‘lgan o‘qotar qurollardan tashqari, quyidagilar otishga yaroqli bo‘lishi mumkin: 122 — jangovar va qaytaruvchi spiralsimon prujinalari singan turli xil o‘qotar qurollar, agar ushbu nuqson mavjud bo‘lishiga qaramay, qurolning qism va mexanizmlari o‘zaro bir necha marta to‘g‘ri ishlasa; — magazinlari bo‘lmagan yoki magazinining uzatgichlari singan avtomatlar, bu nuqson bilan avtomatdan uzluksiz emas, donalab o‘q otish imkoni bo‘ladi; — ««Parabellum»» to‘pponchalarining harakatlanuvchi tizimi (stvol qutisi bilan stvol va asosdan alohida tayyorlangan yopish mexanizmi), bunday to‘pponcha bir donalab otuvchi qurol sifatida otadi; — magazinsiz to‘pponchalar, shuningdek, mavjud bo‘lmagan magazinlari mos keluvchi moslama bilan almashtirilgan ayrim turdagi to‘pponchalar (1910 va 1912-yil namunali ««Brauning»», 1914-yil namunali «Mauzer», «Cheshska–zbroyevka» kabi to‘pponchalar), ulardan donalab otuvchi to‘pponcha sifatida foydalanish mumkin; — stvoli bo‘lmagan revolverlar (stvoli burab chiqarib qo‘yilgan). Taqdim etilgan o‘qotar quroldan alohida o‘q otishlari mumkinligi bo‘yicha savolga javob berish, tadqiqotlar jarayonida, ushbu quroldan, birorta nuqson mavjudligi tufayli, shu qurol mo‘ljallangan amaliy o‘q otishlarning imkoni yo‘qligi aniqlangan bo‘lsa, vujudga keladi. Bu kabi nuqsonlar sirasiga ayrim to‘pponchalarning urib-quyib yuboruvchi mexanizmlarining ishlashini ta’minlovchi magazinlarning yo‘qligi, urib- qo‘yib yuboruvchi mexanizmlar ayrim qismlarining yo‘qligi, shuningdek, bosma saqlagichlarning yo‘qligi kiradi. Bunday hollarda, taqdim etilgan o‘qotar qurolning holati aniqlanganidan keyin, ekspe- riment o‘tkaziladi. Bu eksperimentning maqsadi yuqorida ta’kidlangan nuqsonli qurollarning urib-quyib yuboruvchi mexanizmlariga turli ta’sir ko‘rsatilsa (bevosita yoki birorta moslama yordamida) ularning ishlab ketishini aniqlashdan iborat bo‘ladi. Bunday eksperimentlarda u yoki bu turdagi moslamalarni tanlash taqdim etilgan qurolning tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Shunday qilib, u yoki bu ta’sirlar yoki moslamalar yordamida birinchi ko‘rinishdan otishga yaroqsiz bo‘lgan o‘qotar quroldan ham o‘q otish mumkin. Buni qo‘lbola usulda yasalgan o‘qotar qurollar yoki bir marta otish uchun mo‘ljallangan o‘q otish moslamalarini tadqiq etishda unutmaslik lozim. Taqdim etilgan o‘qotar qurolni tadqiq etish jarayonida, ushbu qurol qanday turdagi patronlar bilan otishga mo‘ljallanganligi aniqlanadi. Masalan, berilgan orqasidan o‘qlanuvchi qurol uchun qanday standart patronlar shtatli patron hisoblanishi aniqlanadi. Buning uchun standart 123 qurollarning guruhiy taalluqliligi va uning stvolidagi markirovka belgilarini o‘rganish kerak bo‘ladi. Agar markirovka belgilari mavjud bo‘lmasa, standart qurolning ham, qo‘lbola qurolning ham kalibri, patrondonning ichki diametri va uzunligini o‘lchash lozim. Agar tadqiqot jarayonida, berilgan qo‘lbola usulda yasalgan o‘qotar qurol kichik, masalan, 5,6 mm kalibrli bo‘lsa, ushbu qurolning boyogining joylashishiga qarab, uning halqasimon yoki markaziy jang patronga mo‘ljallanganligini aniqlash kerak. Chunki, juda ko‘plab qo‘lbola usulda yasalgan o‘qotar qurollar kichik kalibrli (5,6 mm ) halqasimon jang patronlarga yoki standart markaziy jang «Jevelo» kapsyuli bilan jihozlangan patronlarga mo‘ljallanib yasaladi. Ekspertiza xulosasining tadqiqot qismi tuzilayotgan paytda ekspert bu qismning boshlanishida taqdim etilgan qurolning umumiy xarakteristikasini, ya’ni qurolning turi, rusumi, kalibri, ishlab chiqarilgan yili va markirovka belgilarini yoritadi. Zamonaviy o‘qotar qurollar rusumining nomlanishi, agar maxsus yo‘riqnomalarda belgilangan bo‘lsa, qisqartirilgan tarzda berilishi mumkin, masalan, PM to‘pponcha kabi. Agar chet elda ishlab chiqarilgan qurolning rusumi aniqlanmagan bo‘lsa, u holda, rusumi noaniq o‘qotar qurol deb qayd etiladi va qo‘shtirnoq ichida, berilgan qurolda qanday yozuvlar bo‘lsa, mos holdagi alifbo harflari yordamida aynan ko‘chirib yoziladi. Bundan tashqari, ushbu qurolning tuzilishidagi o‘ziga xos xususiyatlari: avtomatik qurol yoki boshqacha ekanligi, tepkili yoki tepkisizligi, saqlagichlar bormi va agar bor bo‘lsa aynan qaysi turda, signal beruvchi moslamalari, zaradlarining miqdori kabilar albatta qayd etiladi. Shuning so‘ng, o‘qotar qurolning metalldan, plastmassadan va yog‘ochdan yasalgan alohida tarkibiy qismlari sirtining tuzilishi, rangi va holati tavsiflanadi. Qurol qism va mexanizmlarining o‘zaro to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ishlashi bayon qilinadi. Ushbu qurolni qismlarga noto‘liq ajratilganda aniqlangan, ichki qismlarining holati va belgilari qayd etiladi. Bu jarayonda qurolning alohida tarkibiy qismlarining to‘liqligi va yetarlili, ularning holati, yeyilish darajasi, qurolni qismlarga to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri yig‘ilganligiga, qismlardagi mavjud nuqsonlar, zanglash izlari, turli ifloslanishlar va stvol kanalining ichki holatiga e’tibor beriladi. Bundan tashqari, qurolning alohida qismlarida mavjud bo‘lgan turli yozuv va belgilarning joylashishi va mazmuni alohida qayd etiladi. Agar turli qismlardagi yozuv va belgilar turlicha bo‘lsa, ushbu qurol, bir rusumdagi turli qurolarning alohida tarkibiy qismlaridan yig‘ilgan yoki 124 bu qurolning ayrim qismlari boshqasi bilan almashirilgan, degan xulosaga kelinadi. Berilgan qurolni qism va mexanizmlarining o‘zaro ishlashini teshirishda aniqlangan nosozliklar (agar ular bor bo‘lsa) sanab o‘tiladi va bu nosozliklarni bartaraf etish bo‘yicha choralar ko‘rilgan bo‘lsa, ular ham qayd etiladi. Yuqorida aytilgan ishlar bajarilganidan so‘ng, tadqiqotga taqdim etilgan o‘qotar qurolning amaliy sozligi yoki nosozligi, ushbu quroldan otish yoki alohida o‘q otish imkoniyati borligi yoki yo‘qligi to‘g‘risida xulosa chiqariladi. Ekspertiza tadqiqotlarining bu bosqichi, o‘q otish imkoniyatini tekshirib ko‘rish uchun o‘tkazilgan eksperimentlar jarayonini ta’riflab yozish bilan yakunlanadi. Bunda eksperimentlar qaysi sharoitda o‘tkazilganligi, eksperiment jarayonida qanday o‘q tutgich va gilza tutgichdan foydalanilganligi, qanday patronlar bilan necha marta otishlar bajarilganligi va o‘q otishlari qanday yuz berganligi batafsil ko‘rsatiladi. Ekspertizaning yakuniy xulosalari, ekspertiza tayinlash to‘g‘risidagi qarorda berilgan savollarga qisqa va aniq, ilmiy va amaliy asoslangan tarzdagi javoblar shaklida chiqariladi. Bunda savollar qancha miqdorda va qanday tartibda berilgan bo‘lsa, javoblar ham shuncha miqdorda va shunday tartibda bo‘lishi lozim. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|