Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kuzatish metodi
— hodisa va daliliy ashyolarni maqsadga muvofiq ravishda idrok etishdan iborat. Kuzatish yoki ko‘zdan kechirish orqali obyektlarning tashqi ko‘rinishi, ularning xususiyatlarini ajratib turadigan belgilari to‘liq kuzatiladi va qayd etiladi. Kuzatish barcha ekspertiza tadqiqotlarida qo‘llaniladi. O‘lchash metodi — tekshiruv jarayonida barcha daliliy ashyolarni, obyektlarning sifati, soni, hajmi, turg‘unlik darajasi va boshqa tomonlarini qayd etishdan iborat. Bu metod biror hodisani tekshirish yoki obyektni tadqiq etishda keng qo‘llaniladi. Mazkur metodni amalga oshirishda turl o‘lchov asboblari, optika va zamonaviy texnika vositalaridan foydalaniladi. Qayd etish metodi — kuzatish va o‘lchash natijasida olingan va to‘plangan barcha ma’lumotlar, albatta qonunga muvofiq tarzda qayd etilishi lozim. Bu metod o‘tkazilgan tadqiqotlarning natijalari, obyektlarning tashqi va ichki shakli va tuzilishini tekshirishning sifat va 32 miqdor belgilari, turli obyektlarning individualligi va individual xususiyatlari, ularning o‘zaro munosabatlari, barcha tadqiqot obyektlarining identifikatsion va noidentifikatsion belgilarini qayd etishda qo‘llaniladi. Taqqoslash metodi — tekshirilayotgan obyektlarning umumiy va xususiy mansubligi, kelib chiqish manbalari, ikki obyektning o‘zaro ta’sirlashish faktini aniqlash imkonini beradigan metoddan iborat. Bu metod kuzatish metodi bilan bog‘liq bo‘lib, turli texnik va optik asboblar yordamida obyektlar va ularni belgilarining sifati solishtiriladi. Tekshirilayotgan obyektlarning umumiy va xususiy belgilari asosida jinoyat bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan obyekt aniqlanadi va obyektlarning bir-biridan farq qiluvchi holatlari o‘rganiladi. Eksperiment metodi orqali ekspertiza tadqiqotlari o‘tkazishda turli obyekt va hodisalarning ma’lum sharoitlardagi xususiyatlari qayta tiklanib aniqlanadi. Eksperimental metod asosida iz hosil bo‘lish mexanizmi, tekshirilayotgan obyektlarning o‘zaro ta’sirlashish shart- sharoitlari va mexanizmlari ham qayta tiklanib aniqlanadi. Boshqa fanlarning metodlari esa, kriminalistik obyektlarni tekshirish uchun moslashtirilib, amaliy kriminalistik faoliyatga tatbiq etiladi. Masalan, matematika, kibernetika, informatika, mantiq, falsafa, kimyo, fizika va boshqa fanlarning ilmiy metodlari. Muayyan bir vazifani hal etish uchun metodlardan bittasi katta ahamiyatga ega va hal qiluvchi hisoblanadi. Shu bilan birga, tadqiqot jarayonida ana shu hal qiluvchi metod qo‘llangunga qadar ishlatiladigan boshqa metodlar yig‘indisini ham unutmaslik lozim. Masalan, tadqiqot uchun taqdim etilgan o‘qotar qurolning otilgan o‘q va gilzalaridagi izlarga ko‘ra identifikatsiya qilish jarayonida kuzatish, o‘lchash va hisoblash, ta’riflash va eksperiment metodlari hamda hal qiluvchi metod sifatida taqqoslash metodi qo‘llaniladi. Agar tadqiqotga o‘qotar qurolning o‘zi taqdim etilmagan bo‘lsa, u holda eksperiment metodi qo‘llanilmaydi. Sud ballistikasi obyektlarining guruhiy taalluqliligini aniqlashda ham hal qiluvchi metod sifatida taqqoslash o‘tkaziladi. Taqqoslashgacha esa kuzatish, o‘lchash va hisoblash, bundan tashqari, ta’riflash metodlari qo‘llaniladi. Jangovar o‘q-dorilarni bir guruhga tegishli ekanligini aniqlashda ular o‘zaro taqqoslanadi. O‘chirilgan, shifrlangan yozuvli belgilarni aniqlashda esa hal qiluvchi metod sifatida kuzatish metodi qo‘llaniladi. 33 Sudga oid ballistik ekspertiza obyektlarining biror harakat yoki ta’sir qilish imkoniyatlarini aniqlashda esa, hal qiluvchi metod sifatida eksperiment qo‘llanilib amalga oshiriladi. Bu holda eksperiment bilan birga kuzatish, o‘lchash, ta’riflash va bu metodlardan foydalanib o‘tkazilgan tadqiqotlar natijalarini maxsus adabiyotlar bilan solishtirish uchun taqqoslash metodi qo‘llaniladi. Sud-ballistik ekspertizasi obyektlari bilan birorta qilmish sodir etilganligi faktini aniqlash uchun, hal qiluvchi metod sifatida kuzatish metodidan foydalaniladi. Ushbu tadqiqotlar jarayonida ushbu metod bilan birga o‘lchash, ta’riflash, kerakli namunalar olish, shuningdek, aniqlangan izlarni solishtirish uchun eksperiment metodlari qo‘llaniladi. Sud-ballistik ekspertizasi obyektlaridan foydalanib sodir etilgan turli qilmishlarning shart-sharoitlarini aniqlashda esa hal qiluvchi metod sifatida tadqiqotlarning har xil metodlari qo‘llanilishi mumkin. Xususan, o‘q otilish yo‘nalishi va o‘q otilgan joyni aniqlash talab etilgan hollarda kuzatish metodi asosiy hisoblanadi, bir to‘siq (nishon)dagi o‘q tegishidan hosil bo‘lgan ikki jarohatning hosil bo‘lish tartibi yoki bir stvoldan ikki o‘q otilganligini aniqlash talab etilganda, taqqoslash metodi hal qiluvchi hisoblanadi, hisoblash metodi esa o‘q tegishidan hosil bo‘lgan jarohatlarning belgilariga ko‘ra o‘q otilishi masofasini aniqlash bo‘yicha tadqiqotlarda hal qiluvchi metod hisoblanadi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|