Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Asteklar. 
Asteklar davlati XIV asrdan XVI asming boshlariga 
qadar Markaziy Meksikada hukm surib, uning poytaxti Tenochtitlan 
Teskoko k o ii (hozirgi Mexiko o‘mi)dajoylashgan. Sbahar sohil bilan 
ko‘prik va to'g'onlar orqali bogiangan. Rivoyatga ko‘ra, asteklarga 
shahar bunyod etilgan joyni tum shugida ilon ushlab turgan burgut 
ko‘rsatgan. Bu ushbu orolda ezgulik doimo yovuzlikni yengishi ramzi 
sifatida qabul qilinib, unda boiajak poytaxtni qurishgan. Hozirgi 
Meksika bayrogidagi ilonni tishlab turgan burgut aynan rivoyatdan 
olingan ramziy tasvirdir.
Asteklar hukmdori Itskoatl XV asrning 20-yillarida uch shahar it- 
tifoqi yoiboshchisiga aylanib, asteklarni qo‘shni shaharlar hukmidan 
ozod etadi. Uning vorislari, ayniqsa, Montesuma II davrida Asteklar 
podsholigi o ‘z taraqqiyoti cho‘qqisiga erishadi. Asteklar oliv. hukm-
245

---

dori tlaltekutli («Erkaklar sardori») nomini olib, eng avval asteklar 
harbiy sardori, qolaversa, ularga bo‘ysunadigan qabilalaming yetak- 
chisi ham boigan. Asteklar butun o‘rta Meksikani, unda yashaydigan 
qabilalami bo‘ysundirganlar.
Asteklar madaniyati Meksikada yashagan tolteklar, mishteklar 
boy an’analarini o‘zida birlashtirgan xo'jalik, q o i dehqonchiligi va 
hunarmandchilikka asoslangan edi. Makkajo‘xorining bir necha navi- 
ni, dukkakli ekinlar, qovoq, qizil va yashil qalampir, pomidor, paxta, 
tamaki, texnik ekinlar yetishtirganlar. Agavaning bir turi magey ekib, 
uning tozalangan tolalaridan mato va qog‘oz, sharbatidan shirinliklar 
va alkogol ichimlik - pulke tayyorlaganlar. Dastlab tamaki chekish, 
pulke ichishga turli marosimlardagina ruxsat berilgan.
Asteklar sopoldan turli buyumlar yasashda, sangtaroshlikda, 
zargarlikda (kumush, oltin va misdan zeb -ziynatlar yasashda) yuksak 
mahoratlarga erishganlar. Ibodatxonalar va boshqa me’morchilik in- 
shootlarini qurishda adobe - xom gishtdan foydalanganlar. Shahar- 
lari to‘g‘ri burchakli reja bo‘yicha qurilgan.
Erkin asteklarning oilalari kalpulyi deb nomlangan yigirma- 
ta o‘ziga xos jamoalarga birlashib, ular o‘z ibodatxonalari, zaxira 
yer maydonlariga va jamoa boshqaruviga ega boiishgan. Kalpulyi 
boshligi yerlami taqsimlagan, jamoa omborlari, oqsoqollar kenga- 
shini boshqargan.
Asteklar hayoti urushlar bilan b o g iiq boigan. G‘olibona urushlar 
ularni kuchli qabilalar ittifoqi tuzishlariga imkon bergan. Lekin bu 
ularning do‘stlari sonini oshirmagan. Ispan konkistadori Eman Kortes 
ushbu vaziyatdan foydalanib asteklarga qarshi qabilalarni ularga qar- 
shi qoilab, Tenochtitlan va mamlakatni bosib olgan.
Asteklar taqvimi mayyalarnikiga o‘xshash. Ularda yaxlit yozuv 
tizimi shakllanib ulgurmagan. Asteklar rasmli yozuvdan foydalan­
ganlar - unda iyerogliflar va qisman fonetik belgilar boigan.